Κατά τη διάρκεια του τριήμερου εορτασμού του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα παρασκευάζονται κατ’ οίκον, πωλούνται από καταστήματα και πλανόδιους πωλητές ή προσφέρονται από διάφορους φορείς, σωματεία ή συλλόγους, οι «τηγανίτες τ’ Αγιού».
Πρόκειται για ένα προϊόν ζύμης, που τηγανίζεται σε λάδι και σερβίρεται με κρυσταλλική ή άχνη ζάχαρη και κανέλα.
Αρχικά συνδέθηκε με την ολονύχτια λειτουργία την παραμονή στην εκκλησία του Αγ. Σπυρίδωνα (βεγιόνι), καθώς οι πιστοί κατανάλωναν τηγανίτες που θα τους βοηθούσαν να αντεπεξέλθουν στην κούραση. Σταδιακά μετατράπηκε σε έθιμο που αποτελεί αναπόσπαστη τελετουργία στη συνείδηση των απανταχού Κερκυραίων σε σχέση με την εορτή του προστάτη Αγίου.
Το στοιχείο εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2022 (Υπουργική Απόφαση Εγγραφής).
[accordion multiopen=”true”]
[toggle title=”1. Σύντομη παρουσίαση του στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς “]
α. Με ποιο όνομα αναγνωρίζεται το στοιχείο από τους φορείς του:
Τηγανίτες τ’ Αγιού
β. Άλλη/-ες ονομασία/ες:
Λουκουμάδες τ’ Αγιού
γ. Σύντομη Περιγραφή
Κατά τη διάρκεια του τριήμερου εορτασμού του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα, παρασκευάζονται κατ’ οίκον, πωλούνται από καταστήματα και πλανόδιους πωλητές ή προσφέρονται από διάφορους Φορείς, Σωματεία ή Συλλόγους, οι «τηγανίτες τ’ Αγιού».
Πρόκειται για ένα προϊόν ζύμης που τηγανίζεται σε λάδι και σερβίρεται με κρυσταλλική ή άχνη ζάχαρη και κανέλα.
Αρχικά συνδέθηκε με την ολονύχτια λειτουργία την παραμονή στην εκκλησία του Αγ. Σπυρίδωνα (βεγιόνι), καθώς οι πιστοί κατανάλωναν τηγανίτες που θα τους βοηθούσαν να αντεπεξέλθουν στην κούραση. Σταδιακά μετατράπηκε σε έθιμο που αποτελεί αναπόσπαστη τελετουργία στη συνείδηση των απανταχού Κερκυραίων σε σχέση με την εορτή του προστάτη Αγίου.
δ. Πεδίο ΑΠΚ:
□ προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις
□ επιτελεστικές τέχνες
√ κοινωνικές πρακτικές-τελετουργίες-εορταστικές εκδηλώσεις
□ γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν
√ τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία
√ άλλο: διατροφικές παραδόσεις και γαστρονομικός τουρισμός
ε. Περιοχή όπου απαντάται το στοιχείο:
Η νήσος Κέρκυρα
στ. Λέξεις-κλειδιά:
τηγανίτες, λουκουμάδες, παραμονή τ’ Αγιού, βεγιόνι, γιορτή του Αγίου Σπυρίδωνα, μπάσματα, βγάσματα
[/toggle]
[toggle title=”2. Ταυτότητα του φορέα του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
α. Ποιος/-οι είναι φορέας/-είς του στοιχείου;
•Κερκυραϊκή κοινωνία (βασικός φορέας καθώς διαφυλάσσει και εξακολουθεί να επιτελεί το στοιχείο)
•Ένωση Παλαιών Προσκόπων
•Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων
•Δήμος Κεντρικής Κέρκυρας &Διαποντίων Νήσων
•Φορέας Κορφιάτικης Έκφρασης
β. Έδρα/τόπος
