Οι κερκυραϊκές μπάντες είναι μουσικά σύνολα πνευστών και κρουστών οργάνων, τα οποία έλκουν την καταγωγή τους από τα στρατιωτικά μουσικά σώματα του μεσαίωνα και των νεότερων χρόνων. Από το 1840 έως σήμερα, πάντοτε βασιζόμενες στην εθελοντική συμμετοχή, αποτελούν φορείς κοινωνικής και καλλιτεχνικής παιδείας και μουσικής δραστηριοποίησης, συμμετέχοντας σε θρησκευτικές επιτελέσεις και εθνικές εορτές, παράλληλα με ένα απαιτητικό και ποικιλόμορφο ετήσιο συναυλιακό κύκλο. Η παλαιότερη μπάντα της Κέρκυρας ιδρύθηκε το 1840 (Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας) και σήμερα υπάρχουν στο νησί δεκαέξι ενεργές μπάντες, φορείς μουσικής παιδείας και καλλιτεχνικής δραστηριοποίησης.
Το στοιχείο εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2022 ( Υπουργική Απόφαση Εγγραφής).
Πεδία Δελτίου Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
[accordion multiopen=”true”]
[toggle title=”1. Σύντομη παρουσίαση του στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς “]
α. Με ποιο όνομα αναγνωρίζεται το στοιχείο από τους φορείς του:
Οι Φιλαρμονικές της Κέρκυρας
β. Άλλη/-ες ονομασία/ες:
Οι μπάντες της Κέρκυρας
γ. Σύντομη Περιγραφή
Οι κερκυραϊκές μπάντες είναι μουσικά σύνολα πνευστών και κρουστών οργάνων, τα οποία έλκουν την καταγωγή τους από τα στρατιωτικά μουσικά σώματα του μεσαίωνα και των νεότερων χρόνων. Από το 1840 έως σήμερα, πάντοτε βασιζόμενες στην εθελοντική συμμετοχή, αποτελούν φορείς κοινωνικής και καλλιτεχνικής παιδείας και μουσικής δραστηριοποίησης, συμμετέχοντας σε θρησκευτικές επιτελέσεις και εθνικές εορτές, παράλληλα με ένα απαιτητικό και ποικιλόμορφο ετήσιο συναυλιακό κύκλο. Η παλαιότερη μπάντα της Κέρκυρας ιδρύθηκε το 1840 (Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας) και σήμερα υπάρχουν στο νησί 16 ενεργές μπάντες, φορείς μουσικής παιδείας και καλλιτεχνικής δραστηριοποίησης.
δ. Πεδίο ΑΠΚ:
√ προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις
√ επιτελεστικές τέχνες
√ κοινωνικές πρακτικές-τελετουργίες-εορταστικές εκδηλώσεις
□ γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν
□ τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία
□ άλλο
ε. Περιοχή όπου απαντάται το στοιχείο:
Κέρκυρα
στ. Λέξεις-κλειδιά:
Μουσική, Πνευστά Όργανα, Μπάντα, Μουσική Επιτέλεση, Μουσική Ερμηνεία, Μουσική ως Κοινωνική Πράξη (Community Music), Μουσική Εκπαίδευση, Κοινωνικοποίηση, Εθελοντισμός, Δημιουργική Απασχόληση, Βιωματική Μουσική Παιδεία.
[/toggle]
[toggle title=”2. Ταυτότητα του φορέα του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
α. Ποιος/-οι είναι φορέας/-είς του στοιχείου;
Οι κερκυραϊκές κοινότητες οι οποίες λαμβάνουν μέρος στις σχετικές επιτελεστικές δράσεις και φυσικά τα ενεργά φιλαρμονικά σωματεία του νησιού σήμερα, δηλαδή η Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας (η οποία καταθέτει και το παρόν Δελτίο από κοινού με τη Φιλαρμονική Εταιρεία «Μάντζαρος») και οι μπάντες των υπολοίπων 14 ενεργών φιλαρμονικών σωματείων της Κέρκυρας (με χρονολογική σειρά ιδρύσεως): Φιλαρμονική Γαστουρίου «Η Ομόνοια», Φιλαρμονικός Σύλλογος Σκριπερού, Μουσική και Καλλιτεχνική Ένωση Λευκιμμαίων, Φιλαρμονική Εταιρεία Λευκίμμης, Φιλαρμονική Κορακιάνας «Σπύρος Σαμάρας», Φιλαρμονική Σιναράδων, Φιλαρμονική Αγίου Ματθαίου «Λορέντζος Μαβίλης», Φιλαρμονική Κυνοπιαστών, Φιλαρμονική Λιαπάδων, Δημοτική Φιλαρμονική Αυλιωτών, Φιλαρμονική Ένωση «Ο Καποδίστριας», Δημοτική Φιλαρμονική Καρουσάδων, Φιλαρμονική Ένωση Λακώνων «Ο Άγιος Νικόλαος», Δημοτική Φιλαρμονική Θιναλίων.
β. Έδρα/τόπος
Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας
Διεύθυνση: Νικηφόρου Θεοτόκη 10, Κέρκυρα ΤΚ: 49100
Τηλ. 26610 38765, FAX 26610 38765
e-mail: info@fek.grurl/ siteweb: www.fek.gr
γ. Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδιο πρόσωπο
Όνομα: Σπύρος Παδοβάς
Ιδιότητα: Πρόεδρος Διοικητικής Επιτροπής
Διεύθυνση: Νικηφόρου Θεοτόκη 10 ΤΚ: 49100.
e-mail: info@fek.gr
Φιλαρμονική Εταιρία «Μάντζαρος»
Διεύθυνση: Φιλαρμονικής 23, Κέρκυρα ΤΚ: 49131
τηλ. 2661037004, e-mail: info@femantzaros.gr
Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδια πρόσωπα
Όνομα : Σωκράτης Άνθης, Ιδιότητα: αρχιμουσικός
Όνομα : Σπύρος Ρουβάς, Ιδιότητα: υπαρχιμουσικός
Φιλαρμονική Γαστουρίου «Ομόνοια»
Διεύθυνση: Γαστούρι , Κέρκυρα ΤΚ: 49084
e-mail: fgomonoia@gmail.com
Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδια πρόσωπα
Όνομα : Σπύρος Παχής, Ιδιότητα: μέλος Δ.Σ.
