Τα πανηγύρια αποτελούν κορυφαία έκφραση γλεντιού των ικαριακών κοινοτήτων και σημαντικό πλαίσιο για πλήθος άλλων πολιτισμικών εκφράσεων, όπως μουσικοχορευτικές επιτελέσεις, τελετουργίες, εθιμικές παραδόσεις, παραγωγικές και ανταλλακτικές πρακτικές. Αποτελούν, επιπλέον, σημαντικό πλαίσιο για την ανανέωση συγγενικών και φιλικών δεσμών ανάμεσα σε άτομα, οικογένειες και χωριά, καθώς και για την επιτέλεση των τοπικών ταυτοτήτων. Ιστορικά, έχουν συμβάλει στη βελτίωση των όρων ζωής των κοινοτήτων μέσω της υλοποίησης κοινωφελών έργων.

Το στοιχείο εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2022 (Υπουργική Απόφαση Εγγραφής).

Πεδία Δελτίου Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς 

[accordion multiopen=”true”]
[toggle title=”1. Σύντομη παρουσίαση του στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς “]

α. Με ποιο όνομα αναγνωρίζεται το στοιχείο από τους φορείς του:

Τα πανηγύρια της Ικαρίας

β. Άλλη/-ες ονομασία/ες:

Ικαριώτικα πανηγύρια, πανηγύρια στην Ικαρία, «παναϋρια».

γ. Σύντομη Περιγραφή

Τα πανηγύρια αποτελούν κορυφαία έκφραση γλεντιού των ικαριακών κοινοτήτων και σημαντικό πλαίσιο για πλήθος άλλων πολιτισμικών εκφράσεων, όπως μουσικοχορευτικές επιτελέσεις, τελετουργίες, εθιμικές παραδόσεις, παραγωγικές και ανταλλακτικές πρακτικές. Αποτελούν, επιπλέον, σημαντικό πλαίσιο για την ανανέωση συγγενικών και φιλικών δεσμών ανάμεσα σε άτομα, οικογένειες και χωριά, καθώς και για την ανανέωση τοπικών ταυτοτήτων (π.χ.χωριανού/-ής, Ικαριώτη/Ικαριώτισσας). Ιστορικά, έχουν συμβάλει στη βελτίωση των όρων ζωής των κοινοτήτων μέσω της υλοποίησης κοινωφελών έργων.

δ. Πεδίο ΑΠΚ:

√ προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις

√ επιτελεστικές τέχνες

√ κοινωνικές πρακτικές-τελετουργίες-εορταστικές εκδηλώσεις

√ γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν

□ τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία

□ άλλο: παραδοσιακή διατροφή

ε. Περιοχή όπου απαντάται το στοιχείο:

Απαντάται σε όλα τα χωριά της Ικαρίας. Επιπλέον, απαντάται τόσο σε ικαριακές κοινότητες της διασποράς του εσωτερικού, όπως στην Αθήνα ή σε άλλα αστικά κέντρα της χώρας, όσο και σε κοινότητες της διασποράς του εξωτερικού, όπως σε πολιτείες των Η.Π.Α. και στην Αυστραλία.

στ. Λέξεις-κλειδιά:

Πανηγύρια Ικαρίας, ικαριώτικα πανηγύρια, ικαριώτικος χορός, ικαριώτικα γλέντια, ζεύκια, εκκλησίες Ικαρίας, γιορτές αγίων, κοινωφελείς σκοποί, μνημόσυνα, λαογραφικά Ικαρίας, λαϊκός πολιτισμός, λαϊκό γέλιο, κοινοτική κουλτούρα, ικαριακές κοινότητες, ικαριακή διασπορά, τοπικοί σύλλογοι, αδελφότητες της διασποράς, χοροεσπερίδες, ετήσιο κονβένσιον (convention) της αδελφότητας στην Αμερική.

[/toggle]

[toggle title=”2. Ταυτότητα του φορέα του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

α. Ποιος/-οι είναι φορέας/-είς του στοιχείου;

Φορείς των πανηγυριών στην Ικαρία είναι οι τοπικοί σύλλογοι, πολιτιστικοί, εξωραϊστικοί ή άλλοι. Σε κάποια χωριά τη διοργάνωση αναλαμβάνει επιτροπή χωριανών και όλο και σπανιότερα η εκκλησιαστική επιτροπή. Σε τόπους εγκατάστασης μεταναστών, όπου αναπαράγεται αυτή η πολιτισμική πρακτική, φορείς είναι οι σύλλογοι και οι αδελφότητες των κοινοτήτων της διασποράς του εσωτερικού και του εξωτερικού. Οι σύλλογοι της Ικαρίας και της διασποράς συνεργάζονται συχνά με τον Δήμο Ικαρίας για την υλοποίηση και τη συντήρηση έργων υποδομής στα χωριά, αξιοποιώντας τα έσοδα από τη διεξαγωγή των πανηγυριών.

β. Έδρα/τόπος

Δήμος Ικαρίας
Διεύθυνση: Άγιος Κήρυκος Ικαρίας
ΤΚ: 83300
Τηλ. 2275350401
FAX 2275022215
e-mail:dak2@otenet.grurl/ siteweb: https://ikaria.gov.gr/

γ. Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:

Αρμόδιο πρόσωπο
Όνομα: Σταμάτης Βασίλαρος
Ιδιότητα: Πρόεδρος Ικαριακών Δρώμενων – Φεστιβάλ Ικαρίας
e-mail: stamatisvassilaros@gmail.com

Σωματεία που συμμετέχουν στη πρόταση:

1. Σύνδεσμος Βορειοδυτικής Ικαρίας Προοδευτικός Σύλλογος Βρακάδων
Όνομα: Παναγιώτης Ροδόπης
Ιδιότητα: Πρόεδρος
e-mail : silvrakadon@gmail.com

2. Εξωραϊστικός-Εκπολιτιστικός Σύλλογος «Η Αράθουσα» Αρέθουσα Ικαρίας
Όνομα: Κράτσας Ιωαννης
Ιδιότητα: Πρόεδρος
Έδρα: Αράθουσα Ικαρίας
e-mail:nikandias@yahoo.gr

3. Πολιτιστικός και Εξωραϊστικός Σύλλογος Παραδοσιακού Οικισμού “ Πέζι“ Ικαρίας
Όνομα: Α.Πανερης
Ιδιότητα: Πρόεδρος
Έδρα: Πέζι, Ικαρίας
e-mail: athanapaneri@yahoo.gr

4. Εξωραϊστικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Πλαγιωτών Ικαρίας
Όνομα: Κοτσαμπάς Ευάγγελος
Ιδιότητα: Πρόεδρος
Έδρα: Πλαγιά Ικαρίας
https://ikariaplagia.gr/.

5. Σύλλογος Ένωση (Κουνιάδου-Προεσπέρας-Κάτω Προεσπέρας-Νάνουρα) Ικαρίας
Όνομα:Ειρήνη Γαγλία
Ιδιότητα:Πρόεδρος
Έδρα: Δημ. Διαμέρισμα Ραχών Ικαρίας
e-mail:syllogosenosi@gmail.com

7.Σύλλογος Ραχιωτών Ικαρίας
Όνομα: Στενός Ηλίας
Ιδιότητα: Πρόεδρος
Έδρα: Κάνιγγος 23 Αθήνα
τηλ: 6946288883

8. Εξωραϊστικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Κοσσοικίων και Πέρα Πλαγιάς «Ο Κοσκινάς».
Όνομα: Φωκιανός Απόστολος και Μητσού Γεωργία
Ιδιότητα: Υπεύθυνοι επικοινωνίας
Έδρα: Κοσσοίκια Ικαρίας.
τηλ: 6972193168 & 2275031079

9. Σύλλογος Άρτεμις Ταυροπόλος
Όνομα: Φωκιανός Γεώργιος
Ιδιότητα: Πρόεδρος
Έδρα: Κοζάνης 25Α, Βοτανικός, 11855, Αθήνα
e-mail:fokianosg@gmail.com, artemistavropolos@gmail.com

10. Εκπολιτιστικός Σύλλογος Ικαριωτών Περάματος Και Γύρω Δήμων «Ο Ίκαρος»
Όνομα: Μαματάς Βασίλης
Ιδιότητα: Πρόεδρος
Έδρα: Μακεδονίας 46-Πέραμα ΤΚ 18863
e-mail: ikaros.syllogos.ikarioton@gmail.com

11. Σύλλογος Λειβαδιού Χρυσοστόμου
Όνομα:Γιώργος Κεσσές
Ιδιότητα: Πρόεδρος
Έδρα: Λειβάδι Ικαρίας
τηλ: 6978596222

[/toggle]
[toggle title=”3. Αναλυτική περιγραφή του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως απαντάται σήμερα”]