Δήμος Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων
Διεύθυνση: Λεωφόρος Αλεξάνδρας 6Α, Μαράσλειο Μέγαρο
ΤΚ: 49131
Τηλ. +30 2661362782
e-mail: info@corfu.gov.gr
site: https://corfu.gr
γ. Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδιο/-α πρόσωπο/-α
Όνομα: Παϊπέτης Σπύρος
Ιδιότητα: Ιδιοκτήτης γλυκοπωλείου «Στάζει μέλι»
e-mail: info@stazeimeli.gr
[/toggle]
[toggle title=”3. Αναλυτική περιγραφή του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως απαντάται σήμερα”]
Οι κερκυραϊκές τηγανίτες είναι ένα τοπικό προϊόν που έως και σήμερα παρασκευάζεται διαρκώς. Η ανοδική πορεία του προϊόντος και η μετατροπή του σε έθιμο πραγματοποιείται από τη στιγμή που η παρασκευή του συνδέθηκε με τον εορτασμό του Αγίου, το αποκαλούμενο βεγιόνι, όπου οι πιστοί κάνουν ολονυκτία για να προσκυνήσουν στην εκκλησία του και, για να αντέξουν την αγρυπνία, τρώνε τηγανίτες. Τα υλικά παρασκευής άλλαξαν από τη βενετσάνικη συνταγή και αφαιρέθηκαν τα ζωικά στοιχεία (αβγά, γάλα, βούτυρο),ώστε να μπορεί να καταναλωθεί το προϊόν και κατά τη διάρκεια της νηστείας. Μπορεί πλέον οι νοικοκυρές να μην παρασκευάζουν τις τηγανίτες στις φουφούδες και οι επαγγελματίες και πλανόδιοι στις γκαζιέρες, όμως ο τρόπος παρασκευής παραμένει ο ίδιος στο πέρασμα του χρόνου και η γεύση της κερκυραϊκής τηγανίτας αναλλοίωτη. Τα υλικά παρασκευής (αλεύρι, μαγιά, αλάτι, ζάχαρη, νερό) της τηγανίτας παραμένουν τα ίδια έως και σήμερα. Η ορολογία που σχετίζεται με την παρασκευή της τηγανίτας περιλαμβάνει τις εξής λέξεις:
καρτούτσο: 2 ποτήρια νερό
κουταλιές ράζες: κοφτές κουταλιές ζάχαρη
καλτσέτα: αυτοσχέδιο φίλτρο (κάλτσα) για τη ζάχαρη και την κανέλα.
Οι παραδοσιακοί τρόποι που σερβίρονται οι τηγανίτες είναι: με κανέλα και ζάχαρη (άχνη πλέον) και με μέλι, άχνη, κανέλα και ξηρούς καρπούς.
Tα προϊόντα που προκύπτουν από την παρασκευή της τηγανίτας μπορούν να είναι γλυκά ή αλμυρά, αφού η ζύμη της τηγανίτας είναι άγλυκη. Η κλασική εκδοχή είναι αυτή της τηγανίτας με κρυσταλλική ζάχαρη ή ζάχαρη άχνη και κανέλα (τηγανίτες τ’ Αγιού).
Οι τηγανίτες τ’ Αγιού καταναλώνονται στο βεγιόνι, τις ολονυχτίες που γίνονται προς τιμήν του Αγίου Σπυρίδωνος στο ναό του, από τα βγάσματα έως και τα μπάσματα. Βγάσματα ονομάζεται το τελετουργικό κατά τη διάρκεια του οποίου διαβάζεται μια σύντομη παράκληση με την οποία το σκήνωμα του Αγίου εξέρχεται του κελιού του και τοποθετείται επί του θρόνου που βρίσκεται μπροστά από την πόρτα του κελιού. Στον χώρο αυτό παραμένει για τρεις μέρες. Ακριβώς με την ίδια παράκληση το ιερό σκήνωμα αφού το περιφέρουντρεις φορές στο εσωτερικό του ναού και σταθεί ισάριθμες φορές στις δύο κεντρικές θύρες για αγιασμό των πιστών εισέρχεται και πάλι μέσω της ωραίας πύλης στο κελί του και επανατοποθετείται στη λάρνακά του (μπάσματα).