Διεύθυνση: Γαστούρι, ΤΚ: 49084
Όνομα : Νίκος Καψοκαβάδης, Ιδιότητα: μέλος Δ.Σ.
Διεύθυνση: Γαστούρι, ΤΚ: 49084
Φιλαρμονικός Σύλλογος Σκριπερού
Διεύθυνση: Σκριπερό, Κέρκυρα ΤΚ:49083
e-mail: bandofskripero@gmail.com, skri1909@otenet.gr
Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδια πρόσωπα
Όνομα : Άκης Μιχαλάκης Ιδιότητα: πρόεδρος Δ.Σ.
Διεύθυνση: Σκριπερό, ΤΚ:49083
Όνομα : Νίκος Καίσαρης, Ιδιότητα: αρχιμουσικός
Διεύθυνση: Σκριπερό, ΤΚ:49083
Φιλαρμονική Εταιρεία Λευκίμμης
Διεύθυνση: Λευκίμμη, Κέρκυρα ΤΚ: 49080
τηλ. 2662024241, e-mail: felefkimmis@gmail.com
Φιλαρμονική Κορακιάνας «Σπ. Σαμάρας»
Διεύθυνση: Κορακιάνα, Κέρκυρα ΤΚ: 49083
e-mail: fkssamaras@gmail.com
Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδια πρόσωπα
Όνομα : Γιώργος Μεταλληνός, Ιδιότητα: πρόεδρος Δ.Σ.
Διεύθυνση: Κορακιάνα, ΤΚ:49083
Όνομα : Κώστας Ζερβόπουλος, Ιδιότητα: αρχιμουσικός
Διεύθυνση: Κορακιάνα, ΤΚ:49083
Φιλαρμονική Σιναράδων
Διεύθυνση: Σιναράδες, Κέρκυρα ΤΚ: 49084
e-mail: alamanos.costas@gmail.com
Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδιο/-α πρόσωπο/-α
Όνομα : Κώστας Αλαμάνος, Ιδιότητα: πρόεδρος Δ.Σ.
Διεύθυνση: Κορακιάνα, ΤΚ: 49084
Όνομα : Αλέξανδρος Κοσκινάς, Ιδιότητα: αρχιμουσικός
Διεύθυνση: Σιναράδες, ΤΚ: 49084
Μουσική Καλλιτεχνική Ένωση Λευκιμμαίων
Διεύθυνση: Λευκίμμη, Κέρκυρα ΤΚ: 49080
e-mail: mkel1961@gmail.com
Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδιο πρόσωπο
Όνομα : Ιωάννης Παπαβλασόπουλος
Διεύθυνση: Λευκίμμη, ΤΚ: 49080
Φιλαρμονική Αγ. Ματθαίου «Λορέντζος Μαβίλης»
Διεύθυνση: Αγ. Ματθαίος, Κέρκυρα ΤΚ: 49084
e-mail: feamband1965@gmail.com
Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδιο πρόσωπο
Όνομα : Γεώργιος Ρέγγης, Ιδιότητα: αρχιμουσικός
Διεύθυνση: Αγ. Ματθαίος, ΤΚ:49084
Φιλαρμονική Κυνοπιαστών
Διεύθυνση: Κυνοπιάστες , Κέρκυρα ΤΚ:49084
e-mail: info@kinopiastesband.gr
Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδιο πρόσωπο
Όνομα : Αντώνης Πουλημένος, Ιδιότητα: πρόεδρος Δ.Σ.
Διεύθυνση: Κυνοπιάστες, ΤΚ: 49084
Φιλαρμονική Λιαπάδων
Διεύθυνση: Τ.Θ. 5405, Κέρκυρα, 49100
Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδιο πρόσωπο
Όνομα : Γιώργος Νίνος, Ιδιότητα: πρόεδρος Δ.Σ.
Φιλαρμονική Λακώνων «Αγ. Νικόλαος»
Διεύθυνση: Λάκωνες, Κέρκυρα ΤΚ: 49083
e-mail: felakonon@yahoo.gr
Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδιο πρόσωπο
Όνομα : Κώστας Μιχαλάς, Ιδιότητα: πρόεδρος Δ.Σ.
Διεύθυνση: Λάκωνες, ΤΚ: 49083
Φιλαρμονική Ένωση «Καποδίστριας»
Διεύθυνση: Αγ. Πατέρων 13, Κέρκυρα ΤΚ:49131
e-mail: filkapod@otenet.gr
Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδιο πρόσωπο
Όνομα : Δημήτριος Γραμμένος, Ιδιότητα: πρόεδρος Δ.Σ.
Δημοτική Φιλαρμονική Αυλιωτών
αρχιμουσικός : Σπύρος Κασταμονίτης
e-mail: kastamonitisspiros@gmail.com, litourgistravel@yahoo.gr.
Δημοτική Φιλαρμονική Καρουσάδων
αρχιμουσικός : Παναγιώτης Μπακόλας, e-mail: panosbakolas@hotmail.com
Δημοτική Φιλαρμονική Θιναλίων
αρχιμουσικός : Φωτεινή Αγγέλη, e-mail: foteini.corfu@gmail.com
[/toggle]
[toggle title=”3. Αναλυτική περιγραφή του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως απαντάται σήμερα”]
Λόγω της ενεργής παρουσίας τους για σχεδόν δύο αιώνες, οι μπάντες της Κέρκυρας αποτελούν το μουσικό «σήμα κατατεθέν» της κερκυραϊκής πολιτισμικής πραγματικότητας. Στο νησί υπάρχουν σήμερα δεκαέξι (16) ενεργές μπάντες.
