Το Σηκωμένο Αυλάκι στο Κυριακοχώρι Φθιώτιδας είναι το υδραυλικό έργο με το οποίο από τον 18ο αιώνα μέχρι και σήμερα πραγματοποιείται η άρδευση των καλλιεργειών. Οι Κυριακοχωρίτες συλλέγουν με φράγμα το νερό ορεινού παραποτάμου του Ινάχου και με τη βοήθεια μόνο της βαρύτητας το διοχετεύουν σε μακρύτατο υδραύλακα, το αποθηκεύουν σε υπαίθρια μεγάλων διαστάσεων στέρνα και στην συνέχεια το διανέμουν με μικρότερα αυλάκια σε κάθε κήπο χωριστά. Με την παραδοσιακή αυτή πρακτική παράγουν πολύτιμα αγροδιατροφικά προϊόντα και ενισχύουν τη τοπική κοινωνία πάντα με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον.

Το στοιχείο εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2021 (Υπουργική Απόφαση Εγγραφής).

Πεδία Δελτίου Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς 

[accordion multiopen=”true”]
[toggle title=”1. Σύντομη παρουσίαση του στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς “]

α. Με ποιο όνομα αναγνωρίζεται το στοιχείο από τους φορείς του:

Η παραδοσιακή πρακτική της άρδευσης με Σηκωμένο Αυλάκι στο Κυριακοχώρι Φθιώτιδας. 

β. Άλλη/-ες ονομασία/ες:

Παραδοσιακή άρδευση με τα αυλάκια, πότισμα με ελαφρά κατάκλιση, άρδευση που στηρίζεται στη βαρύτητα
Οι φορείς του το αναγνωρίζουν και ως «το Σηκωμένο Αυλάκι» ή πιο απλά «το αυλάκι». 

γ. Σύντομη Περιγραφή

Το Σηκωμένο Αυλάκι στο Κυριακοχώρι Φθιώτιδας είναι το υδραυλικό έργο με το οποίο από τον 18ο αιώνα μέχρι και σήμερα πραγματοποιείται η άρδευση των καλλιεργειών. Οι Κυριακοχωρίτες συλλέγουν με φράγμα το νερό ορεινού παραποτάμου του Ινάχου και με τη βοήθεια μόνο της βαρύτητας το διοχετεύουν σε μακρύτατο υδραύλακα, το αποθηκεύουν σε υπαίθρια μεγάλων διαστάσεων στέρνα και στην συνέχεια το διανέμουν με μικρότερα αυλάκια σε κάθε κήπο χωριστά. Με την παραδοσιακή αυτή πρακτική παράγουν πολύτιμα αγροδιατροφικά προϊόντα και ενισχύουν τη τοπική κοινωνία πάντα με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον.

δ. Πεδίο ΑΠΚ:

√ προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις

□ επιτελεστικές τέχνες

√ κοινωνικές πρακτικές-τελετουργίες-εορταστικές εκδηλώσεις

√ γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν

□ τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία

√ άλλο: διαχείριση τοπικού συστήματος φυσικών πόρων

 

ε. Περιοχή όπου απαντάται το στοιχείο:

Κυριακοχώρι Φθιώτιδας

στ. Λέξεις-κλειδιά:

Δέση, Φράγμα, Υδραύλακας, αυλάκια, κόφτρα, δεξαμενή, στέρνα, καταπότης, νεροφόρος, άρδευση με τη βαρύτητα, υδάτινη κληρονομιά, διαχείριση ποταμού, διαχείριση υδάτων, διαχείριση εδάφους, ορεινή πεζοπορία στο Σηκωμένο Αυλάκι, χλωρίδα και πανίδα Δυτικής Φθιώτιδας, Πολιτιστικές εκδηλώσεις του Συλλόγου Κυριακοχωριτών στον Αϊ Λιά. 

[/toggle]

[toggle title=”2. Ταυτότητα του φορέα του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

α. Ποιος/-οι είναι φορέας/-είς του στοιχείου;

Φορείς του στοιχείου είναι οι 70 οικογένειες του Κυριακοχωρίου που ποτίζουν τους κήπους και τις δεντροκαλλιέργειες τους με το νερό που έρχεται από το βουνό με το Σηκωμένο αυλάκι.
Οι τεχνικοί του χωριού που έχουν την ευθύνη της συντήρησης του Σηκωμένου αυλακιού κατά τη διάρκεια όλου του έτους είναι πολύ σημαντικοί φορείς του στοιχείου. Κατέχουν την τεχνογνωσία της συλλογής του νερού από τον ποταμό, την διοχέτευσή του στον κεντρικό υδραύλακα μήκους 5,5 χλμ και την αποθήκευσή του στην υπαίθρια στέρνα.
Φορέας του στοιχείου είναι η τοπική κοινότητα Κυριακοχωρίου η οποία μέσω του προέδρου της είναι υπεύθυνη για την καλή λειτουργία των κανόνων που αφορούν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των ποτιστών.
Φορέας του στοιχείου είναι το Δασαρχείο Σπερχειάδας το οποίο και είχε αναλάβει το 1950 την μετατροπή όλου του υδραυλικού έργου (φράγμα και αυλάκι) από χωμάτινο σε πέτρινο.
Φορείς του στοιχείου είναι ο Πολιτιστικός και Εξωραϊστικός Σύλλογος των Απανταχού Κυριακοχωριτών όπως και τοπικοί σύλλογοι ποδηλατικοί και πεζοπορικοί – ορειβατικοί.
Επιπλέον, φορείς του στοιχείου είναι ιδιώτες που αναδεικνύουν με τις δράσεις τους την παραδοσιακή πρακτική της άρδευσης με το Σηκωμένο αυλάκι. 

β. Έδρα/τόπος

 1) Πολιτιστικός και Εξωραϊστικός Σύλλογος των Απανταχού Κυριακοχωριτών Φθιώτιδας
Πρόεδρος: Ουρανία Σκαρλάτου
e-mail: raniaskr@gmail.com url/ site web: www.Kyriakochori.gr
2) Τοπική Κοινότητα Κυριακοχωρίου Φθιώτιδας
Πρόεδρος: Κωνσταντίνος Τσιαμπούλας

Μεμονωμένα άτομα:

Καραγιάννης Γεώργιος

Καραντζίκος Ευάγγελος

Καραντζίκος Ηλίας

Καραντζίκου Ελένη

Λάιος Ευάγγελος

Λαχανάς Ηλίας

Μέντζος Ευάγγελος

Μπαλαγιάννη Γεωργία

Μπαλαγιάννης Νικόλαος

Μπαλαγιάννης Σταύρος

Παπαϊωάννου Βασιλική

Ράικος Γεώργιος

Σκαρλάτος Απόστολος

Σκαρλάτος Γεώργιος του Αθανασίου

Σκαρλάτος Γεώργιος του Βασιλείου

Σκαρλάτος Κωνσταντίνος

Σκαρλάτος Σωτήριος

Σκαρλάτου Ιωάννα

Σκαρλάτου Μαρία

Σκαρλάτου Ουρανία Στεργίου Δημήτριος

Στεργίου Γεωργία

Στεργίου Γεώργιος

Στεργίου Ιωάννης

Στεργίου Κωνσταντίνος Τζαννής Κωνσταντίνος Τζαννής Γρηγόριος Τζαννής Παύλος Τζαννής Αικατερίνη

Τσιαμπούλα Όλγα

Τσιαμπούλας Κωνσταντίνος του Ιωάννη

Τσιαμπούλας Κωνσταντίνος του Φωτίου

Τσιαμπούλας Νικόλαος

Τσιαμπούλας Φάνης

Τσιμπάνος Δημήτριος

Φεργαδιώτης Πέτρος

Χονδρογιάννη Ελευθερία Χονδρογιάννης Γεώργιος

Χονδρογιάννης Γιάννης

Ψυχογυιός Γεώργιος

Ψυχογυιός Κωνσταντίνος

Ψυχογυιού Ευαγγελία

Ψυχογυιού Χρυσούλα

γ. Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδιο πρόσωπο
Όνομα: Μαρία Σκαρλάτου
Ιδιότητα: Εκπαιδευτικός με ειδικότητα Μαθηματικός
e-mail: skarlamarp@gmail.com

[/toggle]
[toggle title=”3. Αναλυτική περιγραφή του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως απαντάται σήμερα”]

Το Κυριακοχώρι βρίσκεται στη Δυτική Φθιώτιδα σε υψόμετρο 927 μέτρα, 76χλμ. νοτιοδυτικά της Λαμίας, 30 χλμ. από την Σπερχειάδα και ανήκει στον Δήμο Μακρακώμης. Είναι κτισμένο στους πρόποδες των Βαρδουσίων με πολλές βρύσες πηγαίου πόσιμου νερού ανάμεσα στα ποτάμια Βίστριζα (Ίναχος) και Μαλινίστα παραποτάμους του Σπερχειού, μέσα σε άγρια φύση που αποτελείται από δάση καστανιάς, βελανιδιάς και ελάτης και πλούσια άγρια πανίδα από λαγούς, αλεπούδες, λύκους, ζαρκάδια, ελάφια και αγριογούρουνα.

Οι χαμηλές θερμοκρασίες, οι χιονοπτώσεις αλλά και οι πολύ έντονες βροχοπτώσεις κατά την διάρκεια των μηνών Νοεμβρίου έως Μάρτιο δεν επιτρέπουν τις καλλιέργειες και την παραγωγή αγροδιατροφικών προϊόντων στο Κυριακοχώρι. Η καλλιεργητική περίοδος περιορίζεται στους μήνες Απρίλιο έως Οκτώβριο οπότε και εφαρμόζεται η παραδοσιακή πρακτική της άρδευσης με το Σηκωμένο αυλάκι .

