Αρχική / Βιώσιμη ανάπτυξη / Αγροδιατροφική Κληρονομιά

Αγροδιατροφική Κληρονομιά

Η αγροδιατροφική κληρονομιά συνδέεται με τεχνικές καλλιέργειας, παραδοσιακά προϊόντα, μεθόδους παρασκευής και συντήρησης των τροφών, έθιμα κ.ά., που συχνά έχουν βαθιές ρίζες στον χώρο και τον χρόνο.

Η διαμόρφωση του αγροτικού τοπίου στο πέρασμα των αιώνων, με όλες τις διαφοροποιήσεις που παρουσιάζει από περιοχή σε περιοχή, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις παραγωγικές δραστηριότητες που αποσκοπούσαν κυρίως στην εξασφάλιση της τροφής. Την ίδια στιγμή, τα στοιχεία της αγροδιατροφικής πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ζωντανά και ακμαία, μέρος της καθημερινότητάς μας. Επιπλέον, μπορεί να αναδειχθούν σημαντικά για τη συνοχή και την ευημερία των τοπικών κοινωνιών, ιδιαίτερα σε περίοδο οικονομικής κρίσης.

Η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την ανάδειξη της αγροδιατροφικής κληρονομιάς αξιοποιώντας τις δυνατότητες που παρέχει η Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO, 2003).

Στοιχεία της αγροδιατροφικής κληρονομιάς στο Εθνικό Ευρετήριο

Το Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας εμπλουτίζεται με στοιχεία της αγροδιατροφικής κληρονομιάς, όπως: η Μεσογειακή Δίαιτα, Η παραδοσιακή Μαστιχοκαλλιέργεια στη Χίο, Η αγροδιατροφική παράδοση του χαρουπιού στην Κρήτη, Οι φακές Εγκλουβής Λευκάδας, Η καλλιέργεια της μαύρης (κορινθιακής) σταφίδας, Η αμπελοοινική κληρονομιά της Σαντορίνης, Ο πολιτισμός της ελιάς και του ελαιολάδου, Η τέχνη της παρασκευής του τυριού Μελίπαστο στη Λήμνο, Η φιστικιά και το φιστίκι στην Αίγινα, Η Παραδοσιακή Τυροκομία των Κυκλάδων, Η λαδόπιτα Λευκάδας, Ο πολιτισμός του ξινόμαυρου οίνου της Νάουσας κ.ά.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον πεδίο αποτελούν οι διατροφικές παραδόσεις και συνήθειες που διαμορφώθηκαν στα αστικά κέντρα και οι οποίες συνδέονται με διατροφικά προϊόντα (π.χ. Συριανό λουκούμι), αλλά και χώρους εστίασης και συμποσιασμού (π.χ. Ο άυλος πολιτισμός των Ιστορικών Καφέ, στοιχείο εγγεγραμμένο στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, τα Τσιπουράδικα του Βόλου) κ.ά.

Στοιχεία της αγροδιατροφικής κληρονομιάς στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο

Στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO έχουν ήδη εγγραφεί η Μεσογειακή Δίαιτα (από κοινού με άλλες έξι χώρες το 2013), η παραδοσιακή Μαστιχοκαλλιέργεια στη Χίο (2014), καθώς και η Τέχνη της Ξερολιθιάς (2018), η οποία με πολλούς τρόπους αποτελεί γνώση που σχετίζεται με την παραγωγή αγροδιατροφικών προϊόντων. Το 2024 η Ελλάδα κατέθεσε φάκελο εγγραφής της Τυροκομίας των Κυκλάδων στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας.

Η ελληνική πίτα

Η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς δημιούργησε τη σειρά “Διατροφική Πολιτιστική Κληρονομιά της Ελλάδας”, στο πλαίσιο της οποίας έχουν κυκλοφορήσει ήδη δύο τόμοι:

  • Ελληνική πίτα
  • Η τυροκομία και το τυρί

Η ελληνική πίτα συνιστά αναπόσπαστο τμήμα της διατροφικής αυτής κληρονομιάς, καθώς συμβάλλει στην προβολή της ελληνικής διατροφικής παράδοσης, των ιδιαίτερων συστατικών κάθε συνταγής ανά τις περιοχές της Ελλάδας, καθώς και της συσσωρευμένης πολιτισμικής εμπειρίας των κοινοτήτων αναφορικά με την παρασκευή και την κατανάλωσή της. Πρόκειται για ένα γνωστό και αγαπημένο φαγητό, η κατανάλωση του οποίου εμπεριέχει μία συμβολική νοηματοδότηση, δεδομένης της σύνδεσης που αισθάνονται οι άνθρωποι που μοιράζονται την πίτα στις ιδιαίτερες εθιμικές και άλλες περιστάσεις.

Στα πλαίσια της εγγραφής της Μεσογειακής Δίαιτας στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και της δημιουργίας της σειράς Διατροφική Πολιτιστική Κληρονομιά της Ελλάδας, έχει ήδη κυκλοφορήσει ο πρώτος τόμος αφιερωμένος στην ελληνική πίτα σε ψηφιακή μορφή.

Παραδοσιακή Τυροκομία

Το τυρί και οι τυροκομικές παραδόσεις αποτελούν σημαντικό μέρος της διατροφικής πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς αποτέλεσαν από τα προϊστορικά ακόμα χρόνια μέρος της διατροφής των ανθρώπων που κατοίκησαν στον ελληνικό χώρο. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες από τα ιστορικά χρόνια της αρχαιότητας και φυσικά από τα μεσαιωνικά και τα νεότερα χρόνια σχετικά με την παρασκευή και την κατανάλωση του τυριού. Η τυροκομία και τα προϊόντα της αποτελούν παραδείγματα τεχνικών με βαθύτατες ρίζες στον χρόνο, που διαμορφώθηκαν και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά για αιώνες.

Οι τυροκομικές πρακτικές σε πολλές περιπτώσεις παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση του τοπίου σε συνδυασμό πάντα με την κτηνοτροφία, με την οποία η τυροκομική παράδοση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα διαμόρφωσης της ποιότητας του τοπίου αποτελούν οι κρητικές μαδάρες και τα κτηνοτροφικά κτίσματα, τα μητάτα, που είναι εγκατεσπαρμένα σε αυτές.

Παράλληλα, η παραγωγή τυροκομικών προϊόντων αποτελεί σημαντικό στοιχείο των τοπικών οικονομιών, είτε αυτές προσδιορίζονται στο επίπεδο της αυτοκατανάλωσης είτε αποτελούν επαγγελματική απασχόληση συνήθως σε μικρή ή και πολύ μικρή κλίμακα.