Σε ετήσια βάση εκατοντάδες μαθητές έρχονται σε πρώτη επαφή με τη μουσική μέσα από τη δωρεάν διδασκαλία των πνευστών και κρουστών οργάνων στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων των φιλαρμονικών σωματείων της Κέρκυρας, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό μια χαρακτηριστική καλλιτεχνική και κοινωνική δυναμική. Πολλοί από τους μαθητές αυτούς ανακάλυψαν την κλίση και το ταλέντο τους μέσα από τους χώρους των μπαντιστικών σχημάτων του νησιού, ακολουθώντας στη συνέχεια μουσική καριέρα σε επαγγελματικό επίπεδο.
Η κύρια καλλιτεχνική δραστηριότητα των κερκυραϊκών μουσικών σχημάτων πραγματώνεται αφενός στο πλαίσιο τελετών (δημόσιων, εθνικών και θρησκευτικών) και αφετέρου μέσω ενός πλούσιου και απαιτητικού συναυλιακού προγραμματισμού εντός και εκτός Κερκύρας. Πιο συγκεκριμένα, οι κερκυραϊκές φιλαρμονικές λαμβάνουν μέρος σε επιτελεστικές δράσεις, όπως στους εορτασμούς των εθνικών και τοπικών επετείων, στις λιτανεύσεις και άλλες παρόμοιες θρησκευτικές τελετές, στις υποδοχές επισήμων και σε άλλες δημόσιες τελετές. Θεωρούνται δε αναπόσπαστο μέρος της εκάστοτε επιτελεστικής διαδικασίας. Είναι δε χαρακτηριστικό, ότι, ξεπερνώντας εδώ και αιώνες τη σε άλλες περιοχές έντονη αντίθεση για συμμετοχή ενόργανων συνόλων εντός των χώρων των ιερών ναών, τα κερκυραϊκά σύνολα πνευστών αποδίδουν αρμόζουσες πρωτότυπες συνθέσεις κατά τους μεγάλους εορτασμούς εντός των εκκλησιών. Στους ίδιους χώρους διοργανώνονται και συναυλίες με αρμόζον περιεχόμενο. Προσφέρουν δε και ένα εμβληματικό ηχητικό και οπτικό στοιχείο κατά τους εορτασμούς του Πάσχα.
Από πλευράς συναυλιακών δραστηριοτήτων είναι χαρακτηριστικό ότι το κάθε σύνολο έχει εν πολλοίς αναπτύξει, πέρα από το συμβατικό μπαντιστικό ρεπερτόριο και το δικό του ιδιαίτερο ρεπερτόριο, στο οποίο τρόπον τινά εξειδικεύεται (κλασικό, κινηματογραφικό, τραγουδιστικό, ελαφρό κλπ). Συχνά οι συναυλίες έχουν και φιλανθρωπικό χαρακτήρα (με τα έσοδά τους να δίδονται σε προκαθορισμένους φορείς), συμμετέχουν και επιμέρους σύνολα πνευστών (χάλκινα, ξύλινα) και κρουστών, ενώ συχνά εμφανίζονται και καταξιωμένοι μουσικοί πνευστών της Ελλάδας (π.χ. Σπ. Μουρίκης, Κ. Αυγερινός, Γ. Ραράκος) και του εξωτερικού (π.χ. D. Campbell), καθώς και τραγουδιστές (η Φιλαρμονική Γαστουρίου έχει να επιδείξει ιδιαίτερη δραστηριότητα στον τομέα αυτό). Εκ της φύσεώς τους τα σύνολα πνευστών μπορούν εύκολα να αποδώσουν συναυλιακά προγράμματα τόσο σε στεγασμένους όσο και σε υπαίθριους χώρους, γεγονός που έχει θετική συμβολή στην ευρύτατη αποδοχή τους.
Στα σύνολα αυτά συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται κατά συντριπτική πλειονότητα ερασιτέχνες – με τη θετικότερη έννοια του όρου, μουσικοί όλων των ηλικιών (από μαθητές δημοτικού έως και μουσικοί 80 ετών), ενισχύοντας με τον τρόπο αυτό και τη δημιουργική απασχόληση, πέρα από την καλλιτεχνική και μουσική παιδεία. Επιπλέον, οι μπάντες της Κέρκυρας συμβάλλουν με τους παραπάνω τρόπους και στη βιωματική καλλιτεχνική και μουσική εκπαίδευση του εκάστοτε ακροατηρίου τους. Άλλωστε, το γεγονός της δωρεάν εκμάθησης της μουσικής θεωρίας και των μουσικών οργάνων στο πλαίσιο των κερκυραϊκών φιλαρμονικών φορέων έχει συμβάλει στη δημιουργία μιας δυναμικής σχέσης της πλειονότητας των κατοίκων του νησιού με τη μουσική πράξη. Η σημασία των μουσικών συνόλων της Κέρκυρας ως φορέων κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης των καλλιτεχνών αναδείχθηκε ιδιαίτερα και κατά την περίοδο της κοινωνικής αποστασιοποίησης λόγω της πανδημίας CΟVID19 από την άνοιξη του 2020 και έπειτα.
Με τους παραπάνω τρόπους οι μπάντες της Κέρκυρας αναδεικνύουν και τη σημασία του εθελοντισμού, της κοινωνικοποίησης, της αλληλοκατανόησης και της διαγενεακής συνεργασίας, καθώς και της κοινωνικής ενσωμάτωσης (ιδιαίτερα σε περιπτώσεις μετοίκων ή/και μεταναστών). Είναι δε χαρακτηριστικό ότι γονείς που στέλνουν τα παιδιά τους στις μπάντες πολύ συχνά ξεκινούν και οι ίδιοι την ενασχόλησή τους με τη μουσική, αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο το γεγονός ότι η μουσική στις κερκυραϊκές μπάντες δεν σχετίζεται με την ηλικία.