Για τη συλλογή του αρδευτικού νερού έχει κτιστεί φράγμα (Δέση) σε παραπόταμο της Βίστριζας (Ινάχου) στη περιοχή «Κριταριό» της βουνοκορφής Ρομπόλα και σε υψόμετρο 1300 μέτρα. Στην συνέχεια το νερό διοχετεύεται σε τσιμεντένιο αυλάκι το οποίο έχει μεγαλύτερο βάθος στα πρώτα 100 μέτρα για να μην υπερχειλίζει. Μετά από 5,5 χλμ διαδρομής μέσα στο αυλάκι και υψομετρικής διαφοράς 300 μέτρων μέσα στην άγρια φύση το νερό φτάνει στο ψηλότερο σημείο του χωριού στην Αγία Παρασκευή όπου γεμίζει την υπαίθρια δεξαμενή που κατασκευάστηκε για την αποθήκευση του νερού και την αποδοτικότερη άρδευση των καλλιεργειών. Από τη δεξαμενή ξεκινάει η διανομή του νερού στους “καταπότες” δηλαδή αυλάκια που το πάνε κατατόπια σε συγκεκριμένες τοποθεσίες όπου και αναδιανέμεται στους κήπους και δεντροκαλλιέργειες που ανήκουν σε αυτή την τοποθεσία.

Η παραδοσιακή πρακτική της άρδευσης με το Σηκωμένο αυλάκι σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες των γηραιότερων έχει τις ρίζες της περίπου το 1700 και είναι εγγενές στοιχείο του χωριού. Ο Μπαλαγιάννης Γ. μας αναφέρει ότι σύμφωνα με τα αρχεία του αλλά και τις προφορικές μαρτυρίες των προγόνων του, το 1700 έγινε η δεύτερη ανακαίνιση του Αγίου Νικολάου Ιερού Ναού του Κυριακοχωρίου, μετά από σεισμό και τότε χρησιμοποίησαν το νερό που έφερνε το Σηκωμένο αυλάκι από το βουνό.

Την Άνοιξη, άνδρες, γυναίκες και παιδιά ανέβαιναν στη βουνοκορφή Ρομπόλα και “έπιαναν” το νερό του ποταμού με πέτρες, ξύλα και φύλλα δηλαδή κατασκεύαζαν τη Δέση( φράγμα).Από το σημείο αυτό και προς τα κάτω χάραζαν σύμφωνα με το φυσικό ορεινό ανάγλυφο, χωμάτινο αυλάκι μήκους πολλών χιλιομέτρων μέχρι το χωριό. Πρόσεχαν να δώσουν κατάλληλη κλίση στο αυλάκι ώστε το νερό να μεταφέρεται ομαλά, χωρίς να προκαλεί διαβρώσεις και κατολισθήσεις.

Το φθινόπωρο, και κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όλο το υδραυλικό έργο καταστρεφόταν και αναγκάζονταν κάθε Άνοιξη να ξαναφτιάχνουν το έργο πανομοιότυπο από την αρχή. Το πέτρινο φράγμα και το τσιμεντένιο αυλάκι που υπάρχουν σήμερα χτίστηκαν μόνιμα με τη βοήθεια του Δασαρχείου Σπερχειάδας μόλις το 1950 ακριβώς στην ίδια θέση και χάραξη των προϋπαρχόντων χωμάτινων – ξύλινων κατασκευών και πραγματικά ανακούφισαν τους Κυριακοχωρίτες από αυτή την επίμονη ετήσια εργασία.

Ο Λάιος Ευάγγελος, ο Σκαρλάτος Αποστόλης, η Σκαρλάτου Κούλα, η Σκαρλάτου Κωνσταντία και άλλοι μαρτυρούν ότι το αυλάκι υπήρχε τουλάχιστον 4 γενιές πίσω .”…. το αυλάκι πάντα υπήρχε στο χωριό” λένε “…. κάθε χρόνο φέρναμε το νερό στο χωριό με το αυλάκι “, συνεχίζουν και ….” να το φυλάξετε το αυλάκι για σας και τα παιδιά σας “ συμβουλεύουν τους νεώτερους.

Το επίθετο Σηκωμένο δόθηκε στο αυλάκι από την τεχνική που εφαρμόστηκε σε ένα κομμάτι του επειδή το φυσικό ανάγλυφο για 50 μέτρα οριζόντιας απόστασης χαμήλωνε υψομετρικά πολύ και δεν βοηθούσε στη φυσική ροή του νερού . Έτσι, σε απόσταση 500 μέτρων από τη Δέση, χτίστηκε τοίχος με ξερολιθιά ύψους 2,5 μέτρων και σηκώθηκε το αυλάκι.

Η παραδοσιακή άρδευση με το Σηκωμένο Αυλάκι στηρίζεται στον απλό φυσικό νόμο της βαρύτητας. Οι Κυριακοχωρίτες γνωρίζουν ότι με αυτή τη πρακτική, κάποια ποσότητα του νερού χάνεται στη διαδρομή από το φράγμα μέχρι τις καλλιέργειες. Ένα μέρος του νερού διηθείται, δηλαδή εισχωρεί στο έδαφος από τα ίδια τα αυλάκια ή από το έδαφος του κήπου πριν φτάσει στη ρίζα του φυτού ή εξατμίζεται. Η εξάτμιση είναι η μετατροπή ενός μέρους του νερού από υγρό σε αέριο και είναι αναπόφευκτη αφού τα αυλάκια σε όλο το μήκος τους είναι ανοικτά από πάνω. Βέβαια το νερό που χάνεται και δεν φτάνει στις καλλιέργειες είναι επωφελές για το περιβάλλον γιατί ανατροφοδοτεί τον υδροφόρο ορίζοντα και την άγρια βλάστηση της περιοχής.

Το γεγονός ότι το νερό είναι πολύτιμο και ότι η απόδοση της παραδοσιακής άρδευσης έχει κάποιες απώλειες, οδηγεί τους Κυριακοχωρίτες να εφαρμόζουν πιστά άγραφους νόμους. Οι νόμοι αυτοί αφορούν τη δίκαιη διανομή του νερού και καθορίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των ποτιστών ώστε να μην κατασπαταλάται το νερό . Επίσης παίρνουν μέτρα συντήρησης όλου του υδραυλικού έργου.

Η διανομή του νερού στο Κυριακοχώρι γίνεται βάσει του χρόνου που κάνει να αδειάσει η δεξαμενή. Σε κάθε ιδιοκτήτη ανάλογα με την επιφάνεια του χωραφιού που έχει να ποτίσει, αντιστοιχεί ένα χρονικό “μερίδιο” κατά τη διάρκεια του οποίου παίρνει όλο το νερό και στη συνέχεια το παίρνει ο επόμενος. Αυτές οι “βάρδιες νερού” αφορούν κάθε μέρα και άλλη ομάδα ποτιστών που ποτίζουν από τον ίδιο καταπότη και οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με οικογενειακούς δεσμούς ή έχουν απλά σχέσεις γειτονίας.

Η παράδοση του Σηκωμένου Αυλακιού μεταδίδει από γενιά σε γενιά εμπειρικά και βιωματικά, γνώσεις που αφορούν τη διαχείριση του εδάφους και των υδάτων του ποταμού. Οι φορείς του στοιχείου γνωρίζουν ότι το αυλάκι πρέπει να διατρέχει σκιερή περιοχή γιατί σύμφωνα με τους νόμους της φυσικής η αύξηση της θερμοκρασίας του νερού από τις ακτίνες του ήλιου ευνοεί την εξάτμιση άρα και “το χάσιμο” του νερού. Γνωρίζουν επίσης, ότι τα κοπάδια των αιγοπροβάτων που μετακινούνται στο βουνό πίνουν νερό από κατάλληλα σημεία του αυλακιού όπου το έδαφος δεν είναι κατηφορικό και υπάρχει αρκετός χώρος για να κινηθούν δεξιά και αριστερά από τις όχθες του δίχως να κάνουν καταστροφές στο αυλάκι με τα ποδοβολητά τους. Επίσης αναγνωρίζουν ότι η χρήση της στέρνας – δεξαμενής βελτιώνει την απόδοση της άρδευσης. Στις επικλινείς καλλιέργειες γνωρίζουν ότι είναι σημαντικό να δημιουργούν ισοϋψή ισιώματα που στηρίζονται στα “δέματα” δηλαδή τοίχους κατασκευασμένους με πέτρες με σκοπό τη διευκόλυνση της καλλιέργειας. Γνωρίζουν τις ιδιότητες του εδάφους και σύμφωνα με τις καιρικές συνθήκες υπολογίζουν τις πραγματικές ανάγκες σε νερό σε κάθε στάδιο της ανάπτυξης των φυτών.

Το έτος 2021 ποτίζουν με το νερό από το Σηκωμένο Αυλάκι 70 οικογένειες. Σε έρευνα που έγινε το 2020 φάνηκε ότι το 100% των ερωτηθέντων οι οποίοι γεννήθηκαν ή κατάγονται από το Κυριακοχώρι ή είναι γαμπροί ή νύφες Κυριακοχωριτών, γνωρίζουν την παραδοσιακή αυτή πρακτική του ποτίσματος.

Κατά τη διάρκεια της ποτιστικής περιόδου και κάθε μέρα ακολουθείται το ίδιο τελετουργικό. Στις 6:30 το πρωί, ένας χωριανός μετά από συνεννόηση (πριν πολλά χρόνια ήταν ο νεροφόρος) διανύει 30λεπτη διαδρομή με τα πόδια, ανοίγει τη βάνα της δεξαμενής και διοχετεύει το νερό στο κεντρικό αυλάκι του οικισμού. Ταυτόχρονα μέσα στον οικισμό οι χρήστες δηλαδή οι χωριανοί που ποτίζουν, βγαίνουν νωρίς από το σπίτι, ακούγονται μέσα στην ησυχία του πρωινού με το καλημέρισμα τους και τις συνεννοήσεις τους, καθαρίζουν το κεντρικό αυλάκι που βρίσκεται έξω από την ιδιοκτησία τους και διορθώνουν τη θέση της «κόφτρας» τους( η κόφτρα είναι μία πέτρα τυλιγμένη με ύφασμα ή τσουβάλι που βρίσκεται σε κάθε είσοδο κήπου ή διακλάδωση του αυλακιού ή οποία λειτουργεί ως διακόπτης του νερού).Μέσα στον κήπο χαράζουν με την σκεπαρνιά ένα βασικό χωμάτινο αυλάκι σε ισοϋψή επιφάνεια που έχει το μεγαλύτερο υψόμετρο μέσα στον κήπο στο ¨κεφαλάρι¨ που θα υποδεχτεί το ορμητικό νερό του κεντρικού αυλακιού για να του μειώσει δραστικά την ταχύτητα . Στη συνέχεια χαράζουν με το διχαλάκι πολύ μικρής διατομής χωμάτινα αυλάκια που είναι κλάδοι του βασικού χωμάτινου αυλακιού και παρακλάδια τους, τα λεγόμενα «κλειδιά» και οδηγούν με τη βοήθεια της βαρύτητας το νερό σε συγκεκριμένη απόσταση από τη ρίζα του κάθε φυτού.