Οι κερκυραϊκές τηγανίτες είναι αναπόσπαστο κομμάτι της κερκυραϊκής κοινωνίας: Κερκυραίων, αλλά και συλλόγων και σωματείων (πρόσκοποι, Οδηγοί, πολιτιστικοί σύλλογοι, σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων σχολείων, πολιτιστικοί σύλλογοι, Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων, Φορέας Κορφιάτικης Έκφρασης), που μέχρι και σήμερα εξακολουθούν να παρασκευάζουν το παραδοσιακό αυτό γλύκισμα, άλλοι με τον παραδοσιακό τρόπο και άλλοι αξιοποιώντας σύγχρονα μέσα και χρησιμοποιώντας διαφορετικές πρώτες ύλες. Δεν είναι τυχαία η αναφορά του Εμμανουήλ Μαυρογιάννη για τα κερκυραϊκά έθιμα όπου περιγράφεται η καθημερινότητα μιας γυναίκας της κυρα-Στράταινας, η οποία φτιάχνει τηγανίτες (9.2).
Κάθε χρόνο, παραμονή της εορτής του Αγίου Σπυρίδωνα, σε όλο το νησί παρασκευάζονται τηγανίτες. Ιδιαίτερα δημοφιλής είναι η τήρηση του εθίμου από τους Κερκυραίους Προσκόπους στο Προσκοπείο (πίσω από τα παλιά Αγγλικά ανάκτορα, νυν Μουσείο Ασιατικής Τέχνης), όπου μοιράζουν δωρεάν χιλιάδες τηγανίτες. Από τους προσκόπους έχουμε και την πρώτη φωτογραφία του εθίμου που χρονολογείται στο έτος 1968 (10.5), ενώ επιβεβαιωμένα το έθιμο τηρούνταν από το 1928. Την ίδια μέραστα σχολείαοι σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων φτιάχνουν τηγανίτες στους μαθητές, ενώ ο Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων μαζί με του Οδηγούς παρασκευάζουν τηγανίτες στις δικούς τους χώρους. Παλαιότερα, και για πολλά έτη στην πλατεία, μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα (Πλακάδα τ’ Αγιούγια τους ντόπιους), έκανε το ίδιο και ο Φορέας Κορφιάτικης Έκφρασης. Παράλληλα, σε πάρα πολλά χωριά της κερκυραϊκής υπαίθρου το έθιμο διατηρείται με τη διεξαγωγή γιορτών τηγανίτας από τους κατά τόπους πολιτιστικούς συλλόγους.
Το έθιμο δεν συναντάται μόνο στην πόλη της Κέρκυρας αλλά σε όλο το νησί, και όπου στον κόσμο βρίσκονται Κερκυραίοι και την παραμονή τ’ Αγιού συνηθίζουν να φτιάχνουν τηγανίτες ως μια ένδειξη νοσταλγίας, συνέχισης της παράδοσης και τιμής στον Άγιο (10.4).
Τα τελευταία χρόνια το έθιμο της τηγανίτας τ’ Αγιού έχει γίνει γνωστό σε όλη την Ελλάδα και τον κόσμο και πολλοί τουρίστες επισκέπτονται το νησί για να γευτούν το συγκεκριμένο έδεσμα. Ο γαστρονομικός τουρισμός συνεισφέρει στην οικονομική ανάπτυξη του νησιού, ενώ κερδισμένος βγαίνει και ο πρωτογενής τομέας, αφού μέσω της τηγανίτας το ντόπιο μέλι παίρνει τη θέση που του αξίζει.Οικερκυραϊκές τηγανίτες κάνουν αισθητή την παρουσία τους στους καταλόγους των εστιατορίων καθώς και στο ελληνικό πρωινό των τουριστικών μονάδων, αφού θεωρείται αναπόσπαστο έδεσμα της τοπικής γαστρονομίας και συνδυάζονται με το ντόπιο μέλι, τα ντόπια τυριά και αλλαντικά.