Παράλληλα, οι κερκυραϊκές μπάντες τόσο ως συλλογικό στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όσο και η κάθε μια ξεχωριστά, δρουν και ως κιβωτοί βιωματικής ιστορικής μνήμης, συνεχίζοντας μια παράδοση μουσικής επιτέλεσης και εκπαίδευσης αιώνων. Π.χ. σε μερικές τελετές (λιτανεία Αγ. Σπυρίδωνος 11ης Αυγούστου, περιφορές επιταφίων Αγ. Σπυρίδωνος και Ρωμαιοκαθολικής Μητρόπολης, παρουσία στη λειτουργία του Αγ. Σπυρίδωνoς εντός του ναού στις 12 Δεκεμβρίου) η μπάντα της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας συμμετέχει ανελλιπώς εδώ και 180 έτη, ενώ τόσα περίπου χρόνια μετρά και η συναυλιακή δραστηριότητά της. Σε παρόμοιο πλαίσιο κινούνται και οι συμμετοχές των υπολοίπων μπαντιστικών σχημάτων, ιδιαίτερα εκείνων της υπαίθρου, τα οποία έχουν συνδέσει την παρουσία τους με τις κορυφαίες δράσεις του ενιαύσιου επιτελεστικού κύκλου των κοινοτήτων τους.
Στο πλαίσιο αυτό είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι οι μπάντες αυτές προβάλλουν ιδιαίτερα μέσα από το ρεπερτόριό τους πρωτότυπες ή διασκευασμένες μουσικές δημιουργίες Ελλήνων συνθετών, παρουσιάζοντας ένα ρεπερτόριο που δεν τυχαίνει πάντοτε της ανάλογης προσοχής. Το ρεπερτόριο αυτό, άλλωστε, αποτελεί ένα ακόμη ξεχωριστό και σημαντικό στοιχείο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αφού καταδεικνύει αφενός την μέχρι σήμερα μη επαρκώς προβεβλημένη επίδοση των Ελλήνων (και στην περίπτωσή μας, ειδικά των Επτανησίων) συνθετών στο πλαίσιο της εντός των δυτικοευρωπαϊκών πρακτικών έντεχνης μουσικής δημιουργίας ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα και αφετέρου την κοινωνική διάδραση, αποδοχή και επίδραση του συγκεκριμένου ρεπερτορίου μέσω της εκλαϊκευτικής δυναμικής και της συμμετοχής της μπάντας στις διάφορες επιτελέσεις. Εξίσου σημαντικό είναι ότι οι μπάντες της Κέρκυρας προσφέρουν τη δυνατότητα δημιουργίας και νέων έργων για το σύνολο αυτό, αλλά και τη δυνατότητα εντοπισμού και προβολής νέων και ταλαντούχων μουσικών πνευστών και κρουστών.
Πολλές από τις μπάντες του νησιού προσκαλούνται σε τελετές και συναυλίες στην υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ αρκετές από αυτές (Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας, «Μάντζαρος», Γαστούρι, Σκριπερό, Κυνοπιάστες, Συναράδες, Κορακιάνα κ.α.) καλούνται και εμφανίζονται στο εξωτερικό (Η.Π.Α., Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία κ.α., κυρίως στο πλαίσιο αδελφοποιήσεων, εθνικών εορτών, αθλητικών διοργανώσεων, φεστιβάλ μουσικών συνόλων ή απλώς ως προσκεκλημένες φορέων ή μουσικών σωματείων).
[/toggle]
[toggle title=”4. Χώρος/εγκαταστάσεις και εξοπλισμός που συνδέονται με την επιτέλεση/ άσκηση του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Οι μπάντες έχουν σχεδόν όλες ιδιόκτητα κτήρια και ο εξοπλισμός τους αποτελείται από μουσικά όργανα (χάλκινα και ξύλινα πνευστά, κρουστά όλων των ειδών, πιάνα για τη διδασκαλία της θεωρίας κλπ.), παρτιτούρες, στολές και λοιπό επικουρικό υλικό (π.χ. αναλόγια, φωτιστικά μέσα, τελάρα αφισών και προγραμμάτων κλπ.)
[/toggle]
[toggle title=”5. Προϊόντα ή εν γένει υλικά αντικείμενα που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της επιτέλεσης/άσκησης του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Ηχογραφήσεις και μαγνητοσκοπήσεις συναυλιών ή άλλων επιτελεστικών δράσεων.
Δισκογραφικές εκδόσεις (συνήθως με σημείο αναφοράς το Πάσχα της Κέρκυρας)
Εκδόσεις επιστημονικών κειμένων (βλ. και Βιβλιογραφία).
Εκδόσεις επετειακών λευκωμάτων.
[/toggle]
[toggle title=”6. Ιστορικά στοιχεία για το στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Οι μπάντες της Κέρκυρας, στη συντριπτική πλειονότητά τους ΝΠΙΔ, έλκουν την καταγωγή τους από τα μεσαιωνικά και αναγεννησιακά σύνολα πνευστών (στρατιωτικά και κρατικά), τα οποία ήταν ενεργά στο νησί κατά τις αντίστοιχες περιόδους. Τα μουσικά σύνολα πνευστών είχαν περάσει ήδη από τον Μεσαίωνα στην κοινή συνείδηση των κατοίκων του νησιού, κυρίως μέσα από τη συμμετοχή τους στις δημόσιες τελετές. Η σύγχρονη μορφή των κερκυραϊκών μουσικών σχημάτων βασίζεται στην εξέλιξη των παραπάνω συνόλων κατά τον 18ο και ιδιαίτερα κατά τον 19ο αιώνα. Η εξάπλωση της μπάντας στα Επτάνησα αποτέλεσε σε σημαντικό βαθμό την αιτία διάδοσης του συγκεκριμένου μουσικού συνόλου και στην υπόλοιπη Ελλάδα ήδη από τον 19ο αιώνα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι σήμερα η μπάντα γενικότερα στην Ελλάδα και ειδικά στην Κέρκυρα αποτελεί το μακροβιότερο μουσικό σύνολο του είδους του.