Ο πρώτος στον οποίο θα έρθει το νερό φωνάζει
«Ε γειτόοοονοι, ήηηηρθε το νερό … σε καμιά ώρα να το μαζέψει ο επόμενος» Υπομονετικά περιμένουν όλοι τη σειρά τους. Στο τέλος του ποτίσματος ανοίγουν τη κόφτρα τους και σιγουρεύονται πως όλο το νερό θα συνεχίσει στον επόμενο κήπο. Ο τελευταίος χρήστης ανεβαίνει πάλι στην Αγία Παρασκευή για να «κόψει» το νερό μέσα στη δεξαμενή. Ο καθένας χρήστης είναι σημαντικός κρίκος αυτής της αλυσίδας ενεργειών και αν κάποιος χρήστης αδυνατεί να συμμετέχει για σοβαρό λόγο οι υπόλοιποι θα βοηθήσουν όταν έρθει η σειρά του.

Την ημέρα του ποτίσματος στη γειτονιά υπάρχει γιορτινή διάθεση και ενθουσιασμός. Όλα τα μέλη της οικογένειας που ποτίζει το κήπο της συμμετέχουν με κάποιο τρόπο. Τα παιδιά ξυπνούν νωρίτερα από το θόρυβο του νερού στο κεντρικό αυλάκι και παίζουν με το νερό. Άλλα βάζουν τα καραβάκια τους μέσα στο νερό και κάνουν αγώνες, άλλα παίζουν ¨μπουγέλο¨ και άλλα γκρινιάζουν γιατί δεν τους άφησε το νερό να κοιμηθούν λίγο παραπάνω. Οι νοικοκυρές δεν φτιάχνουν δύσκολο φαγητό την μέρα αυτή γιατί θα χρειαστεί να βοηθήσουν στο πότισμα του κήπου. Όταν η διαδικασία τελειώσει όλοι συνεχίζουν με τις υπόλοιπες καθημερινές τους δραστηριότητες και περιμένουν να ξανάρθει το νερό μετά από 8 μέρες αφού μέχρι τότε και κάθε μέρα θα έχουν άλλες ιδιοκτησίες τη σειρά τους.

Η παράδοση του Σηκωμένου Αυλακιού κρατάει το χωριό ζωντανό. Οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού φορείς του στοιχείου, στηρίζουν την επιβίωσή τους στα αγροδιατροφικά προϊόντα που παράγουν στον κήπο με το τρεχούμενο νερό του βουνού. Οι φορείς που μένουν μακριά και κάνουν χιλιόμετρα για να προσεγγίσουν το χωριό στηρίζουν την ποιότητα της διατροφής τους, σε αντίθεση με τα προϊόντα που θα βρουν στην πόλη, στα πολύτιμα αγροδιατροφικά προϊόντα του χωριού.

Επίσης το Σηκωμένο Αυλάκι συνδέεται με την κτηνοτροφία και όλα τα κτηνοτροφικά προϊόντα, αφού τα κοπάδια των αιγοπροβάτων που μετακινούνται το καλοκαίρι από τη στάνη τους στο χωριό, στη στάνη τους στη βουνοκορφή Ρομπόλα ποτίζονται με το νερό του αυλακιού.

 

[/toggle]
[toggle title=”4. Χώρος/εγκαταστάσεις και εξοπλισμός που συνδέονται με την επιτέλεση/ άσκηση του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

Για την παραδοσιακή πρακτική της άρδευσης με το Σηκωμένο αυλάκι συνδέονται με ικανή και αναγκαία σχέση μεταξύ τους αρκετοί χώροι και εγκαταστάσεις.
Η Δέση (φράγμα) βρίσκεται σε υψόμετρο 1300 μέτρα στον παραπόταμο της Βίστριζας (Ινάχου) στη τοποθεσία «Κριταριό» στη βουνοκορφή Ρομπόλα των Βαρδουσίων. Το νερό διανύει μέσα στο αυλάκι από τη Δέση μέχρι το χωριό μία απόσταση 5,5 χιλιομέτρων. Στην πορεία του συναντάει διαδοχικά τις τοποθεσίες το Σηκωμένο Αυλάκι, όπου εκεί υπάρχει το σήκωμα του Αυλακιού, το Μοναχόδεντρο, τις Λεπτοκαρυές, την Τρανή Σάρα, το Διάσελο, τη Μικρή Σάρα, την Καψάλα, τον Προφήτη Ηλία, το Φραγμένο Χωράφι, το Κεφαλάρι και την Αγία Παρασκευή.

Ο χωροταξικός σχεδιασμός του οικισμού είναι διαμορφωμένος ώστε το αυλάκι το οποίο είναι κατασκευασμένο στη μια πλευρά του δρόμου να έχει πρόσβαση σε όλα τα σπίτια και κήπους του χωριού. Έξω από καθένα κήπο υπάρχει η κόφτρα δηλαδή μία πέτρα με ύφασμα ή τσουβάλι τυλιγμένη σε κάθε είσοδο κήπου ή διακλάδωση του αυλακιού ή οποία λειτουργεί ως διακόπτης του νερού.
Για την αρδευτική μέθοδο με τα αυλάκια χρειάζονται εργαλεία τα οποία υπάρχουν σε όλα τα σπίτια παλιά και καινούργια, ακόμα και στα εγκαταλειμμένα. Αυτά είναι η σκεπαρνιά, η τσουγκράνα, το φτυάρι, η αξίνα, το τσαπί, το διχαλάκι, το δρεπάνι, το σκαλιστήρι, η σήτα και η βέργα. Οι γαλότσες και το καπέλο ή μαντήλι για τις γυναίκες είναι επίσης απαραίτητος εξοπλισμός για τους χρήστες του αυλακιού. Το κοινοτικό γραφείο στην πλατεία του χωριού είναι ο τόπος που επιλύονται τα θέματα που αφορούν τη συντήρηση, καθαρισμό και επιδιορθώσεις του αυλακιού όπου υπάρχουν και τα κατάλληλα έγγραφα και τα βιβλία προσωπικής εργασίας των χωριανών.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η τοποθεσία Τρανή Σάρα που πήρε το όνομα της από τον μεγάλο γκρεμό που βρίσκεται από τη μία όχθη του αυλακιού. Προκαλεί πραγματικό δέος το περπάτημα δίπλα στο αυλάκι στη συγκεκριμένη τοποθεσία και πολλές ιστορίες και μύθοι συνδέονται με αυτή. Ο Μπαλαγιάννης Γ. θυμάται ότι 50 χρόνια πριν κάθε φορά που περνούσε με τη μάνα του και το μουλάρι από την συγκεκριμένη τοποθεσία για να πάει στο βουνό, το μουλάρι σταματούσε χωρίς να υπάρχει εμφανές εμπόδιο στο στενό μονοπάτι. Μέχρι που ανεμοστρόβιλος εμφανιζόταν από το βάθος του γκρεμού και με κατεύθυνση προς τα πάνω εξαφανιζόταν και μόνο τότε το μουλάρι συνέχιζε τη διαδρομή του. Άλλοι χωριανοί κοιτώντας προς τα κάτω στο γκρεμό δεν είναι λίγες οι φορές που έβλεπαν μαυροφορεμένες γυναίκες να κατηφορίζουν και να εξαφανίζονται όπως και σταθερές ανθρώπινες τρομακτικές φιγούρες. Οι Κυριακοχωρίτες ποτέ δεν περνούσαν από τη τρανή σάρα με άλογο αλλά μόνο με μουλάρι ή γαϊδούρι. Ήταν τόσο απότομος ο γκρεμός και πολύ μικρό το πλάτος του μονοπατιού που με τον άτσαλο βηματισμό του αλόγου υπήρχε μεγάλος φόβος για ατύχημα. Σήμερα το μονοπάτι είναι πιο πλατύ και οι κατολισθήσεις από το πέρασμα των χρόνων, έχουν λειάνει κατά πολύ τον απότομο γκρεμό οπότε δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα στο πέρασμα από αυτή την τοποθεσία.

Ιδιαίτερη σύνδεση με το Σηκωμένο Αυλάκι έχει η τοποθεσία Ο Αϊ Λιάς όπου μέχρι τη δεκαετία του 40, με το νερό του αυλακιού λειτουργούσε βακούφικος νερόμυλος. Στη τοποθεσία αυτή βρίσκεται η εκκλησία του Προφήτη Ηλία η οποία κτίστηκε το 1900 από την πέτρα της περιοχής με την χαρακτηριστική παραδοσιακή σκεπή από πλάκες και διατηρείται έτσι μέχρι και σήμερα. Η Θρησκευτική Πανήγυρης του Κυριακοχωρίου είναι αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία και γίνεται γύρω από την εκκλησία και δίπλα στο αυλάκι όπου παγώνουν οι χωριανοί τα ποτά και τα φρούτα τους.