[/toggle]
[toggle title=”4. Χώρος/εγκαταστάσεις και εξοπλισμός που συνδέονται με την επιτέλεση/ άσκηση του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Η παρασκευή της τηγανίτας γίνεται ως εξής: σε μεγάλες λεκάνες ετοιμάζεται το μείγμα και, αφού φουσκώσει, οι τεχνίτες σχηματίζουν σφαιρικές μπάλες τις οποίες τηγανίζουν σε λάδι θερμοκρασίας 180℃. Μόλις ροδίσουν οι τηγανίτες, τις βγάζουν από το καυτό λάδι, τις πασπαλίζουν με άχνη και κανέλα ή τις περιχύνουν με μέλι και τις πασπαλίζουν με άχνη, κανέλα και ξηρούς καρπούς. Τα καταστήματα τηγανίζουν, σε φριτέζες πλέον, σωματεία και σύλλογοι σε καζάνια ή κατσαρόλες και οι Κερκυραίοι στα σπίτια σε βαθύ τηγάνι ή κατσαρολάκι. Για την παρασκευή της τηγανίτας χρησιμοποιούνται: τρυπητή κουτάλα, ταψί με συρμάτινο ή απορροφητικό χαρτί, για να στεγνώσουν από το λάδι οι τηγανίτες, σκεύος που μπαίνει η κανέλα και η ζάχαρη άχνη. Την παραμονή και ανήμερα τ’ Αγιού, οι πλανόδιοι καταλαμβάνουν κεντρικά σημεία της παλιάς πόλης όσο εγγύτερα μπορούν στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, τα σωματεία και ο Δήμος μοιράζουν τηγανίτες είτε στην έδρα τους είτε σε άλλα κεντρικά σημεία, ενώ τα καταστήματα που δεν πωλούν καθόλη τη διάρκεια του χρόνου τηγανίτες προσθέτουν αυτές τις μέρες τις τηγανίτες τ’ Αγιού ως προϊόν στον κατάλογό τους.
[/toggle]
[toggle title=”5. Προϊόντα ή εν γένει υλικά αντικείμενα που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της επιτέλεσης/άσκησης του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Σήμερα λειτουργούν στην πόλη και καταστήματα πώλησης τηγανίτων που περιλαμβάνουν στον κατάλογό τους μια μεγάλη ποικιλία, όπως τηγανίτες με μέλι ή σιρόπι, σουσάμι, καρύδι ή φιστίκι. Με επικάλυψη σοκολάτα υγείας, γάλακτος, λευκή σοκολάτα, ακόμη και γεμιστές με κρέμα βανίλια, κρέμα φράουλα, πραλίνα σοκολάτας, πασπαλισμένες με φουντούκι, αμύγδαλο, καρύδα, μπισκότο και φρέσκα φρούτα. Παράλληλα, υπάρχουν και αλμυρές τηγανίτες, που γεμίζονται με τοπικά τυριά και αλλαντικά, ντόπια φέτα και γραβιέρα, νούμπουλο και σαλάμι Κέρκυρας, και σερβίρονται συνοδεία σάλτσας και φρέσκιας ντομάτας με ντόπιο ελαιόλαδο και μείγμα μπαχαρικών.
[/toggle]
[toggle title=”6. Ιστορικά στοιχεία για το στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Η προέλευση της τηγανίτας ανάγεται στους αρχαίους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας αλλά συναντάται σε όλους τους πολιτισμούς του αρχαίου κόσμου (συμπεριλαμβανομένης της Αρχαίας Ελλάδας (10.1, 10.2)). Στον ελλαδικό χώρο παρατηρούνται πολλές διαφοροποιήσεις κατά τόπους στα προϊόντα ζύμης που παρασκευάζονται σε καυτό λάδι ως προς τη μορφή τους (στρογγυλό, με τρύπα), ως προς το μέγεθος (μικρές, μεσαίες, μεγάλες σφαιρικές μπάλες) και ως προς την ονοματολογία (τηγανίτες, λουκουμάδες, ξεροτήγανα, τσιριχτά, δίπλες κ.ά.).