Η εκτός κρατικών και στρατιωτικών δομών κερκυραϊκή μπαντίστικη κίνηση ξεκινά ακριβώς πριν από 180 χρόνια από την πόλη της Κέρκυρας (1840, Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας). Ο πρώτος αυτός φιλαρμονικός οργανισμός δεν περιορίστηκε στη δημιουργία και τη διατήρηση μιας μπάντας, αλλά συμπεριέλαβε στο πρόγραμμα του και τη διδασκαλία εγχόρδων, πληκτροφόρων, χορωδίας και εν γένει φωνητικής μουσικής. Με αυτόν τον πολυδύναμο χαρακτήρα, ο οποίος οφείλεται στο όραμα του πρώτου Καλλιτεχνικού Διευθυντή Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου (1795-1872), το ίδρυμα λειτουργεί και σήμερα. Σε ό,τι αφορά την μπάντα, η σημασία της για το κερκυραϊκό άστυ επιβεβαιώνεται μισό αιώνα αργότερα (1890), με την ίδρυση της Φιλαρμονικής Εταιρείας «Μάντζαρος». Μεταξύ 1907 και 1911 ιδρύονται φιλαρμονικά σωματεία στις κεντρικές περιοχές της κερκυραϊκής υπαίθρου (Γαστούρι, Σκριπερό, Λευκίμμη). Από τη δεκαετία του 1960 μέχρι και σήμερα η ίδρυση παρόμοιων μουσικών σχημάτων, εντός και εκτός της πόλης, συνεχίζεται, υπογραμμίζοντας τη σημασία τους στο συλλογικό καλλιτεχνικό και κοινωνικό γίγνεσθαι του νησιού.
Η Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας, γνωστή και ως «Παλαιά Φιλαρμονική», ιδρύθηκε πριν από 180 χρόνια, στις 12 Σεπτεμβρίου 1840 και αποτελεί τον παλαιότερο μουσικοεκπαιδευτικό οργανισμό της χώρας. Οι ιδρυτικοί και καταστατικοί σκοποί της ήταν η δημιουργία μιας μουσικής ακαδημίας κατά τα πρότυπα εκείνων της ιταλικής χερσονήσου, ώστε να λειτουργήσει στο νησί μια πλήρης μουσική σχολή, η οποία θα προσέφερε στους Κερκυραίους μουσική εκπαίδευση, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, ηλικίας, φύλου και γενικής παιδείας.
Η προφορική παράδοση θέλει ως αφορμή ίδρυσης της Εταιρείας την άρνηση της βρετανικής διοίκησης να επιτρέψει από τον Αύγουστο του 1837 τη συμμετοχή στρατιωτικής μπάντας στις θρησκευτικές τελετές του νησιού. Εξαιτίας αυτής της απαγόρευσης ξεκίνησε η οργάνωση ενός πρότυπου μουσικού και συναυλιακού οργανισμού, ο οποίος πήρε επίσημη μορφή τον Σεπτέμβριο του 1840. Το πλέον αναγνωρίσιμο από τα μουσικά σχήματά της παραμένει η μπάντα της, η οποία πρωτοεμφανίστηκε τον Αύγουστο του 1841. Το οργανωτικό και καλλιτεχνικό πρότυπο της μπάντας της Φιλαρμονικής όρισε σε σχεδόν απόλυτο βαθμό και τη δημιουργία παρόμοιων μουσικών σχημάτων πνευστών γενικά στο νησί και εκτός αυτού. Είναι ενδεικτικό σχετικά ότι ακόμη και η μοναδική στην Ελλάδα σημασιολογική εξίσωση του όρου «φιλαρμονική» με τον όρο «μπάντα» βασίζεται στην κοινή πεποίθηση των Κερκυραίων ότι το σύνολο πνευστών είχε εδραιωθεί ως η κύρια δραστηριότητα των κερκυραϊκών σωματείων εν γένει. Ως αποτέλεσμα στην Ελλάδα εδώ και πολλές δεκαετίες ο όρος «φιλαρμονική» ταυτίζεται με τον όρο «μπάντα», παρότι εκτός Ελλάδος ο ίδιος όρος είναι συνυφασμένος αυστηρά με συμφωνικές ορχήστρες, συναυλιακούς οργανισμούς ή μουσικές σχολές. Επιπλέον, το οργανολογικό πρότυπο, η δομή και το ρεπερτόριο των κύριων μπαντιστικών σχημάτων της κυρίως Ελλάδος ορίστηκαν μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα κυρίως από εκείνα των κερκυραϊκών. Άλλωστε, οι μπάντες αποτέλεσαν μια πτυχή της μουσικής δραστηριότητας της Κέρκυρας, η οποία είχε μελοδραματική δραστηριότητα από το 1733 (θέατρο San Giacomo), διδασκαλία πνευστών οργάνων ήδη στα μέσα του 16ου αιώνα, χορωδιακή πράξη από τον 15ο αιώνα και συναυλιακή δραστηριότητα από τις αρχές του 19ου αιώνα, ενώ καλλιέργησε ως συνέχεια της κρητικής λειτουργικής μουσικής τη λεγόμενη «επτανησιακή ψαλτική» (εντός του κανόνα της βυζαντινής οκτωηχίας), διατηρώντας την ίδια στιγμή μια δυναμική εξωαστική μουσική δραστηριότητα.
Με τα δεδομένα αυτά η Φιλαρμονική Εταιρεία «Μάντζαρος» ιδρύθηκε το 1890 και επιβεβαίωσε τη σημασία της μπάντας για τη μουσική καλλιέργεια των ευρύτερων κοινωνικών ομάδων και μάλιστα ανέφερε ρητώς στο καταστατικό της το ενδιαφέρον της για την «ψυχαγωγίαν της εργατικής τάξεως». Αποτέλεσε δε άμεσα μαζί με τη μπάντα της Φιλαρμονικής Εταιρείας το δίπολο εκείνο που δημιουργικά συνετέλεσε στη διάδοση του μπαντιστικού κινήματος εντός και εκτός του νησιού. Στην πόλη της Κέρκυρας εμφανίστηκαν κατά καιρούς και άλλα βραχύβια μουσικά σύνολα («Σαμάρας», «μπάντα Ρομποτή», «Μουσική Σχολή Ρομποτή»), αλλά αυτό που έχει μέχρι σήμερα αδιάκοπη και συνεπή παρουσία και δράση είναι η μπάντα της Φιλαρμονικής Ένωσης «Καποδίστριας», η οποία κλείνει φέτος τα 40 χρόνια της.