Πανηγύρια τελούνται ανήμερα της γιορτής των αγίων, στους οποίους είναι αφιερωμένες οι εκκλησίες των χωριών, ενοριακές ή ξωκλήσια. Η εκκλησιαστική γιορτή κορυφώνεται το πρωί, με τη θεία λειτουργία και κλείνει με λιτανεία γύρω από τον ναό. Ακολουθεί γλέντι στον αυλόγυρο της εκκλησίας ή σε άλλο μέρος όπου συνήθως συναθροίζεται η κοινότητα.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου στις πιο σημαντικές γιορτές του χριστιανικού εορτολογίου τελούνται στην Ικαρία πάνω από ογδόντα πανηγύρια. Τα περισσότερα εξακολουθούν να γίνονται ανήμερα της Κοίμησης της Θεοτόκου. Στις μέρες μας, εκτός από τους ντόπιους και τους μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς, στα καλοκαιρινά πανηγύρια, ιδίως στα αυγουστιάτικα, συμμετέχουν και χιλιάδες άνδρες και γυναίκες που δεν κατάγονται από το νησί, κυρίως νεαροί και νεαρές, αρκετοί/-ες από τους οποίους επιστρέφουν και τις επόμενες χρονιές.
Το φαγητό που διατίθεται στα πανηγύρια αποτελείται από κατσικίσιο κρέας, κρασί, χωριάτικη σαλάτα και τηγανητές πατάτες. Σε πανηγύρια χωριών κυρίως της νοτιοανατολικής Ικαρίας το κρέας συνοδεύεται με πιλάφι. Επιπλέον, εκτός από κρασί, τα τελευταία χρόνια διατίθενται επιπλέον μπύρες και αναψυκτικά. Οι τιμές του φαγητού και των ποτών στα πανηγύρια ήταν και παραμένουν υψηλότερες από εκείνες της αγοράς, χωρίς οι ντόπιοι να δυσανασχετούν, καθώς εκλαμβάνουν την κατανάλωση στο πανηγύρι ως προσφορά στο χωριό.
Η προετοιμασία ενός πανηγυριού ξεκινά αρκετές μέρες νωρίτερα με τα μέλη του συλλόγου ή μια επιτροπή χωριανών να αποφασίζουν για τις ποσότητες που θα διατεθούν, ποια ορχήστρα θα προσκληθεί κ.ά. Το κρέας, το κρασί και τα υπόλοιπα συνοδευτικά τα προμηθεύεται «το πανηγύρι» κατά προτεραιότητα από χωριανούς και από την τοπική εμπορική αγορά. Την προετοιμασία αναλαμβάνουν χωριανοί, μόνιμοι κάτοικοι και μετανάστες που βρίσκονται εκεί για τις καλοκαιρινές τους διακοπές ή έχουν έρθει ειδικά για το πανηγύρι του χωριού τους. Για την προετοιμασία ενός πανηγυριού συνεργάζονται άτομα διαφορετικών ηλικιών και η προσφορά εργασίας στα πανηγύρια θεωρείται προσφορά στο χωριό και τιμή για εκείνον που προσφέρει.
Την παραμονή του πανηγυριού καθαρίζεται η εκκλησία και ο χώρος όπου θα τελεστεί το γλέντι, στήνονται οι πάγκοι «σειραΐλα» (στη σειρά), συγκεντρώνονται τα προϊόντα που θα διατεθούν και ξεκινά η παρασκευή του φαγητού. Την προηγούμενη πρέπει να τεμαχιστούν τα σφάγια και το βράδυ της παραμονής να ξεκινήσει το βράσιμο των μεγάλων σε ηλικία ζώων, ώστε με την απόλυση να βρουν οι πιστοί έτοιμη την «πρόθεση» (βραστό κρέας και ζωμό).
Την επίβλεψη και ευθύνη του βραστού την έχουν συνήθως εκείνοι που έχουν γνώση για το πώς μαγειρεύουμε μεγάλες ποσότητες, συνήθως κτηνοτρόφοι ή ακόμη και μάγειροι στα καράβια. Το κρέας που προορίζεται για ψητό, προετοιμάζεται αποβραδίς συνήθως από άνδρες με τη βοήθεια και της νεολαίας και ανήμερα το πρωί ψήνεται στους φούρνους της περιοχής.
Κύριες επιτελεστικές τέχνες που απαντώνται στα πανηγύρια είναι η μουσική, ο χορός και το τραγούδι. Χαρακτηριστικός τοπικός χορός είναι ο ικαριώτικος, που εκτελείται με βιολί και κάποιες φορές με τσαμπούνα (άσκαυλος) ή – κατά την τοπική ονομασία, τσαμπουνοφυλάκα. Το βιολί συνοδεύεται από μπουζούκι, κιθάρα, κρουστά και ενίοτε αρμόνιο. Εκτός από τον ικαριώτικο χορό, στο μουσικό ρεπερτόριο των πανηγυριών περιλαμβάνονται και παραδοσιακοί νησιώτικοι και μικρασιατικοί χοροί, όπως συρτοί, καρσιλαμάδες, αλλά και χοροί από άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως καλαματιανοί και τσάμικα, συνήθως κατά παραγγελία επισκεπτών ή μη εντοπίων που έχουν παντρευτεί εντόπιο/-α ή κάτοικο της διασποράς. Περιλαμβάνονται, επιπλέον, ευρωπαϊκοί χοροί, όπως βαλς και ταγκό, που χορεύονται από όλους τους πανηγυριστές, μεγαλύτερους σε ηλικία και νεότερους, ντόπιους, Ικαριώτες της διασποράς και επισκέπτες του νησιού. Το φοξαγκλέ χορεύεται κυρίως από ζευγάρια ηλικιωμένων Ικαριωτών. Από το μουσικό ρεπερτόριο δεν λείπουν και σύγχρονα ακούσματα, κυρίως έντεχνα ζεϊμπέκικα, αντανακλώντας την προσαρμογή του ρεπερτορίου των πανηγυριών στις προτιμήσεις της νεολαίας, εντόπιας και μη. Για χορό σηκώνονται όσοι πανηγυριώτες το επιθυμούν, δίχως να τηρείται σειρά στην παράταξη των μελών του χορού ή να τηρούνται έμφυλες διακρίσεις. Το γλέντι κρατά όλη την ημέρα ή όλο το βράδυ, ανάλογα με το αν πρόκειται για ημερήσιο ή βραδινό πανηγύρι.
Λίγες μέρες μετά το πανηγύρι αναρτάται στο καφενείο ή σε άλλο χώρο της κοινότητας ο Απολογισμός, που περιλαμβάνει τα έσοδα, τα έξοδα και το κέρδος. Τα κέρδη διατίθενται σε κοινωφελείς σκοπούς, δηλαδή σε έργα που έχουν κριθεί από τους κατοίκους και τους συλλόγους ως αναγκαία για τη βελτίωση των όρων ζωής στο χωριό. Οι Ικαριώτες αναγνωρίζουν το στοιχείο της διάθεσης των εσόδων σε κοινωφελείς σκοπούς ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των ικαριώτικων πανηγυριών.
Παρά τη λεπτομερή προετοιμασία, πάντα υπάρχει κίνδυνος ένα πανηγύρι να «μην πάει καλά», δηλαδή είτε το κρέας να τελειώσει πολύ νωρίς είτε να μη διατεθεί όλο, λόγω μικρότερης της αναμενόμενης προσέλευσης του κόσμου (κρασιά και μπίρες μπορούν να επιστραφούν). Σε αυτή την περίπτωση, το περίσσιο κρέας αγοράζεται από τους χωριανούς την επόμενη ημέρα, πράξη που επίσης νοείται ως προσφορά στο χωριό. Εναλλακτικά, διοργανώνεται ένα μικρό γλέντι για τους χωριανούς, ώστε να καταναλωθεί το κρέας, αλλά και για να ευχαριστηθούν οι χωριανοί, που χάρη στον κόπο τους έγινε το πανηγύρι.
Σημαντικοί παράγοντες για την επιτυχία ενός πανηγυριού θεωρούνται, επιπλέον, το κρασί και η μουσική. Τυχόν δυσαρέσκεια των πανηγυριωτών για κακής ποιότητας κρασί ή για το μουσικό ρεπερτόριο μπορούν να επηρεάσουν τη φήμη ενός πανηγυριού, μειώνοντας την προσέλευση του κόσμου την επόμενη χρονιά. Κάποιες φορές, αν στο χωριό υπάρχει πρόσφατος θάνατος συγχωριανού, τα πανηγύρια ματαιώνονται από σεβασμό στη μνήμη του.

[/toggle]
[toggle title=”4. Χώρος/εγκαταστάσεις και εξοπλισμός που συνδέονται με την επιτέλεση/ άσκηση του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

Οι εκκλησίες των χωριών είναι οι κατεξοχήν χώροι της εκκλησιαστικής γιορτής, με την οποία ξεκινά ένα πανηγύρι. Η γιορτή στην πλατεία που ακολουθεί μπορεί να τελείται σε αυλόγυρους εκκλησιών, σε σχολεία, πολιτιστικές αίθουσες ή στους αυλόγυρούς τους, σε κατάλληλα διαμορφωμένες ρεματιές. Πρόκειται για πλατείες των χωριών ή για επιμέρους κέντρα, όπως είναι οι αυλόγυροι εκκλησιών που βρίσκονται στις γειτονιές των χωριών της Ικαρίας.
Αναπόσπαστο μέρος των πανηγυρότοπων είναι οι κουζίνες ή τα «κελιά». Αυτοί οι βοηθητικοί χώροι βρίσκονται συνήθως στο πλάι ή στην περιφέρεια της πλατεακής γιορτής. Σε υπαίθριο χώρο, κοντά ή μέσα στην κουζίνα ή το κελί, βρίσκεται ο «καζανότοπος», όπου βράζουν το ζουμί με το κρέας σε μεγάλα καζάνια.
Στον εξοπλισμό που συνδέεται με την επιτέλεση των πανηγυριών περιλαμβάνονται τα σύνεργα της κουζίνας, όπως μεγάλα καζάνια για το βραστό κρέας, λαμαρίνες για τον φούρνο, σκάφες (μεγάλες λεκάνες), κουτάλες, πιρούνες, κουβάδες για το σερβίρισμα του ζωμού, πυροστιές, ψυγεία ή ψυκτικοί θάλαμοι, όπου αποθηκεύονται τα σφαχτά μέχρι να έρθει η ώρα του τεμαχισμού τους. Επιπλέον, περιλαμβάνονται τα πιάτα, πιρούνια κουτάλια, ποτήρια που χρησιμοποιούν οι πανηγυριώτες για το σερβίρισμα του ζωμού, του κρέατος και του κρασιού. Σημαντικό μέρος του εξοπλισμού είναι οι τάβλες και οι πάγκοι, που χρησιμοποιούνται ως τραπεζοκαθίσματα. Όταν αυτά δεν επαρκούν, λόγω μεγάλης προσέλευσης κόσμου, τα διπλανά χωριά συνηθίζουν να δανείζουν επιπλέον τάβλες και πάγκους, πράξη που ανταποδίδεται όταν είναι η σειρά τους να κάνουν πανηγύρι και δεν επαρκούν τα τραπεζοκαθίσματα. Ωστόσο, τα σερβίτσια δεν δανείζονται, με αποτέλεσμα να παρατηρείται το φαινόμενο στα μεγάλα αυγουστιάτικα πανηγύρια, να χρησιμοποιούνται σερβίτσια μιας χρήσης.
Το σύνολο του εξοπλισμού που είναι απαραίτητος για το συλλογικό φαγοπότι της γιορτής, προσδιορίζεται ως «νοικοκυριό του πανηγυριού» (εναλλακτικά, «νοικοκυριό του χωριού»). Στο νοικοκυριό των πανηγυριών περιλαμβάνονται, επίσης, υλικά και εργαλεία για τον φωτισμό του πανηγυρότοπου (π.χ. λαμπτήρες, μπαλαντέζες, ηλεκτρικές γεννήτριες), τέντες και ανεμοδίχτυα για σκίαση και προστασία του πανηγυρότοπου από τον αέρα. Ο εξοπλισμός αυτός ανήκει στα χωριά και στους νομικούς εκπροσώπους των χωριών, δηλαδή στους τοπικούς συλλόγους. Φυλάσσεται στην κουζίνα, στην αίθουσα ή την αποθήκη, χρησιμοποιείται σε άλλες εκδηλώσεις της κοινότητας (π.χ. χοροεσπερίδες) και παραχωρείται κατά τη διάρκεια της χρονιάς σε μέλη της κοινότητας, για γάμους, βαπτίσεις και μνημόσυνα.
Τέλος στον εξοπλισμό που συνδέεται με την τέλεση των πανηγυριών περιλαμβάνονται τα μουσικά όργανα (βιολί, κιθάρα, μπουζούκι, κρουστά κ.α.) και οι ηχητικές εγκαταστάσεις (ηχεία, κονσόλες και μικρόφωνα), που ανήκουν στους μουσικούς.