Πολύ σημαντική είναι και η τοποθεσία Κεφαλάρι όπου βρίσκεται το Ιερό δάσος από δέντρα Δρύες. στο οποίο απαγορεύεται η κοπή δέντρων, η βόσκηση αιγοπροβάτων και επιτρέπεται μόνο η διέλευση από συγκεκριμένο μονοπάτι και για τα κοπάδια και για τους ανθρώπους. Ανέκαθεν ήταν και είναι ακόμα μια προστατευόμενη περιοχή γιατί είναι σημαντική για το αυλάκι αφού το φυλάει από κατολισθήσεις, συγκρατεί τα νερά της βροχής ώστε να αποφεύγονται πλημμύρες μέσα στο χωριό και “κόβει” τον πολύ δυνατό αέρα που μαστίζει τη περιοχή. Το δάσος λέγεται ιερό γιατί συνδέεται άρρηκτα με τη θρησκεία αφού εκεί βρίσκονταν τα περισσότερα Υψωμένα Δέντρα.
Στις αρχές του 18 αιώνα όπου δεν υπήρχαν οι δημοτικές και δικαστικές αρχές που γνωρίζουμε σήμερα, το συμβούλιο των γερόντων (ο γηραιότερος άνδρας από κάθε οικογένεια) και ο ιερέας όριζαν περιμετρικά του χωριού τα Υψωμένα δέντρα τα οποία προστάτευαν το χωριό από καταστροφές, αρρώστιες, από το “κακό”. Τα σημάδευαν κάνοντας μια σχισμή στον κορμό τους και τοποθετούσαν το “ ύψωμα “ από τον Άρτο (πρόσφορο) που είχαν ευλογήσει στην Κυριακάτικη λειτουργία. Τα δέντρα αυτά δεν έπρεπε να κοπούν και αν κάποιος παρέβαινε το νόμο υπήρχε χρηματικό πρόστιμο ή ακόμα και κοινωνική εργασία. Το χειρότερο βέβαια ήταν ότι είχε το “ανάθεμα “ των υπολοίπων και ήταν δακτυλοδεικτούμενος. Σήμερα,ο Χονδρογιάννης Γ., ο Μέντζος Β., ο Τσιαμπούλας Κ., ο Μπαλαγιάννης Γ., Μπαλαγιάννης Ν., ο Ψυχογυιός Κ. Και άλλοι χωριανοί, αναφέρουν ότι φοβόντουσαν να κόψουν Υψωμένο Δέντρο γιατί από μικροί ήξεραν ότι κάτι κακό θα πάθουν οι ίδιοι ή η οικογένεια τους. Μάλιστα θυμούνται περιστατικά στα οποία παραβάτες είχαν πέσει από το άλογο ή δεν είχαν καλή σοδειά και τα ατυχήματα αυτά είχαν αποδοθεί στη τιμωρία του Θεού. Ακόμα και σήμερα διασώζονται κάποια Υψωμένα δέντρα τα οποία ξεχωρίζουν από τη μεγάλη διάμετρο του κορμού τους που μαρτυράει ότι είναι τουλάχιστον 300 ετών και βρίσκονται κοντά σε πηγές και εκκλησίες.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι, αν και το δασαρχείο της περιοχής έχει ορίσει την περιοχή του Κεφαλαρίου ως ξυλεύσιμη λόγω της παλαιότητας των δέντρων, οι δασικοί υπάλληλοι δεν έχουν προχωρήσει σε κόψιμο δέντρων γιατί η κοινότητα Κυριακοχωρίου απαγορεύει την ξύλευση στην περιοχή για λόγους θρησκευτικούς πολιτιστικούς και περιβαλλοντικούς.

Επίσης σημαντική είναι η τοποθεσία Αγία Παρασκευή όπου βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που χτίστηκε το 1901 και η οποία λειτουργεί μία φορά το χρόνο στις 26 Ιουλίου. Στην τοποθεσία αυτή κατασκευάστηκε το 1973 υπαίθρια δεξαμενή νερού για να συμβάλλει στη διευκόλυνση των χωριανών στο πότισμα, αλλά και για τη διαχείριση των υδάτων της περιοχής.

[/toggle]

[toggle title=”5. Προϊόντα ή εν γένει υλικά αντικείμενα που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της επιτέλεσης/άσκησης του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

Το Σηκωμένο Αυλάκι συνδέεται άμεσα με την παραγωγή αγροδιατροφικών προϊόντων στο Κυριακοχώρι. Οι φορείς του στοιχείου πιστεύουν ότι το νερό του βουνού που έρχεται με το Σηκωμένο αυλάκι συμβάλλει με τα συστατικά του στην καλή απόδοση των καλλιεργειών. Αυτό τεκμηριώνεται και από τα αποτελέσματα της χημικής ανάλυσης που έγινε από το Χημείο της Λαμίας τον Ιούνιο του 2021, το οποίο κρίνει κατάλληλο για άρδευση δείγμα νερού από το αυλάκι στη πλατεία του χωριού και το κατατάσσει στην ανώτερη βαθμίδα ποιότητας για πολύ καλή απόδοση των καλλιεργειών .

Επιπρόσθετα οι ποτιστές-φορείς του στοιχείου από την εμπειρία τόσων ετών πιστεύουν ότι η καλή απόδοση των καλλιεργειών στηρίζεται και στη χαμηλή θερμοκρασία του νερού που είναι γύρω στους 8-10 βαθμούς Κελσίου. Η θερμοκρασία αυτή πράγματι δύναται να είναι ωφέλιμη για την καλλιέργεια αφού σύμφωνα με το Νύχα Γεώργιο Ιωάννη και τον Πανάγου Ευστάθιο, καθηγητές του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, οι περισσότεροι παθογόνοι μικροοργανισμοί αναπτύσσονται από 25 έως 40 βαθμούς Κελσίου.

Άλλος παράγοντας που επηρεάζει την καλή απόδοση των καλλιεργειών, σύμφωνα με τους φορείς του στοιχείου. είναι το γεγονός ότι είναι τρεχούμενο και μεταφέρει μόνο τις ωφέλιμες ουσίες και καταστρέφει τις επιβλαβείς. Η εμπειρική αυτή άποψη συνδέεται με το γεγονός ότι το στάσιμο νερό ευνοεί την ανάπτυξη των βακτηρίων, και μυκήτων.

Στις αρχές του 18ου αιώνα στο Κυριακοχώρι υπήρχαν κυρίως άνυδρες καλλιέργειες σιταριού. Το Σηκωμένο Αυλάκι έδωσε την δυνατότητα στους Κυριακοχωρίτες να ασχοληθούν και με νέες καλλιέργειες που ήθελαν περισσότερο νερό. Παραδοσιακά από τότε, στο Κυριακοχώρι παράγονται τα φασόλια, οι πατάτες, τα κολοκύθια, οι ντομάτες, τα καλαμπόκια αλλά και σε μικρότερες ποσότητες τα υπόλοιπα κηπευτικά όπως μελιτζάνες, αγγούρια, πιπεριές, κρεμμύδια, λάχανα και πράσα.

[/toggle]

[toggle title=”6. Ιστορικά στοιχεία για το στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

Το Κυριακοχώρι, βρίσκεται σε Οθωμανικό χάρτη που αναγράφει τα χωριά και πόλεις της Δυτικής Φθιώτιδας κατά την περίοδο1514-1550(Μπαλωμένος, 2021). Τα στοιχεία που υπάρχουν στο χωριό η από προφορικές μαρτυρίες αφορούν μεταγενέστερη περίοδο και ξεκινούν από τις αρχές του 18 αιώνα όπως είναι η χαραγμένη επιγραφή του 1740 στην τοιχοποιία της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου του χωριού και η υπεραιωνόβια βελανιδιά που βρίσκεται στο προαύλιο χώρο της. Την ύπαρξη αναπτυγμένου πολιτισμού στο χωριό κατά τις αρχές του 18ου αιώνα μαρτυρούν και αντικείμενα που βρέθηκαν και φυλάσσονται σαν πολύτιμος θησαυρός.

Από το Κυριακοχώρι έχουμε αγωνιστές του 1821και στην επίσημη απογραφή του 1844 το χωριό είχε 214 κατοίκους ενώ στην επόμενη το 1879 είχε 494 κατοίκους.
Ο Χονδρογιάννης Γ. μας αναφέρει ότι το νεκροταφείο του χωριού βρισκόταν στον Άγιο Νικόλαο και για τις ανάγκες της πολυπληθούς κοινωνίας αλλάζει τοποθεσία το 1900 και μεταφέρεται στην σημερινή του θέση στον Άι Γιώργη. Στην τοποθεσία του Αι Γιώργη το 1900 ήδη υπήρχε μικρό ξωκλήσι και ιδιωτική ιδιοκτησία που δωρίστηκε στην κοινότητα. Ο συγγραφέας Νικόλαος Λωρέντης στο βιβλίο του Geographia neograece, Τόμος 2, το οποίο εκδόθηκε στη Βιέννη το 1838(σ .561), αναφέρει: “…το Κυριακοχώρι, παρά τα σύνορας της Τουρκικής .Θεσσαλίας κείμενον χωρίον … “ και ο περιηγητής Δημήτριος Λουκόπουλος το 1929 (σ. 20) αναφέρει : ”…βγήκαμε σε στράτα κανονική, αυτή που έρχεται από το Κυριακοχώρι τα ίσα δώθε, και ούτε ανήφορο ούτε κατήφορο έχει. Περνάει στο Σηκωμένο αυλάκι, εκεί που ξεχωρίζει η άλλη στράτα από το Παλούκι και την Αρτοτίνα την αφήνει εκείνη…”

Το Σηκωμένο Αυλάκι είναι ιστορικό πολιτισμικό στοιχείο, πέρασμα ανθρώπων και πολιτισμών, ιδεών και αλλαγών. Βρίσκεται κοντά στον αρχαιότερο δρόμο των Ελλήνων, που συνέδεε την Ήπειρο και την Θεσσαλία με την Νότια Ελλάδα και την Πελοπόννησο παρακάμπτοντας τον Σπερχειό ποταμό. Σήμερα το σημείο αυτό είναι τμήμα του Ευρωπαϊκού Μονοπατιού Ε4. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες επί Τουρκοκρατίας από Γραμμένη Οξυά το συναντούν και ξεδιψούν όσοι ταξίδευαν με οκάδες προϊόντα στο παζάρι της Σπερχειάδας όπως και από την Ορεινή Ναυπακτία προς το Γαρδίκι και αντίστροφα.

Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ξεκίνησε να εφαρμόζεται αυτή η παραδοσιακή πρακτική της άρδευσης στο Κυριακοχώρι αλλά τη συνδέουμε με τις αρχές του 18 ου αιώνα από όπου έχουμε και όλα τα άλλα στοιχεία ύπαρξης πολιτισμού στο χωριό. Είναι γεγονός ότι δεν θα μπορούσε να υπάρχει η ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας (αύξηση πληθυσμού, λειτουργία νερόμυλων, χτίσιμο εκκλησιών και σπιτιών, η αγιογράφηση των ναών) αν δεν ερχόταν το νερό στο χωριό. Ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίστηκαν τα ύδατα της περιοχής είναι παρόμοια και πολλών άλλων λαών της Μεσογείου. Η άρδευση με τη βαρύτητα είναι πολύ παλιά τεχνική άρδευσης και έχει τις ρίζες της χιλιάδες χρόνια πριν, σύμφωνα με τα στοιχεία του προγράμματος Euromed Heritage IV της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Και το σήκωμα του Αυλακιού είναι επίσης γνωστό από Αρχαιοτάτων χρόνων. Το μεγαλύτερο Ελληνικό Σηκωμένο Αυλάκι είναι οι Καμάρες της Καβάλας το οποίο έχει ακριβώς ίδιο μήκος (6χλμ) και υψομετρική διαφορά (350 μ). Αυτό βέβαια είναι Σηκωμένο στα 25 μ. και χρησίμευε για ύδρευση και άρδευση της Αρχαίας Καβάλας. Αποτελεί Αρχαίο μνημείο Ρωμαϊκής αρχικά και Οθωμανικής τελικής κατασκευής (Υπουργείο Πολιτισμού, 2006)

Περιβαλλοντικοί, πολιτισμικοί και άλλοι παράγοντες δημιούργησαν την ανάγκη στους Κυριακοχωρίτες να έχουν αυτονομία στην οικιακή τους οικονομία. Στην ιδιοκτησία τους είχαν χώρο για το σπίτι τους, τα ζώα τους (« τα πράματα»), τα κηπευτικά τους και το νερό τους από τη βρύση που ή βρήκαν εκεί πριν εγκατασταθούν ή εκ των υστέρων «έπιασαν το νερό από υπόγεια πηγή» και την είχαν στην ιδιοκτησία τους. Οι βρύσες του χωριού είχαν και έχουν ακόμα πόσιμο νερό το οποίο ήταν και είναι κοινόχρηστο. Στην άρδευση όμως από τις βρύσες μέσα στο χωριό είχαν δικαίωμα συγκεκριμένες ιδιοκτησίες και ακόμα και σήμερα τηρούνται αυτοί οι δεσμευτικοί κανόνες.

Οι Κυριακοχωρίτες γνωρίζουν την ποσότητα του νερού που χρειάζεται η κάθε καλλιέργεια από τη σπορά μέχρι την συγκομιδή και έτσι υπολογίζουν και σε πόσες ιδιοκτησίες μπορεί να διανεμηθεί το νερό κάθε βρύσης. Συνήθως είναι και οι ιδιοκτησίες που βρίσκονται στην πιο κοντινή απόσταση από τη βρύση και που διευκολύνει το ανάγλυφο για να πάει το νερό λόγω βαρύτητας. Συνήθως όσοι ποτίζουν από την ίδια βρύση έχουν μεταξύ τους και οικογενειακούς δεσμούς. Υπάρχει προφορική συμφωνία μεταξύ τους, γνωστή και αποδεκτή από όλη την κοινότητα, ότι αυτοί και μόνο θα ποτίζουν από τη βρύση αυτή.

Με την αύξηση του πληθυσμού επήλθε και η ανάγκη εύρεσης νερού για άρδευση και από αλλού, οπότε και έφτιαξαν το Σηκωμένο Αυλάκι. Το πρώτο αυλάκι τον 18ου αιώνα ήταν χωμάτινο. Ξεκινούσε πιο πάνω από τη σημερινή Δέση και έφτανε στον Προφήτη Ηλία στην σημερινή χάραξη με μία μικρή υψομετρική διαφορά. ‘Έριχνε το νερό στον Βακούφικο Νερόμυλο του Προφήτη Ηλία και μετά συνέχιζε την πορεία του στο χωριό αλλά και σε εκτάσεις μακριά από τα σπίτια. Η κατασκευή του αυλακιού έφερε ανάπτυξη τότε στο χωριό αφού καλλιεργούνταν 350 στρέμματα πατάτες, καλαμπόκια, φασόλια, τριφύλλια και αμπέλια.

Όλη η οικογένεια συμμετείχε στις καλλιέργειες και το πότισμα. Τα μικρά παιδιά περπατούσαν χιλιόμετρα στο μονοπάτι του βουνού δίπλα στο αυλάκι για να πάνε φαγητό στους μεγαλύτερους που βρίσκονταν στις καλλιέργειες και πολλές είναι οι ιστορίες με τα φαντάσματα και τις νεράιδες μέσα στην Άγρια Φύση δίπλα στο αυλάκι που εξιστορούσαν. Πολλά αλώνια και 8 αλευρόμυλοι υπήρχαν στο χωριό και ο τελευταίος σταμάτησε να λειτουργεί τη δεκαετία του 60. Όλη η παραγωγική διαδικασία του αλευριού γινόταν στο Κυριακοχώρι. Στη σημερινή εποχή υπάρχουν μόνο τα ερείπια των Νερόμυλων.

Μετά το 1950 πολλοί νέοι Κυριακοχωρίτες στα πλαίσια της αστικοποίησης μετανάστευσαν σε πόλεις και σταμάτησαν οι απομακρυσμένες καλλιέργειες. Τότε ήταν που οι υπόλοιποι δούλεψαν στο αυλάκι για να γίνει τσιμεντένιο και έφεραν το νερό μέσα στο χωριό. Κάθε οικογένεια ακόμη και τα μικρά παιδιά, χρεωνόταν σύμφωνα με τον αριθμό των μελών της και με την επιφάνεια που άρδευε με ένα συγκεκριμένο αριθμό από μεροκάματα προσωπικής εργασίας. Ήταν αναφαίρετο δικαίωμα όλων των Κυριακοχωριτών να έχουν πρόσβαση στο νερό του αυλακιού. Από τότε το χωριό δεν έμεινε ποτέ χωρίς το νερό από το βουνό με το Σηκωμένο Αυλάκι και το 1970 κατασκευάστηκε δεξαμενή μεγάλων διαστάσεων για την καλύτερη διαχείρισή του.

Στην ιστορική πορεία του το Σηκωμένο Αυλάκι παρέδιδε γνώσεις και δεξιότητες για την καλή διαχείριση των φυσικών πόρων και χάρη σε αυτό αναπτύχθηκαν και ενισχύθηκαν οι δεσμοί που ένωναν τα μέλη της κοινότητας. Κάθε χρονιά στην αρχή της ποτιστικής περιόδου χτύπαγε η καμπάνα του χωριού, όλοι μαζεύονταν στην πλατεία και ανέβαιναν εθελοντικά να καθαρίσουν και να επιδιορθώσουν το αυλάκι.
Προκειμένου να γίνουν σεβαστοί οι κανόνες και να επιλύονται οι διαφορές των ποτιστών, η κοινότητα προσλάμβανε εξειδικευμένο προσωπικό, τον νεροφόρο. Ο νεροφόρος ήταν υπεύθυνος για να τηρείται η σειρά του ποτίσματος, η χρονική βάρδια του καθενός, η οικονομία του νερού από τους ποτιστές και η επίλυση τεχνικών προβλημάτων σε όλο το υδραυλικό δίκτυο των αυλακιών. Συνήθως ήταν πολύ αυστηρός αλλά και δίκαιος ώστε να πραγματοποιείται ομαλά η παραδοσιακή άρδευση.

[/toggle]

[toggle title=”7. Η σημασία του στοιχείου σήμερα”]

α. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τα μέλη της κοινότητας/τους φορείς του;

To Σηκωμένο Αυλάκι είναι μία παράδοση που είναι ζώσα λόγω της μεγάλης σημασίας που έχει για τους φορείς της και της ανεκτίμητης αξίας που έχει για την επιβίωση του οικισμού εδώ και 300 χρόνια και σήμερα και στο μέλλον και για τη ζωντάνια που έχει το χωριό μας ειδικότερα τους μήνες Μάιο έως Οκτώβριο. Είναι μια πολιτιστική κληρονομιά που μας δίνει υπερηφάνεια γιατί μας έχει εφοδιάσει με τις γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις ώστε να μπορούμε να διαχειριστούμε το νερό του ποταμού και το έδαφος του τόπου μας για να παράγουμε ποιοτικά διατροφικά προϊόντα στα οποία και οι πρόγονοι μας στήριζαν τη λιτή διατροφή τους και να διατηρήσουμε τη βιοποικιλότητα του αγροτικού μας τοπίου το οποίο θα αφήσουμε και εμείς κληρονομιά στα παιδιά μας.

Με την παράδοση του Σηκωμένου Αυλακιού οι φορείς, μόνιμοι κάτοικοι ή μη, παίρνουμε μέρος στη συλλογική διαδικασία την άρδευσης των κήπων και των δεντροκαλλιεργειών μας με το νερό που έρχεται από το βουνό , όπως νωρίτερα περιγράψαμε, και συσφίγγουμε τις σχέσεις μας, συνδεόμαστε με τους προγόνους μας, με τη γη και την ιστορία του τόπου καταγωγής μας και λειτουργούμε ως πολλαπλασιαστές των επισκεπτών του χωριού . Τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας, μαζί και οι συγγενείς και φίλοι ενωνόμαστε τους καλοκαιρινούς μήνες , χαιρόμαστε τους πράσινους καλλιεργημένους κήπους μέσα στον οικισμό, συμμετέχουμε στις οργανωμένες πεζοπορίες στο ιστορικό μονοπάτι δίπλα στο αυλάκι μέσα στην Άγρια φύση και διασκεδάζουμε δίπλα στο αυλάκι στη Θρησκευτική πανήγυρη του Προφήτη Ηλία. Έχει μεγάλη σημασία το Σηκωμένο Αυλάκι γιατί ως στοιχείο συλλογικής μνήμης και εμπειρίας έχει τη δύναμη να ενώνει τους Απανταχού Κυριακοχωρίτες στον τόπο καταγωγής τους, τονώνει την τοπική οικονομία και ταυτόχρονα συμβάλλει θετικά και σημαντικά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας του ορεινού όγκου.

β. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία;

Η παράδοση του Σηκωμένου Αυλακιού με την τεχνογνωσία που περιέχει, τους άγραφους νόμους από τους οποίους διέπεται και τις κοινωνικές αξίες που μεταλαμπαδεύει από γενιά σε γενιά, έχει εφοδιάσει ένα σύνολο ανθρώπων με δεξιότητες, στάσεις και αντιλήψεις που συνάδουν με τον βιώσιμο τρόπο διαχείρισης των φυσικών πόρων του τόπου μας, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την τοπική ευημερία. Αυτή η παραδοσιακή πρακτική της άρδευσης με τη βαρύτητα είναι συμφερότερη και σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο από τα σύγχρονα συστήματα άρδευσης. Αλλά ακόμα και αν πρέπει να βελτιωθεί με σύγχρονα μέσα εξοικονόμησης νερού η παραδοσιακή αυτή κληρονομιά θα συμβάλει έμμεσα στην βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον.