Οι κερκυραϊκές τηγανίτες στην ιστορική διαδρομή τους, επηρεασμένες από τη βενετσιάνικη κουζίνα (9.1) και τους εξ Ανατολής λουκουμάδες (9.2), παρασκευάζονταν από την περίοδο του πρωτόλαδου έως και το τέλος του χειμώνα και αποτελούσαν το βασικό γλύκισμα του λαού την περίοδο των Χριστουγέννων, καθώς προσφέρονταν και ως τραταμέντο (κέρασμα, φίλεμα) στα παιδιά που έλεγαν τα κάλαντα.
Η μεταφορά του σκηνώματος του αγίου Σπυρίδωνος στην πόλη της Κέρκυρας έκανε τις κερκυραϊκές τηγανίτες συνώνυμο με τον εορτασμό του Αγίου. Ταυτόχρονα, έκανε τη ζύμη της τηγανίτας νηστίσιμη και έδωσε όνομα στις τηγανίτες της ημέρας, οι οποίες σερβίρονταν με κρυσταλλική ζάχαρη και κανέλα και ονομάζονται τηγανίτες τ’ Αγιού.
Όπως αναφέρει η Νινέττα Λάσκαρι (9.1), οι τηγανίτες στην Κέρκυρα προέρχονται από ένα βενετσιάνικο γλύκισμα.
Αν και δεν έχουν βρεθεί ιστορικές αναφορές για την πρώτη σύνδεση του τριημέρου εορτασμού του Αγίου Σπυρίδωνος στις 12 Δεκεμβρίου με τις τηγανίτες, μπορούμε να κάνουμε μερικές εικασίες στηριζόμενοι σε ιστορικά στοιχεία. Το σκήνωμα του αγίου Σπυρίδωνος βρισκόταν στην Κέρκυρα από το 1456. Τα εγκαίνια του ναού στον οποίο στεγάζεται μέχρι σήμερα το σκήνωμα πραγματοποιήθηκαν το 1589 και πιθανώς από το 1594 το σκήνωμα μεταφέρθηκε στον συγκεκριμένο ναό. Ήδη από το 1533 πραγματοποιείται η πρώτη λιτανεία για θαύμα του αγίου. Δεδομένου ότι η Βενετία είχε τον έλεγχο του νησιού ήδη από το 1386 (μέχρι και το 1797) μπορούμε να πούμε ότι στα τέλη του 16ου αιώνα η Κέρκυρα είχε ήδη επηρεαστεί πολιτιστικά και ως εκ τούτου γαστρονομικά από τους Βενετούς.
Μπορούμε έτσι να εικάσουμε ότι η εθιμική παρασκευή και κατανάλωση της κερκυραϊκής τηγανίτας εντάχθηκε στην γιορτή του Άγιου Σπυρίδωνος πριν από 400 χρόνια, ίσως και περισσότερο.
Επιβεβαιωμένες αναφορές από το αρχείο των Προσκόπων στην Κέρκυρα μας δείχνουν ότι το έθιμο τηρείται από το 1928, ενώ υπάρχουν φωτογραφίες με τη συνταγή των προσκόπων από τα έτη 1937-38 και φωτογραφίες με προσκόπους που απολαμβάνουν το έθιμο το 1968 (φωτογραφίες Φ1-Φ8, Παράρτημα).
Με την πάροδο των ετών, οι τηγανίτες της Κέρκυρας εμπλουτίστηκαν με τις γαστρονομικές επιρροές των προσφύγων της ηπειρωτικής Ελλάδας που διαμόρφωσαν τις κερκυραϊκές τηγανίτες όπως είναι σήμερα (9.3). Το έθιμο τηρείται αδιάλειπτα, ενώ από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 τηγανίτες παρασκευάζονται και από επαγγελματίες.
Αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τα καφενεία-γαλακτοπωλεία της εποχής, που ήταν κυρίως οικογενειακές επιχειρήσεις, παρασκεύαζαν τις τηγανίτες (10.3.3, 10.3.4, 10.3.5). Μερικές επιχειρήσεις για τις οποίες έχουμε συλλέξει πληροφορίες για τη λειτουργία τους είναι τα ζαχαροπλαστεία- γαλακτοπωλεία των:
• Γαλακτοπωλείο του Ηλία Βασιλάτου στην Νικ. Θεοτόκη, τη δεκαετία του ’40
• Ζαχαροπλαστείο- Γαλακτοπωλείο του Μπούζη στην Καποδιστρίου, τη δεκαετία του ’60
• Ζαχαροπλαστείο του Έρτσου στη Φιλαρμονικής, τη δεκαετία του ’80
Από τη δεκαετία του ’70 και μετά, καταστήματα τέτοιου είδους μετεξελίχθηκαν σε καφενεία/ζαχαροπλαστεία που έφτιαχναν, πουλούσαν και σέρβιραν και άλλα γλυκίσματα καθώς και χειροποίητο παγωτό.
Σήμερα η παράδοση αυτή συνεχίζεται, καθώς υπάρχουν επιχειρήσεις που παρασκευάζουν τηγανίτες όλο τον χρόνο είτε ως πρωινό, είτε ως αλμυρό έδεσμα, είτε ως γλύκισμα.
[/toggle]
[toggle title=”7. Η σημασία του στοιχείου σήμερα”]
α. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τα μέλη της κοινότητας/τους φορείς του;
Οι τηγανίτες κατά τη διάρκεια του εθίμου αποτελούν το βασικό στοιχείο του οικογενειακού τραπεζιού. Είναι ο λόγος για να μαζευτεί όλη η οικογένεια γύρω από αυτές, να ειπωθούνιστορίες από τους παλαιότερους, να μάθουν οι νεότεροι και να ακουστούν μουσικές και τραγούδια με αποτέλεσμα τη σύσφιξη των δεσμών και των σχέσεων των μελών της οικογένειας. Ταυτόχρονα, απαντάται και το έθιμο της ανταλλαγής τηγανίτων (τραταμέντο) μεταξύ των νοικοκυριών τις μέρες αυτές που έχει ως αποτέλεσμα τησύσφιξη των σχέσεων και μεταξύ των οικογενειών και τη δημιουργία δεσμών αλληλεγγύης μεταξύ τους.
Η διαδικασία της παρασκευής της τηγανίτας μπορεί να ολοκληρώνεται στο οικογενειακό τραπέζι, αλλά ξεκινάει από την κερκυραϊκή γημήνες πριν. Οι ντόπιοι μαζεύουν τις ελιές για την παραγωγή λαδιού και συλλέγουν το μέλι, μια διαδικασία εκατοντάδων ετών που τονώνει το αίσθημα συνεργασίας μεταξύ των μελών την κοινότητας καθώς και το αίσθημα προστασίας του περιβάλλοντος του νησιού.
β. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία;
Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία μέσα από τον σύγχρονο και απαιτητικό τρόπο ζωής χρειάζεται ό,τι είναι συνδεδεμένο με την παρασκευή και την εθιμική κατανάλωση των τηγανίτων τ’Αγιού. Η αλληλεγγύη, η σύσφιξη των οικογενειακών σχέσεων και η συνεργασία μεταξύ των μελών της κοινότητας προστατεύονται και μεταλαμπαδεύονται μέσω του εθίμου στις επόμενες γενιές.
Το έθιμο αυτό και οι αξίες του προσελκύουν κάθε χρόνο μεγάλο αριθμό επισκεπτών από όλο τον κόσμο με αποτέλεσμα να συμβάλλει στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας μέσω του γαστρονομικού τουρισμού.