[/toggle]

[toggle title=”5. Προϊόντα ή εν γένει υλικά αντικείμενα που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της επιτέλεσης/άσκησης του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

Τα προϊόντα που προκύπτουν από την τέλεση των πανηγυριών είναι το βραστό κρέας (πρόθεση), το κοκκινιστό ή ριγανάτο (κυρίως στα χωριά της νότιας Ικαρίας) και το ψητό. Επιπλέον, στα πανηγύρια καταναλώνονται σημαντικές ποσότητες από ντόπιο, κόκκινο κυρίως κρασί. Αυτό αγοράζεται από τους παραγωγούς μετά από επιλογή: καθένας από τους παραγωγούς φέρνει δείγμα και τα μέλη της επιτροπής, μαζί και οι παρευρισκόμενοι, δοκιμάζουν και επιλέγουν.
Επιπλέον, οι βοηθητικοί χώροι (κουζίνες, αποθήκες, αποχωρητήρια) και ο εξοπλισμός των πανηγυριών αποτελούν υλικά παράγωγα της επιτέλεσης πανηγυριών, καθώς τα παραπάνω δημιουργήθηκαν και συντηρούνται με έσοδα από τα πανηγύρια.
Στα υλικά παράγωγα της τέλεσης πανηγυριών συγκαταλέγονται, επιπλέον, τα κοινωφελή έργα που έχουν γίνει στα χωριά, καθώς τα έσοδα από τα πανηγύρια αποτέλεσαν και αποτελούν για τα χωριά και τους συλλόγους έναν σχετικά σταθερό πόρο για τη χρηματοδότηση τέτοιων έργων. Παραδείγματα κοινωφελών έργων, που εν μέρει τουλάχιστον έχουν χρηματοδοτηθεί με έσοδα από τα πανηγύρια, είναι οι εκκλησίες και τα παλιά σχολεία των χωριών, που στη διάρκεια του χρόνου ανεγέρθηκαν, αναστηλώθηκαν ή επισκευάστηκαν, καθώς και οι κοινοτικοί δρόμοι, που διανοίχτηκαν στη διάρκεια του 20ού αιώνα και συντηρούνται στις μέρες μας από τον Δήμο Ικαρίας και τους συλλόγους. Πιο πρόσφατα υλικά παράγωγα της επιτέλεσης του στοιχείου είναι οι πολιτιστικές αίθουσες, οι οποίες έχουν αναγερθεί και συντηρούνται από τους συλλόγους και χρησιμοποιούνται για τις εκδηλώσεις της κοινότητας (γάμοι, βαφτίσια, χοροεσπερίδες, χειμωνιάτικα πανηγύρια). Επιπλέον, υλικά παράγωγα αποτελούν οι τσιμεντοστρωμένοι ή πλακοστρωμένοι χώροι της πλατεακής γιορτής και άλλα έργα βελτίωσης της πρόσβασης σε αυτούς (π.χ. σκαλοπάτια και ράμπες). Τέλος, σημαντικό υλικό παράγωγο της επιτέλεσης πανηγυριών είναι η υλική συνδρομή σε συγχωριανούς που βρίσκονται σε ανάγκη (π.χ. έξοδα νοσηλείας).

[/toggle]

[toggle title=”6. Ιστορικά στοιχεία για το στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