Άρα το Σηκωμένο Αυλάκι είναι πολύτιμη Πολιτιστική Κληρονομιά για όλη τη Σύγχρονη Ελληνική Κοινωνία και την Ανθρωπότητα που μπορεί με τη βοήθεια ειδικών επιστημόνων, να συμβάλλει ως καλό παράδειγμα αλληλεπίδρασης του φυσικού τοπίου με τους ανθρώπους και το γεγονός αυτό να το κάνει γνωστό και σε άλλους λαούς.

γ. Συμμετείχε και πώς η κοινότητα στην προετοιμασία της εγγραφής του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς;

Η ενημέρωση της κοινότητας έγινε κατά τη διάρκεια της καραντίνας λόγω της πανδημίας. Εξαιτίας των περιορισμών στις μετακινήσεις και στις συγκεντρώσεις, οι χωριανοί ενημερώθηκαν ηλεκτρονικά για την πρόθεση εγγραφής του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και συμφώνησαν σε ποσοστό 100% για την πρωτοβουλία που πήρε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κυριακοχωριτών για να αναδείξει το Σηκωμένο Αυλάκι ως Στοιχείο Άυλης πολιτιστικής Κληρονομιάς. Συμμετείχαν στην προετοιμασία της εγγραφής συμπληρώνοντας ερωτηματολόγιο στο οποίο ανέδειξαν τη σημασία που έχει το Σηκωμένο Αυλάκι για το καθένα τους αλλά και δίνοντας στοιχεία που βοήθησαν τη συμπλήρωση του Δελτίου.

Με τη λήξη των μέτρων για τις μετακινήσεις στις 18 Μαΐου 2020 έγιναν πολλές δια ζώσης συζητήσεις στο χωριό. Ο πρόεδρος της Κοινότητας κάλεσε συνάντηση στο Κοινοτικό Γραφείο του χωριού όπου όλοι οι παρευρισκόμενοι ενδιαφέρθηκαν να βοηθήσουν στη συλλογή των τεκμηρίων που αναδεικνύουν το Σηκωμένο Αυλάκι ως Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά. Κατά τη διάρκεια της δια ζώσης διαβούλευσης που έγινε τον Ιούνιο του 2020, πολλοί χωριανοί έγραψαν προσωπικές επιστολές για να εκφράσουν το ενδιαφέρον τους για την ανάδειξη και διαφύλαξη του στοιχείου Σηκωμένο Αυλάκι στο μέλλον.

[/toggle]

[toggle title=”8.Διαφύλαξη/ανάδειξη του στοιχείου”]

α. Πώς μεταδίδεται το στοιχείο στις νεότερες γενιές σήμερα; 

Η παράδοση του Σηκωμένου Αυλακιού μεταδίδεται από γενιά σε γενιά χωρίς να υπάρχει οργανωμένη διαδικασία εκμάθησης. Είναι μια αέναη μαθησιακή διαδικασία που ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία με το παιχνίδι στο νερό του αυλακιού, την παρατήρηση και τη συμμετοχή στο συλλογικό τρόπο ποτίσματος με το νερό που έρχεται από το βουνό. Το 100% των ερωτηθέντων σε έρευνα που ξεκίνησε μετά το Πάσχα του 2020 απάντησαν ότι έμαθαν το παραδοσιακό τρόπο ποτίσματος, τους άγραφους νόμους που διέπουν την παράδοση καθώς και το σεβασμό προς το φυσικό τοπίο από τους γονείς τους ή το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον τους και βίωναν τη σημασία που είχε το Σηκωμένο Αυλάκι από μικρά παιδιά δίπλα στους δικούς τους.

Είναι σημαντικό εφόδιο για τα παιδιά των μεγαλουπόλεων ο βιωματικός τρόπος εκμάθησης της ζωής στο βουνό γενικότερα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι από τους εβδομήντα ποτιστές, σήμερα, το 2021, μόνο οι πέντε είναι πάνω από 80 ετών, οι σαράντα έχουν ηλικία ανάμεσα στα 50 και 65 έτη και οι υπόλοιποι είκοσι πέντε έχουν ηλικία ανάμεσα στα 30 και 50 έτη. Από τους αριθμούς φαίνεται ότι έχει μεταδοθεί ήδη η παράδοση σε νεότερες γενιές. Το ζητούμενο είναι πως αυτή θα μεταδίδεται και σε ηλικίες κάτω των 30 ετών.

Το σημαντικό είναι ότι περίπου είκοσι νέοι ηλικίας 16 έως 23 ετών που παραθερίζουν στο χωριό, ενδιαφέρθηκαν να μάθουν περισσότερες λεπτομέρειες για την ιστορία του χωριού και για το Σηκωμένο Αυλάκι όταν άκουσαν για την πρόθεση εγγραφής του ως στοιχείο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Γι’ αυτό το λόγο, κατά τη διάρκεια της χρονιάς 2020-21, αποφασίστηκε από την τοπική κοινωνία να οριστούν οι δέκα νεώτεροι ποτιστές ως πρεσβευτές του Σηκωμένου Αυλακιού και να οργανωθεί μαθησιακή- εκπαιδευτική διαδικασία εκμάθησης του ποτίσματος.

β. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης του στοιχείου που έχουν ληφθεί στο παρελθόν ή που εφαρμόζονται σήμερα (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)

Το Σηκωμένο Αυλάκι κατασκευάστηκε χωμάτινο με την ίδρυση του χωριού. Επειδή χανόταν το νερό στην πορεία του μέχρι το χωριό αλλά και λόγω των κατολισθήσεων που προκαλούνταν στο διάβα του, οι Κυριακοχωρίτες προκειμένου να διαφυλάξουν τον τρόπο ποτίσματος αλλά και το έδαφος από διάβρωση, έφτιαξαν το αυλάκι τσιμεντένιο και το φράγμα πέτρινο με εργασίες που ξεκίνησαν το 1950. Προκειμένου να βελτιωθεί η παροχή του νερού στο αυλάκι, το 1966 κατασκευάστηκε η Δέση- φράγμα λίγο πιο κάτω στο ίδιο ποτάμι ώστε να δέχεται νερό από δύο ρέματα . Γύρω στο 1970 κατασκευάστηκε και η δεξαμενή στην τοποθεσία Αγία Παρασκευή για να «πιάνουν» το βραδινό νερό από το αυλάκι, ώστε το επόμενο πρωί να ποτίζονται περισσότεροι κήποι , κάποιοι κατευθείαν από το αυλάκι και κάποιοι από τη δεξαμενή και να γλιτώσουν από το βραδινό πότισμα που γίνονταν με τις λάμπες. Ο νεροφόρος που διορίζονταν από την κοινότητα ήταν ο υπεύθυνος για τη διαφύλαξη των άγραφων νόμων για την δίκαιη διανομή του νερού σε όλους ανεξαιρέτως μέχρι πριν από 10 χρόνια.

Κάθε χρόνο μέχρι και σήμερα, οι οικογένειες που ποτίζουν από το Σηκωμένο Αυλάκι υπό τον Πρόεδρο της Κοινότητας φροντίζουν για τις μικροεπιδιορθώσεις κατά τη διάρκεια της ποτιστικής περιόδου και ο Δήμος φροντίζει για τα μεγάλα έργα συντήρησης του αυλακιού. Το 1952 οι Κυριακοχωρίτες που είχαν μεταναστεύσει στην Αθήνα ιδρύουν τον Πολιτιστικό και Εξωραϊστικό Σύλλογο των Απανταχού Κυριακοχωριτών ο οποίος ανάμεσα στους σκοπούς του σύμφωνα με το καταστατικό του, έχει και την προστασία του φυσικού, ιστορικού και αρχαιολογικού περιβάλλοντος του Κυριακοχωρίου και ειδικότερα της χλωρίδας και της πανίδας.

Οι Κυριακοχωρίτες που μετανάστευσαν πριν και μετά το πέρας του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, στο εξωτερικό και αλλού γύρισαν πια για διακοπές στο χωριό τη δεκαετία του 60 και ανάδειξαν τον περίπατο κατά μήκος του αυλακιού προς τη Δέση σαν σημαντική δραστηριότητα αναψυχής με την οικογένειά τους.

Σημαντικό τοπόσημο στην χάραξη του αυλακιού είναι η εκκλησία του Προφήτη Ηλία στην οποία γέροι, νέοι και μικρά παιδιά κάνουν πικ νικ, παίζουν με το νερό αλλά και παγώνουν τα ποτά και τα φρούτα τους βάζοντας τα στο τρεχούμενο νερό του αυλακιού. Το 2010 ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κυριακοχωριτών κατασκεύασε στον Προφήτη Κοινόχρηστο κλειστό με τρείς τοίχους χώρο ψησίματος και παραδοσιακό φούρνο οπότε αυτό προσέλκυσε ακόμα περισσότερο κόσμο στην περιοχή του αυλακιού.

Τα έτη 2017 έως και 2019 ο Πολιτιστικός Σύλλογος μετέφερε το Θρησκευτικό Πανηγύρι του Αϊ Λιά από την πλατεία του χωριού στην παραδοσιακή του μορφή δηλαδή μεσημέρι δίπλα στην εκκλησία στο βουνό μετά τη λειτουργία. Το φυσικό τοπίο και το γάργαρο νερό του αυλακιού συνέβαλλαν στην επιτυχία του. Για τρία συνεχόμενα έτη 300 άτομα μαζεύονταν και γιόρταζαν όλοι μαζί δίπλα στο αυλάκι με παραδοσιακή ορχήστρα και παραδοσιακό φαγητό πάντα σεβόμενοι τη καθαριότητα του νερού και του φυσικού τοπίου.