γ. Συμμετείχε και πώς η κοινότητα στην προετοιμασία της εγγραφής του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς;
Η συμβολή της κερκυραϊκής κοινότητας στην προετοιμασία της εγγραφής του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας υπήρξε πραγματικά πολύτιμη και καταλυτική. Απόγονοι παλαιών παρασκευαστών τηγανίτας αποκάλυψαν τα μυστικά της παραδοσιακής συνταγής και μοιράστηκαν μνήμες. Η Ένωση Παλαιών Προσκόπων Κέρκυρας επέτρεψε την πρόσβαση στο πολύ σημαντικό φωτογραφικό της αρχείο με μια σπάνια φωτογραφία του εθίμου από το 1968. Ο Φορέας Κορφιάτικης Έκφρασης συνεισέφερε με την περιγραφή της προσπάθειας διατήρησης του εθίμου τη δεκαετία του ’90. Ο Δήμος Κεντρικής Κέρκυρας με επιστολή του στήριξε το αίτημα της εγγραφής του εθίμου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Τέλος, πλήθος μελών της κερκυραϊκής κοινωνίας συνέβαλαν με τη γνώση και τις προσωπικές τους εμπειρίες και ιστορίες.
Όλες αυτές οι δράσεις που συντηρούνται από τους συλλόγους, τα σωματεία αλλά και τις αρχές της Κέρκυρας για χρόνια αλλά και η ανταπόκρισή τους στην παροχή πληροφοριών τόσο για το ίδιο το στοιχείο, όσο και για την ιστορία του εθίμου κατά τη διαδικασία σύνταξης του παρόντος δελτίου, είναι ενδεικτικά της σημασίας που αποδίδει η κερκυραϊκή κοινωνία διαχρονικά στην τήρηση του εθίμου αυτού.
[/toggle]
[toggle title=”8.Διαφύλαξη/ανάδειξη του στοιχείου”]
α. Πώς μεταδίδεται το στοιχείο στις νεότερες γενιές σήμερα;
Καθώς ο εορτασμός του Αγίου Σπυρίδωνα αποτελεί, ακόμη και σήμερα, το σημαντικότερο θρησκευτικό γεγονός στην Κέρκυρα, το έθιμο των τηγανίτων ακολουθεί την παράδοση και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά. Στα σπίτια οι γιαγιάδες και οι παππούδες αναλαμβάνουν να μεταλαμπαδεύσουν τις γαστρονομικές γνώσεις τους στα εγγόνια τους. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στις έδρες των Προσκόπων και Οδηγών, όπου τα μεγαλύτερα μέλη φροντίζουν ώστε οι νεότεροι να μάθουν τα μυστικά της παρασκευής των τηγανίτων και να εξασφαλιστεί η συνέχεια του εθίμου και στο μέλλον.
β. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης του στοιχείου που έχουν ληφθεί στο παρελθόν ή που εφαρμόζονται σήμερα (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)
Η αδιάλειπτη τήρηση του εθίμου από συγκεκριμένα σωματεία (Πρόσκοποι, Οδηγοί), η προσπάθεια φορέων με τη στήριξη του Δήμου σε διαφορετικούς τόπους κάποιες χρονιές και η επικουρική δράση πολλών πολιτιστικών συλλόγων σε χωριά της κερκυραϊκής υπαίθρου, είναι οι πιο σημαντικοί τρόποι διαφύλαξης αλλά και ανάδειξης του εθίμου.
Στη δεύτερη κατηγορία, αυτή της ανάδειξης δηλαδή, συγκαταλέγεται και η προσπάθεια αυτή για ένταξη του εθίμου ως στοιχείου της ΑΠΚ. Η συμπαράσταση όλων των παραπάνω φορέων και ιδιαίτερα του Δήμου Κερκυραίων υπήρξε ουσιαστική και καθοριστική.
γ. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης που προτείνεται να εφαρμοστούν στο μέλλον (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)
Οι τηγανίτες τ’ Αγιού είναι αναμφίβολα στοιχείο της άυλης πολιτιστική κληρονομιάς της Κέρκυρας, καθώς συνδέεται άρρηκτα με τον εορτασμό του πολιούχου και προστάτη του νησιού και μεταλαμπαδεύεται ως βίωμα από γενιά σε γενιά.
Δυστυχώς, οι επαγγελματίες παρασκευαστές φθίνουν τις τελευταίες δεκαετίες αλλά υπάρχουν ακόμα περιπτώσεις γλυκοπωλείων και άλλων καταστημάτων εστίασης που εκπαιδεύουν ενδιαφερόμενους στην τέχνη της παρασκευής των τηγανίτων. Σε συνδυασμό με τους πλανόδιους πωλητές, διατηρείται ένας κρίσιμος αριθμός ημι-επαγγελματιών.