Σκόρπιες πληροφορίες υπάρχουν από παλαιότερα δικαιοπρακτικά έγγραφα που σώζονται (17ος-19ος αιώνας). Αυτά μαρτυρούν ότι τα πανηγύρια γίνονταν από προσφορές για εορτασμό των αγίων και για τη μνημόνευση νεκρών μελών της κοινότητας. Οι προσφορές σε κρέας, κρασί και ψωμί στις γιορτές των αγίων ήταν πολλές φορές όρος για την κληρονομική μεταβίβαση περιουσίας. Τα κατσίκια, το σιτάρι και το κρασί παράγονταν από ένα αγροτο-κτηνοτροφικό σύστημα, που συνδύαζε ιδιόκτητες και κοινές εκτάσεις γης, που μεταξύ τους ήταν δεμένες με ένα περίπλοκο πλέγμα δικαιωμάτων χρήσης και υποχρεώσεων, ατομικών και συλλογικών. Τα πανηγύρια διοργανώνονταν από τους επιτρόπους ή τους αδελφούς της εκκλησίας, ανάμεσα στους οποίους ήταν οι κτήτορες ή οι κληρονόμοι των ιδρυτών και των αφιερωτών της εκκλησίας.
Από την αυγή του 20ού αιώνα έως τις μέρες μας τα πανηγύρια γίνονται για κοινωφελείς σκοπούς. Το περιεχόμενο της έννοιας αυτής έχει αλλάξει στο πέρασμα των χρόνων για να συμπεριλάβει, εκτός από εκκλησίες και σχολεία (τέλη 19ου αιώνα -Μεσοπόλεμο), κοινοτικές οδούς, υδρευτικά και αρδευτικά έργα (μεταπολεμικά), τσιμεντροστρώσεις δρόμων και πολιτιστικές αίθουσες (περίοδο Μεταπολίτευσης). Ήδη κατά την αυγή του 20ού αιώνα στα ίδια έργα ήταν στραμμένη η συλλογική εργασία των ντόπιων, καθώς και οι δωρεές στη μνήμη νεκρών συγγενών. Σημαντικοί πόροι προήλθαν, επίσης, από τις Αδελφότητες της παροικίας (Αίγυπτο, Αμερική, Αθήνα, Αυστραλία). Αξιοσημείωτο είναι ότι, μαζί με άλλες συνήθειες, οι Ικαριώτες μετέφεραν και αυτήν του πανηγυριού, όπου πήγαν. Τα τελευταία 79 χρόνια, το πρώτο Σαββατοκύριακο του Σεπτεμβρίου (Labor Day) γίνεται ανελλιπώς το ετήσιο πανηγύρι της Πανικαριακής Αδελφότητας Αμερικής (Convention), σε άλλη πολιτεία κάθε φορά, με διοργανωτή το εκάστοτε παράρτημα (Chapter)1. Το «κονβένσιον» διαρκεί τρεις ημέρες και συγκεντρώνει 3.000-4.000 άτομα. Στη διάρκειά του, ανάμεσα σε απολογιστικές και εκλογικές διαδικασίες και πλήθους άλλων εκδηλώσεων, λαμβάνονται αποφάσεις σχετικά με την οικονομική στήριξη κοινωφελών έργων στην Ικαρία. Κορυφαία έργα που χρηματοδοτήθηκαν από τη κοινότητα της διασποράς της Αμερικής ήταν το Γυμνάσιο (1924), το Πανικάριο Νοσοκομείο (1958) και το Γηροκομείο Ικαρίας (1997).
Οι φορείς των πανηγυριών δεν έμειναν επίσης οι ίδιοι σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Από τη μεσοπολεμική περίοδο, εκτός από τις εκκλησιαστικές επιτροπές, τη διοργάνωση αναλάμβαναν και σχολικές εφορίες -θεσμός που κατά το τέλος της οθωμανικής περιόδου είχε αναδειχθεί σε θύλακα της κοινοτικής οργάνωσης. Προπολεμικά και μεταπολεμικά άρχισαν να ιδρύονται αδελφότητες και τοπικοί σύλλογοι, τόσο στην Αθήνα όσο και στην Ικαρία με βάση τον τόπο καταγωγής (και όχι με επίκεντρο τις εκκλησίες). Μόνο στα χρόνια της Μεταπολίτευσης η διοργάνωση των πανηγυριών άρχισε να περνά σταδιακά από τις εκκλησιαστικές επιτροπές στους τοπικούς συλλόγους. Την ίδια περίοδο ανανεώθηκαν ή δημιουργήθηκαν εκ νέου οι υποδομές και ο εξοπλισμός των πανηγυριών. Η νεολαία συμμετείχε μαζικά στους τοπικούς συλλόγους σε Ικαρία και Αθήνα και συνεργάστηκε με τις προηγούμενες γενεές για τη διεξαγωγή πανηγυριών και για την υλοποίηση συλλογικών αποφάσεων. Στη δράση της νεολαίας αυτής αποδίδονται και αρκετοί νεωτερισμοί που εισάγονται τότε στα πανηγύρια, όπως η καθιέρωση self-service για την εξυπηρέτηση των πανηγυριωτών, η καθιέρωση της λαχειοφόρου αγοράς και η κατάργηση του συστήματος της παραγγελιάς, που θεωρήθηκε η κύρια αιτία για το συχνό ξέσπασμα καβγάδων στα πανηγύρια. Την περίοδο της Μεταπολίτευσης καθιερώθηκε η μια πίστα, έναντι των δύο-τριών, που σχηματίζονταν ως αποτέλεσμα του συστήματος της παραγγελιάς. Οι διοργανωτές πλέον πλήρωναν του μουσικούς να παίζουν για όλους, το μέχρι τότε σύνηθες μουσικό σχήμα του ενός βιολιτζή ή παιχνιδιάρη, όπως αποκαλούνταν με το ακοπανιαμέντο του (συνήθως τη σύζυγο, γιο ή φίλο του βιολιτζή), που ήταν σχεδόν κατά κανόνα αυτοδίδακτοι, αντικαταστάθηκε από ορχήστρες αποτελούμενες από βιολιτζήδες και οργανοπαίχτες με μουσικές γνώσεις.
Αντίστοιχα, η μουσική και οι χοροί δεν έχουν μείνει στάσιμα στη διάρκεια του χρόνου: η μουσική ήταν κατά κανόνα οργανική και ο χαρακτηριστικός τοπικός χορός, ο ικαριώτικος, στις διάφορες τοπικές παραλλαγές του, εκτελούνταν αρχικά με λύρα αχλαδόσχημη (καμωμένη συνήθως από ρίζα άγριας αχλαδιάς) και κάποιες φορές με τσαμπουνοφυλάκα (τσαμπούνα). Από τη μεσοπολεμική περίοδο η λύρα αντικαθίσταται σταδιακά από το βιολί, που επικράτησε μεταπολεμικά. Τα όργανα αυτά έφτιαχναν ντόπιοι οργανοποιοί. Τα τελευταία εξήντα χρόνια έχουν προστεθεί στην ορχήστρα σύγχρονα όργανα (μπουζούκι, κρουστά, αρμόνιο κλπ.) και τραγουδιστές. Με τον σταδιακό εξηλεκτρισμό των χωριών εισήχθησαν μικροφωνικές εγκαταστάσεις, οι μουσικοί σκοποί κατέβηκαν έναν τόνο (από το σι στο λα), και οι βιολιτζήδες κάθισαν σε μια άκρη της πίστας του χορού, αντί να μετακινούνται διαρκώς στη διάρκεια του γλεντιού ανάμεσα στο τραπέζι των μουσικών και το κέντρο της πίστας. Εκτός από τα όργανα έχει εξελιχθεί και το μουσικό ρεπερτόριο των πανηγυριών. Μεσοπολεμικά, στους «παραδοσιακούς» χορούς που χορεύονται στα πανηγύρια προστέθηκαν ευρωπαϊκοί χοροί (πόλκα, βαλς, φοξ-τροτ, φοξαγκλέ), αντανακλώντας τις προτιμήσεις των νέων της εποχής. Μέχρι και τη μεταπολεμική περίοδο για χορό σηκώνονταν με σειρά οι οικογένειες ή οι παρέες, κατά τη σειρά που κρατούσε ο βιολιτζής. Στη διάρκεια των ομαδικών χορών, ο «κάβος» εναλλασσόταν πολύ περισσότερο από ό,τι παρατηρείται στις μέρες μας: μετά από λίγες στροφές, εκείνος/-η που έσυρε τον χορό, έμπαινε στο τέλος του χορού ή, εναλλακτικά, ο «μπροστάρης» άλλαζε την ντάμα που χόρευε (τη δεύτερη στον χορό), χορεύοντας από λίγο όλες τις γυναίκες του χορού.
Από τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, όπως έχει επισημανθεί για γιορτές του υπόλοιπου μεσογειακού χώρου, έχουν αλλάξει οι ρυθμοί των πανηγυριών. Όσο οι άνθρωποι καλλιεργούσαν τη γη, το καλοκαίρι δεν σηματοδοτούσε μόνο μια περίοδο εντατικής εργασίας, αλλά και αφθονίας, που είναι χαρακτηριστική συνθήκη των πανηγυριών (π.χ. κατσίκια μετά τις χειμερινές και ανοιξιάτικες γέννες). Κορυφαία γιορτή του καλοκαιριού ήταν η Κοίμηση της Θεοτόκου, που σηματοδοτούσε την αρχή του τρύγου και το τέλος του αγροτικού και του εκκλησιαστικού έτους. Η μεταπολεμική δημογραφική συρρίκνωση και η κατάρρευση της αγροτικής βάσης του νησιού αντανακλώνται τόσο στην καλοκαιρινή κλιμάκωση των πανηγυριών όσο και στη μείωση του αριθμού των πανηγυριών στη διάρκεια των υπόλοιπων εποχών του έτους, ιδίως των φθινοπωρινών, τα οποία έως και τη μεταπολεμική περίοδο ήταν σχεδόν ισάριθμα με τα καλοκαιρινά, σηματοδοτώντας περιόδους εντατικής εργασίας (π.χ. έναρξη των σπορών, μετακινήσεις των ζώων). Οι κοινωνικό-οικονομικές αλλαγές του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα αντανακλώνται και στη χρονική μετακύλιηση της πλατεακής γιορτής κατά τις νυκτερινές ώρες, ιδίως από τη δεκαετία του 1970 και μετά, καθώς ηλεκτροδοτούνταν το ένα χωριό μετά το άλλο. Ήδη από τη δεκαετία του 1960 με τη βελτίωση της συγκοινωνίας (δρόμοι και μέσα μεταφοράς) και του βιοτικού επιπέδου, οι μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς μπορούσαν να επιστρέφουν όλο και πιο τακτικά στην Ικαρία για τις καλοκαιρινές τους διακοπές, επιδιώκοντας συχνά να είναι παρόντες στα πανηγύρια των χωριών καταγωγής τους.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, καθώς η Ικαρία άρχισε να γίνεται όλο και πιο δημοφιλής τουριστικός προορισμός, προσελκύοντας πλήθος ελεύθερων κατασκηνωτών, εμφανίστηκαν στα καλοκαιρινά πανηγύρια παρέες νέων, στους οποίους αποδόθηκε ο ντόπιος νεολογισμός γκρούβαλοι. Ο χαρακτηρισμός αναφέρεται τόσο στην κατηγορία του ξένου όσο και του ντόπιου, καθώς αποδίδεται σε νεαρούς και νεαρές που μπορεί να έλκουν ή να μην έλκουν την καταγωγή τους από την Ικαρία. Στους «γκρούβαλους» αποδίδονται στερεοτυπικές συμπεριφορές, που κυμαίνονται από το ότι δεν έχουν σεβασμό, καταλαμβάνουν την πίστα και δεν αφήνουν άλλους να χορέψουν, έως το ότι αρπάζουν φαγητό από τα τραπέζια των πανηγυριωτών. Οι «γκρούβαλοι» αντιμετωπίζονται με αμφιθυμία από τους ντόπιους και η επιστροφή τους για σειρά ετών στα πανηγύρια θεωρείται πρόβλημα, για το οποίο γίνονται συνελεύσεις ενόψει τουριστικών περιόδων, εγείρονται συζητήσεις, κριτικές και τροφοδοτούνται αυτοκριτικές (π.χ. σχετικά με την έλλειψη υποδομών κατασκήνωσης).
Το ξέσπασμα της πανδημίας είχε ως αποτέλεσμα την αναβολή των πανηγυριών σε όλη τη διάρκεια του 2020 έως και την άνοιξη του 2021, ενώ για το ερχόμενο καλοκαίρι η προοπτική για την τέλεση πανηγυριών δεν διαφαίνεται ακόμη στον ορίζοντα. Αν και η αναβολή πανηγυριών υπαγορεύτηκε τον Ιούλιο του 2020, με Κοινή Υπουργική Απόφαση (Αριθμ. Δ1α/Γ.Π.οικ. 44457 – ΦΕΚ Τεύχος B’ 2857/13.07.2020), πολλοί σύλλογοι στην Ικαρία και στην Αθήνα έλαβαν αποφάσεις για την αναβολή πανηγυριών και ετήσιων χοροεσπερίδων πριν εκδοθεί η σχετική υπουργική απόφαση, κρίνοντας τα ως «υψηλού ρίσκου» σε καιρό πανδημίας.

[/toggle]

[toggle title=”7. Η σημασία του στοιχείου σήμερα”]

α. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τα μέλη της κοινότητας/τους φορείς του;

Τα πανηγύρια αποτελούν σημαντικό πεδίο πλήθους πολιτισμικών εκφράσεων για τα μέλη της κοινότητας: μουσική, χοροί και τραγούδια, πρακτικές γλεντιού και τρόποι μαγειρέματος που μεταβιβάζονται διαγενεακά, ιστορίες και μνήμες που μοιράζονται οι παρέες. Επιπλέον, τα πανηγύρια είναι ζωτικής σημασίας για την ανανέωση των οικογενειακών, φιλικών και κοινοτικών δεσμών και έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της συνοχής της κοινότητας και στη συλλογική ψυχαγωγία και μνήμη. Το πανηγύρι είναι ο χρόνος έξω από την καθημερινότητα, στον οποίο όλη η κοινότητα εορτάζει και διασκεδάζει με έναν ιδιαίτερα εξωστρεφή και κοινωνικό τρόπο, απελευθερώνεται από άγχη και αναστολές, δυναμώνοντας και ανανεώνοντας έτσι τους δεσμούς της κοινής ζωής της. Τα πανηγύρια είναι ουσιώδη για την ανανέωση της τοπικής ταυτότητας, καθώς μέσω της συμμετοχής σε αυτά ανανεώνεται και δυναμώνει το αίσθημα του ανήκειν σε ένα συλλογικό υποκείμενο (π.χ. οικογένεια, χωριό, σύλλογος). Αντίστοιχα, στο ετήσιο «κονβένσιον» της κοινότητας διασποράς της Αμερικής οι νέες γενεές μεταναστών συνευρίσκονται, γνωρίζονται, συνάπτουν σχέσεις και έτσι διατηρείται καλύτερα η επαφή μεταξύ των γενεών των μεταναστών και του νησιού.
Για τους συλλόγους της Ικαρίας ειδικά τα πανηγύρια αποτελούν τη μόνη πηγή χρηματοδότησης των έργων που έχουν οραματιστεί για τα χωριά. Παράλληλα, τα πανηγύρια διατηρούν τη σημασία τους για την τοπική οικονομία, καθώς αποτελούν μια σημαντική περίσταση για τη διάθεση γεωργοκτηνοτροφικών προϊόντων που παράγονται από εντόπιους παραγωγούς. Τα τελευταία χρόνια η αύξηση του τουριστικού ρεύματος στο νησί έχει ενισχύσει περαιτέρω τη σημασία των πανηγυριών ειδικά για την κτηνοτροφία, που αποτελεί μια από τις κύριες παραγωγικές απασχολήσεις των κατοίκων. Σε αυτά οι κτηνοτρόφοι έχουν την ευκαιρία να πουλήσουν κατσίκια, την ώρα που η πρόσβασή τους σε εμπορικές αγορές εκτός Ικαρίας γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Τέλος, τα πανηγύρια λειτουργούν ως πόλος έλξης για σημαντικό μέρος του καλοκαιρινού τουριστικού ρεύματος, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στη βελτίωση των εισοδημάτων των νοικοκυριών που απασχολούνται εποχικά με τον τουρισμό.

β. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία;

Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 τα πανηγύρια της Ικαρίας έχουν τύχει διεθνούς ενδιαφέροντος και προβολής, με εκατοντάδες αφιερώματα στον τύπο, έντυπο και ηλεκτρονικό. Η προβολή των πανηγυριών δεν είναι αποτέλεσμα συντονισμένων ενεργειών διαφήμισης από συγκεκριμένους φορείς, αλλά περισσότερο τυχαίο γεγονός που συνδέεται με συγκυρίες, όπως η σημαντική αύξηση του αριθμού των νέων που προτιμούν την Ικαρία ως τόπο διακοπών και η «ανακάλυψη» της μακροζωϊας των Ικαριωτών από τηλεοπτικά και ερευνητικά συνεργεία 1. Επιπλέον, σημαντική είναι η συμβολή των Ικαριωτών της εσωτερικής και εξωτερικής διασποράς και των επισκεπτών του νησιού στην προβολή των πανηγυριών σε ευρύτερα ακροατήρια, καθώς μοιράζονται εμπειρίες και μνήμες στις παρέες αλλά και σε blog, στο youtube ή στο facebook και γίνονται οι ίδιοι φορείς μιας «από τα κάτω» και «από στόμα σε στόμα» προβολής των ικαριώτικων πανηγυριών. Επιπλέον, οι Ικαριώτες της διασποράς, διοργανώνοντας τους ετήσιους χορούς τους, αναπαράγουν την εν λόγω πολιτισμική πρακτική πέρα από τα γεωγραφικά όρια του νησιού. Τα τελευταία χρόνια, ετήσιο πανηγύρι διοργανώνουν οι «Φίλοι της Ικαρίας» στις Βρυξέλλες, όπου ο σύλλογος έχει την έδρα του.
Η προβολή και διάδοση των πανηγυριών της Ικαρίας συνιστά προβολή και διάδοση του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού και έναν τρόπο να διαδοθούν σε διεθνή ακροατήρια αξίες και νοήματα, πρακτικές και γνώσεις, που έχουν σημασία για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Στα πανηγύρια της Ικαρίας πρωτίστως η προσφορά αναδύεται ως ηθικό νόμισμα, στο οποίο αποδίδεται κοινωνικό κύρος, φήμη και ιεραρχήσεις, και που, όσο κυκλοφορεί, δένει ανθρώπους, κοινότητες και τόπους. Η χαρά της προσφοράς στο σύνολο, της γενναιόδωρης δαπάνης και της συνεργασίας βρίσκονται στον πυρήνα δράσεων που στόχο έχουν τη βελτίωση των συνθηκών ζωής για τα μέλη των ικαριακών κοινοτήτων. Η εκ νέου ανακάλυψη των κινήτρων τέτοιων κοινωνικών δράσεων είναι ζωτικής σημασίας, ιδίως στις συνθήκες κοινωνικής και οικονομικής ανασφάλειας που προκαλεί η τρέχουσα οικονομική κρίση.
Επιπλέον, η κοινοτική κουλτούρα που αναδύεται από τα πανηγύρια της Ικαρίας αποτελεί σημαντικό στοιχείο, που αξίζει να αναδειχθεί στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα στην τρέχουσα συνθήκη επαναπροσδιορισμού δημόσιων και δημοτικών εκτάσεων γης ως «εμπορευμάτων» για την οικονομία της αγοράς. Όπως προκύπτει από μια ιστορική τεκμηρίωση της εν λόγω πολιτισμικής πρακτικής, αλλά και όπως τεκμηριώνεται από τη διεθνή εμπειρία, με τέτοιες εκτάσεις γης είναι συνδεδεμένες παραδοσιακές απασχολήσεις και επαγγέλματα, τρόποι ζωής, συλλογικές δομές (θεσμοθετημένες και μη) και πρακτικές αυτοδιοίκησης και αυτοδιαχείρισης. Επίσης, όπως τουλάχιστον δείχνει η διεθνής εμπειρία, όσο υποβαθμίζονται οι όροι ζωής κοινοτήτων και ομάδων που είναι υπεύθυνες για την επιτέλεση, διαφύλαξη και αναδημιουργία της άυλης πολιτιστικής κληρονομίας, τόσο απειλείται η ίδια η πολιτισμική ποικιλομορφία.
Η ένταξη των πανηγυριών της Ικαρίας στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς είναι δυνατόν να συμβάλει στην ανάδειξη και διαφύλαξη εκείνων των στοιχείων, που οι ίδιοι οι φορείς θεωρούν κρίσιμα για τη συλλογική τους ταυτότητα, την ιστορία και τον πολιτισμό τους και επιθυμούν να μοιραστούν με εγχώρια και διεθνή ακροατήρια. Δίνοντας φωνή στους φορείς του συγκεκριμένου στοιχείου της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, προάγεται ενεργά η ανταλλαγή και η συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων, πρακτικές που βρίσκονται, άλλωστε, στον πυρήνα του εν λόγω στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Με τον τρόπο αυτόν, η εγγραφή στο Εθνικό Ευρετήριο πρόκειται να συμβάλει στον εμπλουτισμό και στην προαγωγή του σεβασμού της πολιτισμικής ποικιλομορφίας και της ανθρώπινης δημιουργικότητας, αλλά και στη συνειδητοποίηση, ιδίως από τις νεότερες γενιές, της πολυεπίπεδης σημασίας των Ικαριώτικων πανηγυριών και της ευθύνης για τη διαφύλαξή τους.

γ. Συμμετείχε και πώς η κοινότητα στην προετοιμασία της εγγραφής του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς;

Μετά από πρωτοβουλία και επαφή των Ικαριακών Δρώμενων με τους φορείς των πανηγυριών (σωματεία, Δήμος και φυσικά πρόσωπα) αλλά και με προσωπική ενημέρωση συγκεκριμένων προσώπων, που έχουν στην κατοχή τους σημαντικές αρχειακές συλλογές φωτογραφίες και video ή άλλα τεκμήρια του στοιχείου, συγκεντρώθηκε το υλικό, έγινε αποδεκτή η σημασία της πρότασης και πολλοί φορείς βοήθησαν στη σύνταξή της. Σημαντική ήταν η ανταπόκριση συλλόγων και άλλων τοπικών φορέων της Ικαρίας. Ειδικότερα, στη σχετική λίστα περιλαμβάνονται δεκατρείς σύλλογοι, φορείς του νησιού και πρόσωπα, εκ των οποίων επτά έχουν έδρα στην Ικαρία και έξι στην Αθήνα. Οι σύλλογοι και οι φορείς στήριξαν το εγχείρημα με επιστολές υποστήριξης (βλ. Παράρτημα Β) και με αποφάσεις από τα συλλογικά τους όργανα, για να συμπεριληφθούν στον κατάλογο φορέων του στοιχείου, με την δεδηλωμένη πρόθεση να παρέχουν πληροφορίες σε ενδιαφερόμενα μέρη.
Οι φορείς τέλεσης των πανηγυριών και ο Δήμος Ικαρίας συμμετέχουν με σχετικές επιστολές δήλωσης ενδιαφέροντος, αφού ενημερώθηκαν για τη σχετική κίνηση. Ακολουθούν οι επιστολές:

1. Επιστολή Δήμου Ικαρίας
2. Επιστολή Αρέθουσα Ικαρίας
3. Επιστολή Πολιτιστικού και Εξωραϊστικού Σύλλογου του Οικισμού Πέζι
4. Επιστολή του Συλλόγου Ένωση (Κουνιάδου-Προεσπέρας-Κάτω Προεσπέρας-Νάνουρα)
5. Επιστολή Συνδέσμου Βορειοδυτικής Ικαρίας, Προοδευτικός Σύλλογος Βρακάδων
6. Επιστολή Εξωραϊστικού-Εκπολιτιστικού Συλλόγου Ακαματριωτών «Η Κεφάλα»
7. Επιστολή Εκπολιτιστικού συλλόγου Ικαριωτών Περάματος & γύρω Δήμων «Ο Ίκαρος»
8. Επιστολή Συλλόγου Ικαρίων Επιστημόνων
9. Επιστολή Εξωραϊστικού και Εκπολιτιστικού Συλλόγου Πλαγιωτών Ικαρίας
10. Επιστολή Τουριστικού Συλλόγου Λουτρόπολης Θέρμων Ικαρίας «Απόλλωνας» και Εξωραϊστικού Συλλόγου «Η Ανάληψη» Θέρμων
11. Επιστολή Αρχείου Παραδοσιακής Μουσικής Ικαρίας
12. Επιστολή Κώστα Γάκη, Σκηνοθέτη – Ηθοποιού – Συνθέτη
13. Επιστολή Μαρίας Παπαφωτίου, Ηθοποιού
14. Επιστολή Πανηγυριού Περδικίου
15. Επιστολή Εξωραϊστικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Κοσσοικίων και Πέρα Πλαγιάς «Ο Κοσκινάς»

[/toggle]

[toggle title=”8.Διαφύλαξη/ανάδειξη του στοιχείου”]

α. Πώς μεταδίδεται το στοιχείο στις νεότερες γενιές σήμερα; 