Το μπαντιστικό κίνημα εμφανίστηκε σύντομα και στην ύπαιθρο έχοντας ως βάση το αστικό κέντρο του νησιού: Γαστούρι (Μέση Κέρκυρα: 1907), Σκριπερό (Βορράς: 1909), Λευκίμμη (Νότος: 1910 και 1911). Κατά τη μεταπολεμική περίοδο η δημιουργία ενός μουσικού σχήματος θεωρήθηκε και από άλλα μέρη της υπαίθρου ως μέσο πολιτισμικής και καλλιτεχνικής παιδείας, καθώς και κοινωνικής συνοχής. Έτσι μέχρι την περίοδο της επταετίας δημιουργούνται μπάντες στην Κορακιάνα (1958), στους Σιναράδες (1963), στον Άγιο Ματθαίο (1965) και στους Κυνοπιάστες (1968). Την περίοδο της Μεταπολίτευσης η μουσική δραστηριότητα επεκτείνεται στους Λιαπάδες (1974), Αυλιώτες (1979), Καρουσάδες (1980), Λάκωνες (1991) και το Θινάλι (1997). Στην ίδια περίοδο ανήκουν οι ανενεργές πλέον μπάντες της Κάτω Κορακιάνας (1983), του Κοντοκαλίου (1993) και της Κασσιώπης (1999).
[/toggle]
[toggle title=”7. Η σημασία του στοιχείου σήμερα”]
α. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τα μέλη της κοινότητας/τους φορείς του;
Οι κερκυραϊκές Φιλαρμονικές προσφέρουν τη δυνατότητα άτυπης μουσικής εκπαίδευσης, καλλιτεχνικής και μουσικής παιδείας με βιωματικό τρόπο, εντοπισμού και καλλιέργειας ιδιαίτερων μουσικών δεξιοτήτων από νεαρή ηλικία, συμμετοχής στη μουσική επιτέλεση, καλλιέργειας της ιδέας του εθελοντισμού και κοινωνικοποίησης. Συντελούν στη δυναμική διατήρηση και ενδυνάμωση μιας μακραίωνης παράδοσης επιτελεστικών δραστηριοτήτων που χαρακτηρίζουν τις τοπικές κοινωνίες (είτε με τη μορφή δημόσιων και θρησκευτικών τελετών, είτε συναυλιών). Ιδιαίτερης σημασίας είναι το γεγονός ότι μέσα από τη μουσική πράξη προβάλλεται και το έργο Ελλήνων συνθετών, το οποίο αποτελεί μια ακόμη πτυχή της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της πατρίδας μας. Παράλληλα, οι κερκυραϊκές φιλαρμονικές διαχρονικά δρούσαν και δρουν καθοριστικά στην ουσιαστική κοινωνική ένταξη ατόμων προερχόμενων από άλλες περιοχές (μετοίκων, μεταναστών κλπ.) ή από τις διαφορετικές ομάδες της ίδιας της τοπικής κοινωνίας. Σε αυτό βοηθά η δημιουργική συνύπαρξη στο πλαίσιο των φορέων ατόμων από διαφορετικές ηλικίες και κοινωνικές προελεύσεις. Τέλος, η δραστηριότητα των μουσικών σχημάτων στην Κέρκυρα προσφέρει τα μέγιστα στη βιωματική καλλιέργεια των μουσικών και των ακροατών.
β. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία;
Εκτός των όσων αναφέρθηκαν ανωτέρω είναι εξίσου σημαντικό ότι οι κερκυραϊκές Φιλαρμονικές συνδυάζουν τη γνώση και δυναμική συνέχιση μιας διαμορφωτικής για τη νεοελληνική ταυτότητα δημιουργικής και κοινωνικής δραστηριότητας με την ανταπόκριση με άμεσο και βιωματικό τρόπο σε τωρινά και έντονα ζητήματα (δημιουργική απασχόληση νέων και ηλικιακά μεγαλύτερων, κοινωνική ενσωμάτωση ομάδων και ατόμων προερχόμενων εκτός του στενού γεωγραφικού χώρου κλπ). Επίσης, δεδομένης και της διάδοσης παρόμοιων μουσικών συνόλων εκτός Ελλάδος και του αντιστοίχως εκεί μακρόχρονου και πολυεπίπεδου κοινωνικού αποτυπώματός τους, οι κερκυραϊκές Φιλαρμονικές δύνανται να παίξουν και τον ρόλο ενός άτυπου, καίτοι άμεσου, «πολιτισμικού διαμεσολαβητή» με άλλες χώρες και περιοχές.
γ. Συμμετείχε και πώς η κοινότητα στην προετοιμασία της εγγραφής του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς;
Την πρόταση για την ανάδειξη των κερκυραϊκών Φιλαρμονικών ως άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στηρίζουν και τα 16 ενεργά φιλαρμονικά σωματεία της Κέρκυρας. Επίσης, επισυνάπτεται και σχετική επιστολή του Εργαστηρίου Ελληνικής Μουσικής του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, το οποίο υποστηρίζει την εν λόγω πρόταση επισημαίνοντας και την καλλιτεχνική και κοινωνική σημασία των κερκυραϊκών Φιλαρμονικών. Άλλωστε, μέσω των ερευνητικών δράσεων του Εργαστηρίου έχει ήδη ψηφιοποιηθεί και καταλογογραφηθεί μέρος του μπαντιστικού ρεπερτορίου του νησιού, έχουν δημοσιευτεί σχετικές ερευνητικές εκδόσεις και επιστημονικά κείμενα, ενώ πρόσφατα (2019) διοργανώθηκε από Εργαστήριο το συνέδριο «Η μπάντα πνευστών στην Ελλάδα. Ιστορία και Προοπτικές», τα πρακτικά του οποίου πρόκειται να κυκλοφορήσουν εντός του 2021.