Η κατά μήκος του αυλακιού και μέχρι τη Δέση διαδρομή είναι απείρου φυσικού κάλλους και για αυτό το λόγο έχει γίνει εδώ και τουλάχιστον 60 χρόνια πόλος έλξης πολλών επισκεπτών και οργανωμένων εκδηλώσεων. Τα τελευταία χρόνια έχουν διοργανωθεί και πραγματοποιηθεί με επιτυχία τέσσερις ορεινές πεζοπορίες.
Την Κυριακή 30 Οκτωβρίου 2016 διοργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η 1η ορεινή πεζοπορία στο Σηκωμένο Αυλάκι από τον Πολιτιστικό Σύλλογο των Κυριακοχωριτών, την τοπική Κοινότητα και τον Ποδηλατικό Άθλο Ρούμελης. Ακολούθησαν την Κυριακή 29 Οκτωβρίου 2017 η 2η ορεινή πεζοπορία στο Σηκωμένο Αυλάκι, το Σάββατο 13 Οκτωβρίου 2018 η 3η ορεινή πεζοπορία στο Σηκωμένο Αυλάκι και το Σάββατο 12 Οκτωβρίου 2019 η 4η ορεινή πεζοπορία στο Σηκωμένο Αυλάκι . Και οι τέσσερις πεζοπορίες είχαν επιτυχία αφού σε κάθε μία συμμετείχαν από 80 έως 100 άτομα μεταξύ των οποίων μία Ελληνίδα Ολυμπιονίκης και Έλληνας Ορειβάτης που έχει φτάσει στην κορυφή του Έβερεστ. Στο τέλος κάθε πεζοπορίας ο Πολιτιστικός Σύλλογος έδινε Αναμνηστικά Διπλώματα και ξυλάλια (ξύλινα μετάλλια). Επίσης πάντα υπήρχε καζάνι με την παραδοσιακή φασολάδα ή βρασμένα κάστανα. Και τα φασόλια και τα κάστανα είναι αγροδιατροφικά προϊόντα με πλούσια διατροφική αξία αλλά και πολιτισμική αξία για το Κυριακοχώρι.

Από το 2014 έως και 2018 ο 2ος, 3ος, 4ος, 5ος και ο 6ος Ποδηλατικός Άθλος Ρούμελης με ποδηλάτες από όλη τη Φθιώτιδα αλλά και από άλλα μέρη της Ελλάδας, πέρασε από το χωριό μας και διανυκτέρευσε στον Προφήτη Ηλία Κυριακοχωρίου δίπλα στο Αυλάκι, όπου και δέχτηκε την πλούσια φιλοξενία του Πολιτιστικού Συλλόγου, της Τοπικής Κοινότητας και των χωριανών.

Τα έτη 2015 και 2017, το 2ο Σύστημα Προσκόπων Παπάγου οργάνωσε τις καλοκαιρινές κατασκηνωτικές περιόδους του στον Προφήτη Ηλία δίπλα στο αυλάκι. Η περιοχή γέμισε προσκόπους όλων των ηλικιών οι οποίοι πάντα σεβόμενοι το φυσικό τοπίο έδωσαν ζωντάνια και στο χωριό, αφού κατέβαιναν αυλάκι- αυλάκι μέχρι την πλατεία του χωριού και έπαιζαν παιχνίδια προσκοπικά με τους ντόπιους.

Στις 17 Αυγούστου, κάθε χρόνο από το έτος 2017, έχει καθιερωθεί η αναβίωση του Τρανού Χορού της Αγάπης από τους Πολιτιστικούς Συλλόγους των χωριών του Ινάχου μεταξύ των οποίων και το Κυριακοχώρι. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος των Απανταχού Κυριακοχωριτών συμμετέχει κάθε χρόνο και αναδεικνύει την Πολιτιστική Κληρονομιά του Σηκωμένου Αυλακιού αυτή που σχετίζεται με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τα πολύτιμα αγροδιατροφικά προϊόντα που παράγονται με την άρδευση των κήπων και των δέντρων από το κρύο νερό του βουνού.Η αναβίωση για το έτος 2020 ακυρώθηκε λόγω του Κορωναιού.

Το έτος 2007, εκδόθηκε το Ιστορικό – Λαογραφικό Βιβλίο από τον Πολιτιστικό Σύλλογο προκειμένου να διαφυλαχτούν στοιχεία που αφορούν τις αγροτικές απασχολήσεις των προγόνων μας. Το βιβλίο αυτό βρίσκεται και σε ηλεκτρονική μορφή στην ιστοσελίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου.

Το έτος 2010, δημιουργήθηκε από το Σύλλογο ψηφιακό Φωτογραφικό λεύκωμα που αποτελείται από δύο μέρη με ασπρόμαυρες φωτογραφίες που συλλέχθηκαν από όλους τους χωριανούς. Και αυτό υπάρχει αναρτημένο στην ιστοσελίδα του Συλλόγου.

γ. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης που προτείνεται να εφαρμοστούν στο μέλλον (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)

Η Κοινότητα Κυριακοχωρίου έχει ήδη συμφωνήσει να προχωρήσει στην δημιουργία βιωματικού εργαστηρίου για την ανάδειξη και διαφύλαξη του τρόπου ποτίσματος. Το βιωματικό εργαστήρι θα είναι ένας κήπος του χωριού ο οποίος αρδεύεται με το νερό από το βουνό και παράγει τα αγνά αγροδιατροφικά προϊόντα. Υπεύθυνοι για το εργαστήρι θα είναι οι ιδιοκτήτες του κήπου – φορείς του στοιχείου οι οποίοι εθελοντικά θα δείχνουν τον τρόπο που ποτίζουν σε άτομα ή ομάδες ατόμων. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος των Απανταχού Κυριακοχωριτών δεσμεύεται να εντάξει στις καλοκαιρινές εκδηλώσεις του την οργάνωση επισκέψεων ομάδων παραθεριστών του χωριού μικρών και μεγάλων στο βιωματικό εργαστήρι της κοινότητας.

Ο Δήμαρχος Μακρακώμης έχει ήδη συμφωνήσει από τις 29 Φεβρουαρίου του 2020 να προβεί στις κατάλληλες ενέργειες συντήρησης του Δημοτικού σχολείου Κυριακοχωρίου ώστε να μετατραπεί σε λαογραφικό μουσείο. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κυριακοχωρίου Φθιώτιδας αναλαμβάνει να εμπλουτίσει δύο τοίχους του μουσείου με πλούσιο υλικό από φωτογραφίες, αφίσες και οθόνη για παρουσιάσεις βίντεο και ντοκιμαντέρ που αφορούν το Σηκωμένο Αυλάκι. Η συλλογή του υλικού έχει ήδη ξεκινήσει.

Στη συνάντηση – δημόσια διαβούλευση – που έγινε στις 6- 7 Ιουνίου 2020 ο πρόεδρος της κοινότητας πρότεινε την ανακατασκευή του Νερόμυλου που υπήρχε στον Προφήτη Ηλία μέχρι και το 1950 περίπου και δούλευε με το νερό από το Σηκωμένο Αυλάκι. Ακόμα και χορηγία έγινε από χωριανό για την κατασκευή της σκεπής του. Στη δημόσια διαβούλευση που έγινε στο Κυριακοχώρι τις ημέρες 6 – 7 Ιουνίου 2020 προτάθηκε η συντήρηση του ιστορικού μονοπατιού δίπλα στο αυλάκι μέσα στο δάσος από τον Προφήτη Ηλία μέχρι τη Δέση ώστε να γίνονται με ασφάλεια οι πεζοπορικοί περίπατοι ίσως και η ποδηλασία.

Στις 23 Ιουνίου 2018, ο Σύλλογος Κυριακοχωριτών προσκόμισε στο Δήμο Μακρακώμης τοπογραφική μελέτη συγχωριανού μας για τη δημιουργία πολιτιστικού- περιβαλλοντικού πάρκου στην περιοχή του Προφήτη Ηλία. Στα σχέδια, εκτός από την αισθητική ανάδειξη του αυλακιού με βρύσες και γέφυρες, προβλέπεται ακόμη και η κατασκευή υπαίθριου μικρού θεάτρου απόλυτα προσαρμοσμένου στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής αλλά και ο παλιός νερόμυλος. Είναι ένα μεγάλο έργο που θα μπορούσε μελλοντικά να συμβάλλει στην ανάδειξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του Σηκωμένου Αυλακιού.

Έχει ήδη ξεκινήσει η παραγωγή εθνογραφικού ντοκιμαντέρ για την προσέλκυση του ενδιαφέροντος των μικρότερων ηλικιών για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά του Σηκωμένου Αυλακιού και κατά επέκταση της Ελλάδας. Τέλος, υπάρχει η πρόθεση για δημιουργία ολόκληρου εκπαιδευτικού περιβαλλοντικού προγράμματος το οποίο σε συνεργασία με το Κ.Π.Ε. της Στερεάς Ελλάδας ή ακόμα και με διάφορα σχολεία πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα συμβάλλει στη περιβαλλοντική παιδεία των μαθητών της χώρας μας.

 

 [/toggle]

[toggle title=”9. Βασική Βιβλιογραφία”]

ARIÉ Michel, LARCENA Danièle, DÉRIOZ Pierre* (Sous la direction de), 1999. Cultures, usages et stratégies de l’eau en Méditerranée occidentale. Tensions, conflits et régulations, Paris, L’Harmattan (coll. Villes et entreprises).

ASPE Chantal, dir. 1991. Chercheurs d’eau en Méditerranée. Pratiques et représentations de l’eau dans l’espace méditerranéen, Paris, éd. du Félin, 215 p.

MIO-ECSDE, Το Δωρό της Βροχής, (Le cadeau de la pluie) MIO-ECSDE 2009. Matériel pédagogique (10-16 ans) pour informer les jeunes sur les pratiques anciennes de collecte de l’eau de pluie (notamment dans les Cyclades) et sur les pratiques possibles actuellement.

Λουκόπουλος Δ. (1929). Στα βουνά του Κατσαντώνη, με εικόνες. Θεσσαλία (Ελλάδα). Βιβλιοπωλείο Γ.Ν Σιδέρη.

Λωρέντη Ν. (1838). Geography (Geographia neograece). Τόμος 2, Βιέννη: Γκαρπολάς και Ρεφερενδάρης.

Μπαλωμένος Α.(2021, 5 Μαΐου).Το Πατραντζίκι(Υπάτη) έναν αιώνα μετά την Άλωση της Πόλης. Ανακτήθηκε από http://amfictyon.blogspot.com

Νύχας Γ. , Πανάγου Ε. (2015). Μικροβιολογία Τροφίμων Ι. Εισήγηση στο τμήμα Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφή του Ανθρώπου – Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών – Αθήνα.