Οι νεότερες γενιές μυούνται από πολύ νωρίς στα πανηγύρια με τρόπο βιωματικό. Έρχονται σε επαφή με αυτά από την παιδική ηλικία, καθώς οι γονείς συνηθίζουν να παίρνουν μαζί τα παιδιά τους, ιδίως όταν πρόκειται για τα χωριά καταγωγής τους. Τα παιδιά συχνά αναλαμβάνουν μικρές αλλά εντελώς απαραίτητες εργασίες για την προετοιμασία και επιτέλεση των πανηγυριών. Η νεολαία συνεργάζεται με τους μεγαλύτερους για την επιτυχή διεξαγωγή τους. Μέσω της διαγενεακής συνεργασίας, οι παλαιότεροι μεταδίδουν εμπειρία και πρακτικές γνώσεις των πανηγυριών. Επιπλέον, οι νεότερες γενεές, μέσω της συμμετοχής στο τραπέζι της εορταστικής ευωχίας και στην πίστα του χορού, μυούνται στο είδος της κοινωνικότητας, στους ήχους, στους ρυθμούς και στις κινήσεις των σωμάτων, που είναι χαρακτηριστικές των πανηγυρότοπων, γίνονται κοινωνοί συμβόλων, νοημάτων, αξιών, μοιράζονται μνήμες και βιώνουν μια αίσθηση κοινότητας με τις παλαιότερες γενεές. Στις νεότερες γενεές, που μυούνται από νωρίς στα πανηγύρια, περιλαμβάνονται οι νέοι και νέες των κοινοτήτων της διασποράς του εσωτερικού και του εξωτερικού, που επιστρέφουν κάθε χρόνο ή σχεδόν κάθε χρόνο για τις οικογενειακές τους διακοπές στα χωριά καταγωγής τους. Επιπλέον, νέοι και νέες των κοινοτήτων της διασποράς του εσωτερικού και του εξωτερικού συμμετέχουν στους ετήσιους χορούς ή στις χοροεσπερίδες (ενίοτε πανηγύρια), που διοργανώνουν στη διασπορά σύλλογοι ή αδελφότητες (π.χ. σύλλογοι στην Αθήνα, παραρτήματα της αδελφότητας στην Αμερική). Σε αυτές τις ετήσιες εκδηλώσεις των κοινοτήτων της διασποράς αναπαράγονται βασικές πρακτικές των πανηγυριών της Ικαρίας (π.χ. συλλογικό φαγοπότι, πίστα χορού, χοροί). Σε αυτές προσκαλούνται ενίοτε μουσικοί από την Ικαρία και εξασφαλίζεται η διάθεση κατσικίσιου κρέατος και κρασιού από παραγωγούς του νησιού.
Οι νεότερες γενεές μουσικών, που συχνά προέρχονται από οικογένειες της Ικαρίας με αντίστοιχη παράδοση, συνδυάζουν ακούσματα και βιώματα με μουσικές σπουδές. Αρκετοί από τους νέους κυρίως μουσικούς, έχουν κάνει τα πρώτα τους βήματα δίπλα σε παλαιότερους μουσικούς και έχουν διδαχθεί από αυτούς τα πρώτα τους τραγούδια. Στις ορχήστρες που σχηματίζουν νέοι μουσικοί, σχεδόν κατά κανόνα, συμμετέχουν Ικαριωτάκια της εσωτερικής διασποράς, που διαβιούν στην Αθήνα ή άλλου. Συχνά συμμετέχουν και νεαροί μουσικοί και τραγουδιστές που δεν έλκουν την καταγωγή τους από το νησί. Τόσο οι ορχήστρες που σχηματίζονται γύρω από μεγαλύτερους σε ηλικία ή νεότερους βιολιτζήδες, με εντόπια μέλη στην πλειονότητά τους, όσο και οι ορχήστρες που αποτελούνται εξ ολοκλήρου από νέους και νέες, με μέλη που στην πλειονότητά τους ζουν στην Αθήνα, μετακινούνται στη διάρκεια του φθινοπώρου, του χειμώνα και της άνοιξης ανάμεσα στις κοινότητες διασποράς του εσωτερικού και, ενίοτε, του εξωτερικού, ανταποκρινόμενοι στις προσκλήσεις συλλόγων ή αδελφοτήτων για να παίξουν στους ετήσιους χορούς τους. Αξιοσημείωτες είναι, τέλος, οι προσκλήσεις που δέχονται τα τελευταία χρόνια οι ορχήστρες από Ικαριώτες των κοινοτήτων της διασποράς για γλέντια γάμων και βαφτίσεις, καθώς και από μεζεδοπωλεία της Αθήνας, που είναι στέκια της νεολαίας και οι ιδιοκτήτες των οποίων έλκουν την καταγωγή τους από την Ικαρία ή τυχαίνουν τακτικοί επισκέπτες.
Τα τελευταία χρόνια, ιδίως στα αυγουστιάτικα πανηγύρια, η συμμετοχή χιλιάδων νέων, μη ντόπιων, εύλογα εγείρει το ερώτημα σχετικά το ποια είναι εκείνα τα στοιχεία των Ικαριώτικων πανηγυριών που λειτουργούν τόσο θελκτικά για νέους και νέες από άλλα μέρη της Ελλάδας, ώστε αρκετοί/ες από αυτούς να επιστρέφουν και τα επόμενα χρόνια, λειτουργώντας με τον τρόπο αυτόν ως φορείς μιας παράδοσης γλεντιού ενός τόπου από τον οποίο δεν κατάγονται.

β. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης του στοιχείου που έχουν ληφθεί στο παρελθόν ή που εφαρμόζονται σήμερα (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)

Μέχρι σήμερα, οι τοπικοί φορείς, σύλλογοι και εκκλησιαστικές επιτροπές ή επιτροπές χωριών, τόσο στην Ικαρία όσο και στις κοινότητες της διασποράς συνεχίζουν να διοργανώνουν πανηγύρια και χοροεσπερίδες, συμβάλλοντας ενεργά στη διαφύλαξη και διατήρηση του στοιχείου ως ζωντανή έκφραση του τοπικού πολιτισμού. Από τις αρχές του 20ού αιώνα τοπικοί φορείς που διατηρούσαν εκδόσεις δεν παρέλειπαν να συμπεριλάβουν στις σελίδες των εφημερίδων και των περιοδικών τους ειδήσεις, ιστορίες της προφορικής παράδοσης και προσωπικές μαρτυρίες σχετικές με τα πανηγύρια. Στις μέρες μας, παρόμοιες δημοσιεύσεις συναντώνται στον τοπικό τύπο, έντυπο και ηλεκτρονικό. Οι δημοσιεύσεις σε τοπικά ηλεκτρονικά περιοδικά, πέρα από το ότι ενισχύουν περαιτέρω τη διαδικασία μεταβίβασης στις νεότερες γενιές, ιδίως ανάμεσα σε «Ικαριωτάκια» των κοινοτήτων της διασποράς, ενέχουν και τη δυνατότητα να ευαισθητοποιήσουν ευρύτερα σύνολα σχετικά με τις αξίες και τα νοήματα που αποδίδονται στα πανηγύρια από τα μέλη των ικαριακών κοινοτήτων.
Επιπλέον, αξιοσημείωτη είναι η προσπάθεια του Αρχείου Παραδοσιακής Μουσικής για έρευνα και τεκμηρίωση της μουσικής παράδοσης και των εθιμικών και λαογραφικών δρώμενων του νησιού, καθώς και η ενεργή στήριξη της προσπάθειας αυτής από τον Δήμο Ικαρίας με την ένταξη του Αρχείου στο Λαογραφικό Μουσείο Αγίου Κηρύκου, που με τη σειρά του εντάσσεται στο νομικό πρόσωπο του Δήμου «Ιωάννης Τσαρνάς». Με τον τρόπο αυτό, ο Δήμος Ικαρίας εξασφαλίζει τη δωρεάν προβολή και στέγαση του Αρχείου, ενώ συνδράμει στην απρόσκοπτη λειτουργία και αυτοτέλειά του και διασφαλίζει την ελεύθερη πρόσβαση στο υλικό της οπτικο-ακουστικής βιβλιοθήκης, που διαρκώς εμπλουτίζεται από τα μέλη του Αρχείου Παραδοσιακής Μουσικής Ικαρίας.
Στις προσπάθειες ευαισθητοποίησης ευρύτερων κοινωνικών συνόλων σχετικά με τη μουσική, τη χορευτική παράδοση και τα πανηγύρια, περιλαμβάνεται και η συμμετοχή χορευτικών ομάδων και μουσικών του νησιού σε περιφερειακής, εθνικής και διεθνούς εμβέλειας πολιτιστικά φεστιβάλ ή σε εθνικής εμβέλειας τηλεοπτικές εκπομπές, καθώς και τα δύο μουσικολογικά συνέδρια που πραγματοποίησαν τα «Ικαριακά Δρώμενα-Φεστιβάλ Ικαρίας» τα έτη 2002 και 2016 στην Ικαρία.

γ. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης που προτείνεται να εφαρμοστούν στο μέλλον (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)

Η αναγνωρισιμότητα που έχουν τύχει τα πανηγύρια της Ικαρίας τα τελευταία χρόνια έχει θέσει σε τροχιά μια σειρά μετασχηματισμών. Ειδικότερα στα καλοκαιρινά πανηγύρια, και κυρίως στα αυγουστιάτικα, η μεγάλη αύξηση του αριθμού των επισκεπτών έχει πυροδοτήσει αλλαγές, όπως τη διοργάνωση πανηγυριών χωρίς απαραίτητα να συνδέονται με εορτασμούς αγίων, την ανανέωση του εξοπλισμού τους και τη συνεργασία συλλόγων με την Πυροσβεστική Υπηρεσία για λόγους πυροπροστασίας. Επιπλέον, παρατηρούνται αλλαγές στην επιτέλεση χορών και την ανανέωση του μουσικού ρεπερτορίου με ακούσματα που προτιμά η νεολαία ή την επιλογή ορχήστρας με κριτήριο ποιους προτιμά η νεολαία. Παράλληλα, σημειώνεται μια υποχώρηση των μεγαλύτερων ηλικιών κατά τις βραδινές ώρες και ενίοτε αποχή ντόπιων από τα αυγουστιάτικα πανηγύρια. Η κριτική που συχνά αρθρώνεται σε σχέση με τα σύγχρονα καλοκαιρινά πανηγύρια αφορά ζητήματα, όπως την κυριαρχία εμπορικών κριτηρίων στις επιλογές της διοργάνωσης ενός πανηγυριού, τον ρόλο των πανηγυριών στην οικολογική ζημιά που προκαλείται από την υπερβόσκηση και στην διαχείριση των μεγάλου όγκου των πλαστικών απορριμμάτων που παράγονται. Επιπλέον, εγείρονται κριτικές που αφορούν τη δυσκολία της επιτέλεσης χορών ή της συνάντησης με φίλους και συγγενείς λόγω της πολυκοσμίας, θέτοντας έτσι εν αμφιβόλω τον ρόλο των πανηγυριών ως πεδίων ανανέωσης τοπικών δεσμών.