[/toggle]
[toggle title=”8.Διαφύλαξη/ανάδειξη του στοιχείου”]
α. Πώς μεταδίδεται το στοιχείο στις νεότερες γενιές σήμερα;
Μέσω της μουσικής διδασκαλίας, της βιωματικής συμμετοχής σε τελετές και συναυλίες, καθώς και μέσα από το συνολικό προσωπικό βίωμα που αναπτύσσεται δια της συμμετοχής σε μια διαδικασία καλλιτεχνικής και κοινωνικής διάδρασης.
β. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης του στοιχείου που έχουν ληφθεί στο παρελθόν ή που εφαρμόζονται σήμερα (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)
1) Λειτουργία από το 2010 του μοναδικού στο είδος του Μουσείου Μουσικής στην Ελλάδα εντός του κτηρίου της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας.
2) Ταξινόμηση και καταγραφή του αρχειακού υλικού (συνεργασία με το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και το Εργαστήριο Ελληνικής Μουσικής). Πέρα από τη Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας, ανάλογες δράσεις έχουν γίνει στις Φιλαρμονικές «Μάντζαρος», Σκριπερού, Γαστουρίου, Λευκίμμης και Κορακιάνας.
3) Δημοσιεύσεις για την ιστορία και τη σημερινή καλλιτεχνική και κοινωνική αξία του θεσμού της κερκυραϊκής μπαντιστικής παράδοσης (ενδεικτικά: Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Βλ. βιβλιογραφία)
γ. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης που προτείνεται να εφαρμοστούν στο μέλλον (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)
1) Χρηματοδότηση των φορέων της εν λόγω άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς (κοινοτικοί πόροι κ.ά.). Οι φορείς στην συντριπτική πλειονότητά τους είναι ΝΠΙΔ και η οικονομική δυναμική τους εξαρτάται από εθελοντικές προσφορές, έσοδα από συμμετοχές σε τελετές και διαχείριση περιουσιακών στοιχείων (εφόσον υπάρχουν).
2) Διοργάνωση ημερίδων και συνεδρίων, καθώς και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, όπου θα τονίζεται, θα αναδεικνύεται και θα αναπτύσσεται περαιτέρω η καλλιτεχνική και κοινωνική δυναμική.
3) Επιμόρφωση του προσωπικού των φορέων της εν λόγω Α.Π.Κ., ώστε να γνωρίσουν συγκροτημένα το χρονικό βάθος της και να αντεπεξέλθουν ακόμη αποτελεσματικότερα στις σημερινές προκλήσεις.
4) Καθιέρωση διαγωνισμών σύνθεσης πρωτότυπων έργων για μπάντα, καθώς και συγγραφής επιστημονικών εργασιών σχετικών με το θέμα.
[/toggle]
[toggle title=”9. Βασική Βιβλιογραφία”]
• Ασπιώτη Κ. (2017), «Μουσικός και Αλληλοβοηθητικός Σύλλογος Λευκίμμης “Απόλλων”: Ιστορική επισκόπηση και τεκμήρια», Διπλωματική Εργασία στο πλαίσιο του ΠΜΣ «Μουσικολογία: Νεοελληνική Μουσική», Κέρκυρα, Ιόνιο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Μουσικών Σπουδών.
• Ζούμπος Γ. (2013), Ιστορία της Φιλαρμονικής Εταιρείας “Μάντζαρος” Κερκύρας, τόμος α΄, 1890-1911, Κέρκυρα, αυτοέκδοση.
• Ζούμπος Γ. (2019), «Η Φιλαρμονική Εταιρεία “Σαμάρας” της Κέρκυρας (1893-1896)», Πρακτικά του ΙΑ΄ Πανιόνιο Συνέδριο, Αργοστόλι, Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών, τομ. 3, σσ. 573-587.
• Καρδάμης Κ. (2009), Φιλαρμονικός Σύλλογος Σκριπερού 1909-2009: Εκατό χρόνια, Κέρκυρα, Φιλαρμονικός Σύλλογος Σκριπερού.
• Καρδάμης Κ. (2010), Έξι μελέτες για τη Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας, Κέρκυρα, Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας.
• Καρδάμης Κ. (2014), «Οι επτανησιακές μουσικές ταυτότητες: θεωρήσεις και αναθεωρήσεις μέσα από τη νεώτερη έρευνα», Θ΄ Πανιόνιο Συνέδριο. Πρακτικά,Παξοί, Εταιρεία Παξινών Μελετών, τομ. β΄, σσ. 231-261.
• Καρδάμης Κ. (2015), «Περί της ίδρυσης και περί την ίδρυση της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας: Αστικοί μύθοι και ιστορικές πραγματικότητες», Μουσικός Ελληνομνήνων 21-22 (Μάιος-Δεκέμβριος), σσ. 12-27.
• Καρδάμης Κ. (2015), «Η μπάντα στα Επτάνησα και η Φιλαρμονική Εταιρία Λευκάδας», Σύγχρονοι Λευκάδιοι Δημιουργοί: Πρακτικά ΙΣΤ΄, ΙΖ΄, ΙΗ΄ Συμποσίων, Αθήνα, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, σσ. 242-262.
• Καρδάμης Κ. (2017), «Οι μπάντες ως φορείς διάδοσης της έντεχνης μουσικής στην Ελλάδα: προβληματισμοί και μεθοδολογικά ζητήματα», Ιονικά Ανάλεκτα 7, σσ. 79-88.
• Καρδάμης Κ. (2018), «Από τα “stromenti marziali” στις μπάντες των επτανησιακών φιλαρμονικών σωματείων: Στοιχεία δημιουργίας μιας “δεδομένης μουσικής παράδοσης”», Πορτόνι 7, σσ. 5-11.
• Μοτσενίγος Σπ. (1958), Νεοελληνική Μουσική. Συμβολή εις την ιστορίαν της, Αθήνα.
• Παχής Σπ. (2009), Φιλαρμονική Γαστουρίου «Ομόνοια». 110 χρόνια προσφοράς στη μουσική παράδοση της Κέρκυρας, Κέρκυρα, Φιλαρμονική Γαστουρίου «Ομόνοια».