Σταματάκης Ι.Δ (1846). Πίναξ Χωρογραφικός της Ελλάδος: Περιέχων τα ονόματα, τας Αποστάσεως και τον πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων, Κομωπόλεων και χωριών. Αθήνα: Τυπογραφείο Γ.Βλασαρίδου.

Στέλιος Ι. Στρωματιάς (2021). “Η έρευνα του Λαϊκού Πολιτισμού της Φθιώτιδας στο πλαίσιο των ελληνικών τοπικών λαογραφικών σπουδών: Κοινωνική συγκρότηση. Ήθη και έθιμα. Λαϊκές τέχνες (μέσα 19ου αι. – αρχές 21ου αι.)”, Ιωάννινα.

Υπουργείο Εσωτερικών (1881). Στατιστική της Ελλάδος: Πληθυσμός 187. Αθήνα: Τυπογραφείο Σ.Κ Βλαστού.

Υπουργείο Πολιτισμού (2006). Αρχαιολογικόν Δελτίον , Τόμος 54.

“Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΡΔΕΥΣΗ” (23 Σεπτεμβρίου 2013), Ανακτήθηκε από: https://ellas2.wordpress.com/2013/09/23/%CE%B7-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B4%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%B7-%CE%B1%CF%81%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7/

“Καβάλα: Το στολίδι της Μακεδονίας” (11/06/2020), Ανακτήθηκε από: https://www.newsbomb.gr/bombplus/travel/story/1090263/kavala-to-stolidi-tis-makedonias

“Άρδευση και διαχείριση του ύδατος στην βυζαντινή ύπαιθρο: το παράδειγμα της Αιγύπτου” (2019), Ανακτήθηκε από: https://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/46531

“Πληροφοριακό σύστημα αρχαίων ελληνικών υδραυλικών έργων” (Ιούλιος 2007), Ανακτήθηκε από: https://www.itia.ntua.gr/el/docinfo/869/

“υδάτινη ιστοριογραφία” (2014), Ανακτήθηκε από: https://www.eydap.gr/userfiles/47614413-661a-4fba-ba7c-a14f00cfa261/ydatini_idatografia_cropped.pdf

“ΑΣ ΑΝΑΚΑΛYΨΟΥΜΕ ΜΑΖΙ ΕΚ ΝΕΟΥ ΤΗ ΜΝHΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟY ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ:” (2018), Ανακτήθηκε από: https://medcenv.org/wp/wp-content/uploads/2018/05/LivretREMEE_grec_anglais_batR.pdf

“Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΡΔΕΥΣΗ” (12 Σεπτεμβρίου 2013), Ανακτήθηκε από: https://www.antroni.gr/index.php/paradosi/205-ardefsi-neromylos-nerotrivi/869-2013-09-11-23-20-34

“ΤΟ ΝΕΡΟ ΔΙΝΕΙ ΖΩΗ” (Ιανουάριος 2003), Ανακτήθηκε από:
https://apsida.cut.ac.cy/files/original/ed1329a56cdc6e3232cb2c275ea59850.pdf

[/toggle]

[toggle title=”10. Συμπληρωματικά Τεκμήρια”]

α. Kείμενα (πηγές, αρχειακά τεκμήρια κτλ.) 

14 επιστολές,
1 πρακτικό,
2 πηγές για τη σημασία του στοιχείου από το ερωτηματολόγιο,
2 ιστορικά τεκμήρια,
2 διπλώματα 1ης και 3ης πεζοπορίας

β. Χάρτες: 6 Χάρτες

γ. Οπτικά και ακουστικά τεκμήρια (σχέδια, φωτογραφίες, αρχεία ήχου, βίντεο κτλ.): 10 φωτογραφίες, 2 σχέδια, 2 βίντεο

δ. Η έκθεση – ανάλυση δείγματος νερού από το Χημείο της Λαμίας 

ε. Διαδικτυακές πηγές (υπερσύνδεσμοι): 

ΤΟ ΣΗΚΩΜΕΝΟ ΑΥΛΑΚΙ – ΥΠΕΡΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Το Σηκωμένο Αυλάκι ως υποψήφιο στοιχείο ΑΠΚ στο site του Συλλόγου Κυριακοχωριτών με την αρχική αίτηση του τέως προέδρου του Συλλόγου Κυριακοχωριτών Παύλου Τζαννή και την αρχική έγκριση από το Υπουργείο Πολιτισμού, μαζί με υπερσύνδεσμο με το σχετικό ερωτηματολόγιο: http://www.kyriakochori.gr/%cf%84%ce%bf-%cf%83%ce%b7%ce%ba%cf%89%ce%bc%ce%ad%ce%bd%ce%bf-%ce%b1%cf%85%ce%bb%ce%ac%ce%ba%ce%b9/

και ξεχωριστά το ερωτηματολόγιο https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSf76i6Rw1ShzYfUGlUQ4V9oj7q-ElJr5QpgmaqiTvlRoShZxQ/viewform

Το Σηκωμένο Αυλάκι κύριος προορισμός αναψυχής και κύριο θέμα στις πεζοπορίες :

http://www.kyriakochori.gr/oloklirothike-i-2i-orini-pezoporia-dite-to-video/

Ή στο Youtube https://www.youtube.com/watch?v=SqUMLi7Lvb0&feature=youtu.be

Το πανηγύρι του Κυριακοχωρίου ‘’Του Αη Λιά’’ , δίπλα στο Αυλάκι :

https://www.youtube.com/watch?v=nrQQMhhFcls https://www.youtube.com/watch?v=r97i01nC-a0 https://www.youtube.com/watch?v=3t1KwTqsAkg

Facebook Κυριακοχωρίου / Δημόσια ομάδα με διαχειριστή την Ράνια Σκαρλάτου πρόεδρο του Συλλόγου Κυριακοχωριτών : https://www.facebook.com/groups/42352292846/

Facebook Πεζοπορίας στο Σηκωμένο Αυλάκι / Δημόσια ομάδα με διαχειριστή τον Γιάννη Κατσίκα διοργανωτή του Ποδηλατικού Άθλου Ρούμελης και συνδιοργανωτή των 3ων πρώτων πεζοποριών μας : https://el-gr.facebook.com/KYRIAKOXORI/

Facebook Ποδηλατικού Άθλου Ρούμελης / Δημόσια ομάδα με διαχειριστή τον Γιάννη Κατσίκα (διοργανωτή) που τις περισσότερες χρονιές , οι ποδηλάτες πέρασαν και κατασκήνωσαν στον Αη Λιά , δίπλα στο Αυλάκι :
https://el-gr.facebook.com/podilatikosathlosroumelis/
και συγκεκριμένα https://www.facebook.com/media/set/?set=ms.c.eJxFUlmSRVEE21EXYtz~%3Bxro4l~%3BebIjIQAVOQKImZcf3JAGwJywzOB3givUQQ~%3BAFlMSvpHxDwntDAcjgexwLC6BWAvhVXbyArvgmU94rmNxHJ5SWMWiCqz2rodzYsWrqWn3RIkyqvUq~_aK6rrhWqU0uoIjgFKzkvBshixbpVaWGHPSnYeXMKXmI5bkZ3wcSvrxcv8JRaXqbxMf0BfKVpznhNh0UbogSkqqY50Qi7BceCRrlIv6oDStoYkvAjPvk23ausFxCNd5QAdt2RLSjmpYwFTaR2AblEZDVBuL5rTCzlflfwmjpSnffEtWzFnI3ZCbVZUFuB3Nu6sz49p4Th0igq~%3Bx~%3BV5B4tbMeoJs1UKffZJ~%3BgE0oqA3.bps.a.2228263863869490&type=1&__tn__=HH-R

Facebook Συλλόγου / Διαγωνισμός φωτογραφίας 2019 Συλλόγου Κυριακοχωριτών . Πολλές από τις διαγωνιζόμενες φωτογραφίες είναι σχετικές με το Σηκωμένο Αυλάκι : https://www.facebook.com/kyriakochori.contest/

Icloud Το Σηκωμένο Αυλάκι / Κοινόχρηστος σύνδεσμος με σχετικές φωτογραφίες του Παύλου Τζαννή (τέως προέδρου του Συλλόγου και εμπνευστή του εγχειρήματος για στοιχείο ΑΠΚ): https://www.icloud.com/sharedalbum/el-gr/#B0JJtdOXmCHJkw

Τοπικό ειδησεογραφικό site ‘’fonografos’’ με δημοσίευση της 1ης Ορεινής Πεζοπορίας στο Σηκωμένο Αυλάκι : https://fonografos.net/v1/1%ce%b7-%ce%bf%cf%81%ce%b5%ce%b9%ce%bd%ce%ae-%cf%80%ce%b5%ce%b6%ce%bf%cf%80%ce%bf%cf%81%ce%af%ce%b1-%cf%83%cf%84%ce%bf-%ce%ba%cf%85%cf%81%ce%b9%ce%b1%ce%ba%ce%bf%cf%87%cf%8e%cf%81%ce%b9-%cf%86%ce%b8/

και λοιπά άρθρα για τις πεζοπορίες και εκδηλώσεις του χωριού μας : https://fonografos.net/v1/?s=%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CF%87%CF%89%CF%81%CE%B9

Διοικητική εξέλιξη Κυριακοχωρίου: http://.kyriakochori.gr/plirofories/2/

[/toggle]

[toggle title=”11. Στοιχεία συντάκτη του Δελτίου”]

α. Όνομα Συντάκτη : Μαρία Σκαρλάτου

β. Ιδιότητα Συντάκτη : Εκπαιδευτικός με ειδικότητα Μαθηματικός

γ. Τόπος και Ημερομηνία Σύνταξης του Δελτίου : Αθήνα, 30 Ιουνίου 2021

[/toggle]

[toggle title=”12. Τελευταία συμπλήρωση/επικαιροποίηση του Δελτίου”]

–

[/toggle]

[/accordion]

* To Δελτίο είναι διαθέσιμο και σε μορφή PDF: Παραδοσιακή_Πρακτική_Άρδευσης_με_Σηκωμένο_Aυλάκι_2021