Με δεδομένο ότι τα πανηγύρια της Ικαρίας έχουν αλλάξει στη διάρκεια του ιστορικού χρόνου και εξακολουθούν να αλλάζουν στις μέρες μας, καθώς η κάθε γενιά αφήνει το αποτύπωμά της στη μορφή και στους τρόπους επιτέλεσης των πανηγυριών, οι δράσεις που προτείνονται δεν αποσκοπούν στη «διατήρηση» κάποιας ιδεατής μορφής ή κάποιων «παραδοσιακών» τρόπων επιτέλεσης των χορών και της μουσικής. Αποσκοπούν στη διαφύλαξη, ανάδειξη και διαγενεακή μεταβίβαση εκείνων των στοιχείων που αναγνωρίζονται ως ο βασικός πυρήνας των ικαριώτικων πανηγυριών και τεκμηριώνονται ως τα συστατικά στοιχεία της πολιτισμικής, κοινωνικής και ιστορικής φυσιογνωμίας των πανηγυριών και του νησιού.
Ειδικότερα προτείνεται η στήριξη ερευνητικών και καλλιτεχνικών εγχειρημάτων με θέματα που αφορούν τα πανηγύρια και τις πολλαπλές πολιτισμικές εκφράσεις που συναντώνται στους πανηγυρότοπους (χοροί, μουσική, τραγούδια). Ιδιαίτερα πρόκειται να ενθαρρυνθούν πρωτοβουλίες νέων, Ικαριωτών ή μη, που προάγουν τη διάδοση της σημασίας του στοιχείου για την τοπική κοινωνία, την τοπική οικονομία και το φυσικό περιβάλλον του νησιού, καθώς και για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία.
Επιπλέον, προτείνεται η εκπόνηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης, με στόχο την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και ιδιαίτερα της νέας γενιάς, αλλά και ευρύτερων κοινωνικών συνόλων, συμπεριλαμβανομένων των τακτικών και δυνητικών επισκεπτών των πανηγυριών της Ικαρίας. Σημαντικό εκπαιδευτικό υλικό, που μπορεί να αξιοποιηθεί σε τέτοιου είδους προγράμματα, είναι η παραγωγή εθνογραφικών ντοκιμαντέρ, με αντικείμενα όπως ντόπιες επιτελεστικές τέχνες και το πολιτισμικό σύμπαν εντός του οποίου παραμένει το στοιχείο ζωντανή πολιτισμική έκφραση. Το οπτικοακουστικό υλικό, που πρόκειται να παραχθεί τόσο από ερευνητικά όσο και από καλλιτεχνικά εγχειρήματα, εκτός από τους εκπαιδευτικούς σκοπούς, μπορεί να αξιοποιηθεί σε προγράμματα διαπολιτισμικών ανταλλαγών σε περιφερειακό, εθνικό ή διεθνές επίπεδο, στα οποία είναι δυνατόν να συμμετέχουν φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλοι φορείς πολιτισμικής διαχείρισης (π.χ. σύλλογοι, Αρχεία κ.α.).
Επιπλέον μέτρο που προτείνεται είναι η διοργάνωση συναντήσεων και σεμιναρίων. Σκοπός αυτών θα είναι η προαγωγή της γνώσης, τόσο σε σχέση με την αξία του στοιχείου της άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς για τις ικαριακές κοινότητες, την τοπική κοινωνία και τον πολιτισμό, όσο και σε σχέση με την αξία της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς για το ίδιο το στοιχείο, για την πολιτισμική ποικιλομορφία και τον πολιτισμικό πλούτο που μοιράζεται η ανθρωπότητα.

 [/toggle]

[toggle title=”9. Βασική Βιβλιογραφία”]

• Θέμελης, Δ., (2003), «Ο Ικαριώτικος χορός- Παράδοση και σημερινή πραγματικότητα-Εμπειρίες και σκέψεις» στο Θ. Σπέης, Η Μουσική, τα Τραγούδια και οι Χοροί της Ικαρίας, Αθήνα, Παπαγρηγορία-Νάκας.

• Λυγερά, Ά. (2015), Ο Ρόλος της Unesco στον τομέα του πολιτισμού, βασικές προτεραιότητες της δράσης και αρχές που τη διέπουν. Άυλη πολιτιστική κληρονομιά και εναρμόνιση της Ελλάδας με τις προβλέψεις της Σύμβασης της Unesco (2003). Ικαριακός τρόπος ζωής και δυνατότητα ένταξης στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο ΑΠΚ της Unesco, Άνω Βαθύ, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών, Διοίκηση Πολιτιστικών Μονάδων, Θεματική Ενότητα ΔΠΜ50, Επιβλέπων καθηγητής: Νικόλαος Σουλιώτης.

• Μελάς, Ι. (1955), Ιστορία της νήσου Ικαρίας, Αθήνα.

• Μπαρέλη, Μ. (2020), Τα πανηγύρια της Ικαρίας: Όψεις του Δώρου, Πρακτικές των Κοινών, Διαδικασίες Κοινωνικής Αναπαραγωγής και Κοινωνικών Μετασχηματισμών, αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης.

• Πάσχαρη-Kουλουλία, A. (1998), «Tακαριώτικα πανηγύρια, ‘Έχουν μακρά παράδοση, λατρευτικό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα και κοινωφελή σκοπό», , Καθημερινή, Κυριακή 28 Ιουνίου 1998,σελ.25-6.

• Πίττας, Γ. (2011), Πανηγύρια στο Αιγαίο, Κοιλάδα Λευκών Α.Ε.

• Πουλιανός, Αλ. (1964), Λαϊκά Τραγούδια της Ικαρίας, Αθήνα.

• Πουλιανός, Αλ. (1976 – 77), Λαογραφικά Ικαρίας της στεριά και της θάλασσας, Εταιρία Λαογραφικών και Ιστορικών Μελετών Ικαρίας, Αθήνα.

• Σιμάκης, Στ. (2015), Εκατό χρόνια Ικαριακής εξωτερικής μετανάστευσης 1892-1991, Αρμενιστής.

• Σπέης, Θεμ. (2003), Η Μουσική, τα Τραγούδια και οι Χοροί της Ικαρίας, Φεστιβάλ Ικαρίας, Μουσικολογικό συνέδριο, Ικαρία, 30-31 Αυγούστου, 1 Σεπτεμβρίου 2002, Παπαγρηγορίου Κ. – Νάκας Χ.

• Σπέης, Θεμ. 2018, Ο Ικαριώτικος Χορός, η Μουσική και τα Πανηγύρια της Ικαρίας, από το Φεστιβάλ Ικαρίας, Πρακτικά 2ου Μουσικολογικού Συνεδρίου 24, 25 και 26 Ιουνίου 2016, Αθήνα, Νότιος Άνεμος.

• Χατζημιχάλη, Αγγ. (1931), Ελληνική λαϊκή τέχνη, Ρουμλούκι, Τρίκερι, Ικαρία, Αθήνα, Πυρσός.

[/toggle]

[toggle title=”10. Συμπληρωματικά Τεκμήρια”]

α. Kείμενα (πηγές, αρχειακά τεκμήρια κτλ.) 

Αρχειακά τεκμήρια [Α.Τ.]
1. Αφιερωτήριο έγγραφο, 1692 (αρχ. συλλ. Χρ. Μαλαχία).
2.Υποσχετικό έγγραφο, 1838 (αρχ. συλλ. Χρ. Μαλαχία).
3. Εγγραφή εσόδων, Μάιος – Νοέμβριος 1930, «Βιβλίο Ταμείου Διδακτηριακής Επιτροπής Καταφυγίου» (αρχ. συλλ. Συλλόγου Καταφυγίου).
4.«Απολογισμός Πανηγύρεως Αγ. Αποστόλον. Υπέρ της οδού Συνικισμού Αγ. Ιωάννου», 1966, αρχ. συλλ. Κ. Κόχυλα (Κόμπου).

Κείμενα (πηγές, αρχειακά τεκμήρια κτλ.)
1. Georgirenes, J. (1967), A description of the present State of Samos. Nicaria, Patmos and Mount Athos, London 1677.
2. Λομβαρδάς, Γ. (1903), Ικαρία ήτοι γεωγραφική της νήσου περιγραφή προς χρήσιν των δημοτικών σχολείων της νήσου, Ερμούπολη.
3. Μητροπολίτου Σιδηροκάστρου Ιωάννου, Ι. (1978). Η Εκκλησία της Ικαρίας από της ιδρύσεως αυτής μέχρι σήμερον, Σιδηρόκαστρον.
4. Παμφίλης, Χ. (1980), Ιστορία της Νήσου Ικαρία, Από των προϊστορικών χρόνων μέχρι της ενώσεως της νήσου μετά της Ελλάδος (1912). Επιμ. Α. Χ. Παμφίλη-Καρούζου, Αθήνα.
5. Σπανός, Λ. (1925), Ικαριακά Χρονικά, Ετήσιον Δημοσίευμα. Edited by Λ. Σπανός. Σύρος.
6. Σπυριδάκης, Γ. Κ. (1964), Έκθεσις περί Λαογραφικής Αποστολής εις Δυτικήν Ικαρία από της 13-31 Ιουλίου 1962, Εκθέσεις Λαογραφικών Αποστολών κατά τα έτη 1962-1963, τχ. 15 & 16 (1962-1963), Εν Αθήναις: Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Ακαδημίας Αθηνών.
7. Σταματιάδης, Ε. (1893), Ικαριακά: Ήτοι ιστορία και περιγραφή της νήσου Ικαρίας. Σάμος: Εκ του Ηγεμονικού Τυπογραφείο.