• Συλλογικό, (2011), 50 Χρόνια Φιλαρμονική Κορακιάνας,Κέρκυρα, Φιλαρμονική Κορακιάνας.
• Τσανταρίδης Γ., (2003), Η μουσική στην Κέρκυρα. Πολιτιστική παράδοση και εξέλιξη,Αθήνα, Νεοεκδοτική.
• χ.σ. Οι μπάντες της Κέρκυρας, (2019), Αθήνα, Καλειδοσκόπιο και Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων [Λεύκωμα περιέχον και εκτενή κείμενα του Κώστα Καρδάμη].
[/toggle]
[toggle title=”10. Συμπληρωματικά Τεκμήρια”]
α. Kείμενα (πηγές, αρχειακά τεκμήρια κτλ.) –
β. Χάρτες: –
γ. Οπτικά και ακουστικά τεκμήρια (σχέδια, φωτογραφίες, αρχεία ήχου, βίντεο κτλ.):
Ενδεικτικά ηχητικά αρχεία (βλ. και τους συνδέσμους της ενότητας 10.δ):
• https://www.youtube.com/watch?v=Jfw0zVcziCE
• https://www.youtube.com/channel/UCOq3oZ23FI7idoxHNT5TxiQ
• https://www.youtube.com/user/femantzaros
• https://www.youtube.com/watch?v=MYsiYd4cuDE
• https://www.youtube.com/watch?v=9bz6FTgd5pk
• https://www.youtube.com/watch?v=yAafm6f1j8E
• https://www.youtube.com/watch?v=3BlK426Qs94
• https://www.youtube.com/watch?v=NvSCf84B9vM
• https://www.youtube.com/watch?v=BhKwfFRCn4A
• https://www.youtube.com/watch?v=fRdU9aiznAc
• https://www.youtube.com/watch?v=Z2cZ_HlFH6I
• https://www.youtube.com/watch?v=s5cl50sWSQM
• https://www.youtube.com/watch?v=lM2FB3c2_5o
• https://www.youtube.com/watch?v=s5kE32w_Jbg
• https://www.youtube.com/watch?v=lDX2_C8Gttw
• https://www.youtube.com/watch?v=IJ7aCJEMCAo
• https://www.youtube.com/watch?v=ik6JogiP5bw
• https://www.youtube.com/watch?v=MdifoaumMHo
• https://www.youtube.com/watch?v=k3ewI3iBtbA
• https://www.youtube.com/watch?v=gUIM7qnqmTo
• https://www.youtube.com/watch?v=cSkZMxgccd8
• https://www.youtube.com/channel/UCCoHjZv4WR9KK0a_ME4anMg
• https://www.youtube.com/watch?v=1UGgdprAhvU
• https://www.youtube.com/watch?v=KEIwHn_tPh4
• https://www.youtube.com/watch?v=GpYt2pkguNI
• https://www.youtube.com/watch?v=3AnwSo6dafM
• https://www.youtube.com/watch?v=9M-gu4Pifp0
• https://www.youtube.com/watch?v=zXnyPAltN4w
• https://www.youtube.com/watch?v=Md7H4X8dUOY
• https://www.youtube.com/watch?v=oj8BWXyTQPQ
• https://www.youtube.com/watch?v=-SfPnkU2vVE
Ενδιαφέροντα στοιχεία περιέχονται και στο επίκαιρο για την εποχή του ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ Οι μπάντες της Κέρκυρας (1983):
Μουσείο Μουσικής «Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος»:
Tweets by CorfuMusMuseum
δ. Διαδικτυακές πηγές (υπερσύνδεσμοι):
1) www.fek.gr
2) www.femantzaros.com/
3) https://www.facebook.com/CorfuPhilharmonic/
4) https://el-gr.facebook.com/gastouriband/
5) https://www.facebook.com/groups/33332150507/
6) https://www.facebook.com/mkel1910/
7) https://el-gr.facebook.com/felefkimmis1911/
8) https://el-gr.facebook.com/filarmonikikorakianas.ssamaras
9) http://www.kinopiastesband.gr/
10) https://www.filarmonikisinarades.gr/
11) https://www.facebook.com/groups/56401910727/
12) https://el-gr.facebook.com/pages/category/Musician/%CE%A6%CE%B9%CE%BB%CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%9B%CE%B9%CE%B1%CF%80%CE%AC%CE%B4%CF%89%CE%BD-379188689228586/
13) https://el-gr.facebook.com/felakwnwn
14) https://el-gr.facebook.com/friendsofkarousadesphilarmonic/
15) https://www.facebook.com/pages/category/Musician/%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%A6%CE%B9%CE%BB%CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%91%CF%85%CE%BB%CE%B9%CF%89%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%9A%CE%B5%CF%81%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B1%CF%82-289597454795355/
16)
https://el-gr.facebook.com/pages/category/College—University/%CE%A6%CE%99%CE%9B%CE%91%CE%A1%CE%9C%CE%9F%CE%9D%CE%99%CE%9A%CE%97-%CE%98%CE%99%CE%9D%CE%91%CE%9B%CE%99%CE%A9%CE%9D-%CE%94%CE%97%CE%9C%CE%9F%CE%A5-%CE%9A%CE%95%CE%A1%CE%9A%CE%A5%CE%A1%CE%91%CE%A3-276354849061342/
17) Δήμος Κερκυραίων: https://www.corfu.gr/web/guest/filarmonikes
[/toggle]
[toggle title=”11. Στοιχεία συντάκτη του Δελτίου”]
α. Όνομα Συντάκτη
Σπύρος Παδοβάς
β. Ιδιότητα Συντάκτη
Πρόεδρος Δ.Ε. Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας
γ. Τόπος και Ημερομηνία Σύνταξης του Δελτίου
25 Ιουνίου 2021
[/toggle]
[toggle title=”12. Τελευταία συμπλήρωση/επικαιροποίηση του Δελτίου”]
–
[/toggle]
[/accordion]
* To Δελτίο είναι διαθέσιμο και σε μορφή PDF: Οι_Φιλαρμονικές_της_Κέρκυρας_2021