Δημοσιευμένα αρχειακά τεκμήρια
1. Σκαύδη, Δ. (2008), Τα χαρτιά μιας ικαριώτικης οικογένειας. Αθήνα: Ινστιτούτο Αθέρας.
2. Τσελίκας, Α. (2000), Ικαριακά Έγγραφα του 16ου και 17ου αιώνα από το Αρχείο της Πανικαριακής Αδελφότητας Αθηνών, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.

Δημοσιεύματα του τοπικού τύπου (έντυπος και ηλεκτρονικός) [Δ.Τ.Τ.]
1. «Ικαριακαί Ειδήσεις» στο Ικαριακό Βήμα, τ. 1, 1927.
2. Πουλιανός, Γ., «Η Ικαριακή Μουσική» στην ΙκαριακήΈνωσις, τχ. 9, 1927, σελ. 1.
3. «Δημιουργική Πρωτοβουλία», στη Νέα Ικαρία, τχ. 8, 1946.
4. Χουτρίδης, Χ., «Παναϋρια και Τραταμέντα» στα Ικαριακά, τχ.2, Αύγουστος-Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1975, σελ. 30-31.
5. «Παράδοση: Η Ικαριώτικη Λύρα» και «Τα πανηγύρια του Αγίου Κηρύκου» στα Νέα του Σ.Ν.Α.Κ. (Σύλλογος Νέων Αγίου Κηρύκου), 3 Αύγουστου 2007.
6. Σιμάκη, Δέσποινα, «Λίγα Χρωστούμενα. Για όσους φροντίζουν τα πανηγύρια της Ικαρίας» στο ikariamag.gr (Ελεύθερες Πτήσεις), 20 Μαϊου 2013. https://www.ikariamag.gr/node/6544
7. Άρθρο δημοσιευμένο στη “ΝΕΑ ΦΟΡΜΙΓΞ” 1923 από τον Ικάριο Δάσκαλο και βαθύ γνώστη της Βυζαντινής μουσικής Γεώργιο Ν. Πουλιανό.
8. Πανηγύρια στην Ικαρία, συνολικά 87 (πηγή https://www.ikariaki.gr/i-lista-me-ta-panigiria-tis-ikarias/ ).
9. Θεοδώρου, 2017, «Η απατηλή γοητεία της μακροζωίας» στο ikariamag.gr (Ελεύθερες Πτήσεις), 22 Νοεμβρίου 2017. https://www.ikariamag.gr/ikaria-i-apatili-goiteia-tis-makrozoias).

Δημοσιεύματα του εθνικού και διεθνούς τύπου

1. Διακοσάββας, Αλέξανδρος, «Οδηγός επιβίωσης στα ικαριώτικα πανηγύρια» στο Lifo, 29 Ιουλίου 2015, https://www.lifo.gr/print/featurette/72400/odigos-epiviosis-sta-ikariotika-panigyria
2. Καψασκής, Βασίλης, «Ικαρία: Ελευθερία, άγρια ομορφιά και διονυσιακά γλέντια», στο Lifo, 22 Ιουλίου 2019, https://www.lifo.gr/articles/travel_articles/200206/ikaria-eleytheria-agria-omorfia-kai-dionysiaka-glentia
3. Οικονόμου, Άρης, «Λαγκάδα Ικαρίας: το μεγαλύτερο και πιο ξακουστό πανηγύρι στο Αιγαίο», φωτορεπορτάζ στο iefimerida.gr, 16 Αυγούστου 2018. https://www.iefimerida.gr/news/437861/lagkada-ikarias-megalytero-kai-pio-xakoysto-panigyri-sto-aigaio
4. «Ένα εντυπωσιακό Ικαριώτικο πανηγύρι στήθηκε και φέτος στο Πέραμα» στο Huffington Post Greece, 5 Ιουνίου 2017, https://www.huffingtonpost.gr/2017/06/05/life-perama-ikaria-glenti_n_16953506.html
5. Moss, Chris, “Live long and prosper” στο Financial Times, 21 Ιουνίου 2013. https://www.ft.com/content/d3986dfa-d7fb-11e2-b4a4-00144feab7de
6. Doriti, Carolina, “Panegyria: Greek Raves for the Whole Family” στο culinary backstreets, 7 Σεπτεμβρίου 2017. https://culinarybackstreets.com/cities-category/athens/2017/panegyria/
7. Dilouambaka, Ethel. “Ikaria: 5 Lessons from the Greek Island Where Locals Don’t Die” στο culture trip, 1 Μαρτίου 2017, https://theculturetrip.com/europe/greece/articles/ikaria-5-lessons-from-the-greek-island-where-locals-dont-die/

β. Χάρτες: 

Χάρτης με πανηγύρια όπου φαίνεται η διασπορά τους, https://www.ikariaki.gr/i-lista-me-ta-panigiria-tis-ikarias/

γ. Οπτικά και ακουστικά τεκμήρια (σχέδια, φωτογραφίες, αρχεία ήχου, βίντεο κτλ.): 

γ1. Το Αρχείο Παραδοσιακής Μουσικής Ικαρίας έχει αναρτήσει Καταγραφές, Παλιές Ηχογραφήσεις, Κείμενα – Έρευνες – Μελέτες, Φωτογραφίες και Βίντεο και htp://apmi.ikaria.gov.gr/palies-ichografiseis/

γ2. Φωτογραφίες από την αρχειακή συλλογή του Κέντρου Τεκμηρίωσης, Έρευνας & Δράσης Ικαρίας (αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία).

1. Λιτανεία γύρω από τον ναό του Ευαγγελισμού στου Μαυριάννου, 2011, φωτογράφος: Ν. Ρουζίνος.
2. Η πρόθεση στο καζάνι, δεκαετία 1970, φωτογράφος: Χρ. Μαλαχίας.
3. Η προετοιμασία της πλατεακής γιορτής, 2005, φωτογράφος: Μ. Μπαρέλη-Γαγλία.
4. Χορεύοντας στον αυλόγυρο της εκκλησίας, με φόντο το κελί, Άγιος Ιωάννης Ραχών, αρχές δεκαετίας 2000, φωτογράφος: Χρ. Μαλαχίας.
5. Πανηγυριώτης με τον δίσκο του στον Άγιο Ισίδωρο, 2003, φωτογράφος: Χρ. Μαλαχίας.
6. Προσφορά εργασίας για τον δρόμο της Αρέθουσας, τέλος δεκαετίας 1970, φωτογραφία αρχείου: Π. Τριπόδη.
7. Μικροφωνική εγκατάσταση στο πανηγύρι του Περδικιού, δεκαετία 1970, φωτογραφία αρχειακής συλλογής: Π. Σαφού.

γ3. Φωτογραφικό λεύκωμα των Ικαριακών Δρωμένων, «Ταξίδι με τους Καριώτες στον 20ο αιώνα, Φεστιβάλ Ικαρίας 2013
1. Ετοιμασία πανηγυριού Χριστού- Γλαρέδο 1925
2. Πανηγύρι Αρέθουσα 17-7-1933
3. Πανηγύρι – Πέζι 1970
4. Πανηγύρι – Μάραθο Δεκαετία 1960
5. Πανηγύρι- Αυλάκι, Αγ.Κωνσταντίνου 21 Μαΐου 1955 περίπου
6. Πανηγύρι δεκαετία 1950, Βιολί Ν.Κοτσορνίθης
7. Ο τελευταίος λυράρης της Ικαρίας Γ.Μαματάς από Δρούτσουλα

γ4. Αρχειακή συλλογή Σταμάτη Βασίλαρου
Πανηγύρι –Πέζι

δ. Διαδικτυακές πηγές (υπερσύνδεσμοι): 

1. Σύγχρονο πανηγύρι

2. Της Νικαριάς οι Ζευκαλήδες, Βαρδαρός Λεωνίδας https://www.youtube.com/watch?v=NpVDEDJkYj8
3. Παραδοσιακή μουσική της Ικαρίας http://www.nikaria.gr/pages/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B4%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE_%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE.html
4. Η αγάπη μου στην Ικαριά, εκτέλεση από αμερικανούς φοιτητές και τον Κ.Γάκη
https://drive.google.com/file/d/1LeRvM2qx9oTu2lIaxMprmE8t4sXWf0Gh/view?usp=drive_web
5. Καριώτικος Χορός https://web.archive.org/web/20120416044340/http://paroutsas.jmc.gr/dances/aegean/ikariot.htm
6. Αφιέρωμα στον Ικαριώτικο χορό

Αφιέρωμα στον Ικαριώτικο χορό

7. Το βιολί στην Ικαρία
https://apmi.ikaria.gov.gr/to-violi-stin-ikaria/

[/toggle]

[toggle title=”11. Στοιχεία συντάκτη του Δελτίου”]

Όνομα/ Ιδιότητα Συντακτών

1. Σταμάτης Βασίλαρος, Πρόεδρος των Ικαριακών Δρωμένων
2. Βασίλης Καρναβάς, εκπαιδευτικός, ερευνητής
3. Χαρούλα Κ. Κοτσάνη, Δασκάλα, Γραμματέας των Ικαριακών Δρωμένων
4. Μαρία Μπαρέλη – Γαγλία, διδάκτορας Κοινωνικών Επιστημών, Τμήμα Κοινωνιολογίας,Πανεπιστήμιο Κρήτης
5. Γιώργος Σπέης, Μηχανικός-Εθνογράφος, Αντιπρόεδρος των Ικαριακών Δρωμένων

γ. Τόπος και Ημερομηνία Σύνταξης του Δελτίου: 

Αθήνα, 30 Ιουνίου 2020.

[/toggle]

[toggle title=”12. Τελευταία συμπλήρωση/επικαιροποίηση του Δελτίου”]

–

[/toggle]

[/accordion]

* To Δελτίο είναι διαθέσιμο και σε μορφή PDF: Τα_Πανηγύρια_της_Ικαρίας_2021