Χρήσιμη θα ήταν η ένταξη της παρασκευής τον τηγανίτων αλλά και της ιστορίας του εθίμου στο πρόγραμμα της Σχολής Τουριστικών Επαγγελμάτων της Κέρκυρας, έτσι ώστε οι μελλοντικοί μάγειρες και ζαχαροπλάστες να εντάξουν την τηγανίτα στο συνταγολόγιό τους και να αναδείξουν τη χρήση ντόπιων ποιοτικών πρώτων υλών.
Ενδιαφέρον θα είχε και η στήριξη και προβολή των τηγανίτων ως τοπικού προϊόντος και εθίμου, με κύριο φορέα προβολής το Επιμελητήριο Κέρκυρας και ως μέσο προβολής στις εγχώριες και διεθνείς εκθέσεις τροφίμων.
Δυνητικά θα μπορούσε να αναδειχθεί σε προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π), καθώς έτσι θα αναδεικνυόταν περισσότερο και θα αποκτούσε μια πιο στιβαρή και διακριτή ταυτότητα κάνοντας και ένα διεθνές άλμα όσο αφορά την προβολή του προϊόντος.
Από πλευράς μας, η έρευνα σχετικά με τις τηγανίτες τ’ Αγιού και τους ανθρώπους στην Κέρκυρα έχει ξεκινήσει εντατικά τα τελευταία τέσσερα χρόνια και είμαστε στο τελευταίο στάδιο δημιουργίας ενός ντοκιμαντέρ που θα συνοψίζει τα ευρήματα και θα καταγράφει τις μαρτυρίες που έχουμε καταφέρει να συγκεντρώσουμε όλα αυτά τα χρόνια. Μέρος του πρωτογενούς υλικού αναφέρεται στα συμπληρωματικά τεκμήρια που υποβάλλουμε.
Παράλληλα, θα είχε ενδιαφέρον η επιστημονική έρευνα να επεκταθεί στο υλικό που βρίσκεται συγκεντρωμένο στη Βιβλιοθήκη Κέρκυρας, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στην ίδια περιοχή καθώς και στις καταγραφές των επαγγελματιών που βρίσκονται στο αρχείο του Επιμελητηρίου Κέρκυρας.
[/toggle]
[toggle title=”9. Βασική Βιβλιογραφία”]
9.1 Λάσκαρι, Ν. (2005). Κέρκυρα, μια ματιά μέσα στο χρόνο 1204-1864, Αθήνα, εκδόσεις Τοπίο.
9.2 Μαυρογιάννης, Ε.(1949). Κερκυραϊκοί τύποι & Κορφιάτικα έθιμα, Αθήναι, αυτοέκδοση.
9.3 Βηλαρά, Ι. (1827). Ποιήματα και πεζά τινά εκδοθέντα παρά Αθανασίου Πολίτου, Τηγανίταις του Ταλαπιέρα, σ.σ. 204-208, Κέρκυρα, εκδόσεις Τυπογραφία της Διοικήσεως.
[/toggle]
[toggle title=”10. Συμπληρωματικά Τεκμήρια”]
α. Kείμενα (πηγές, αρχειακά τεκμήρια κτλ.)
α. Κείμενα (πηγές, αρχειακά τεκμήρια κτλ.)
10.1 Ιππώναξ, 6ος π.Χ αιώνας
Επωδοί
Ο ένας τους ατάραχος πλούσια, καθημερνά,
Βουλιμικά χλαπάκιαζε τόνο και σκορδαλιά,
σα να ’τανε Λαμψακηνός μουνούχος, και να φάει
όλο το βιός, και βρέθηκε στη ζητιανιά,
να σκάβει στα βουνά, πέτρες να σπάει,
για λίγα σύκα και – δουλοτροφή -, κριθίνη φρυγανιά.
Λαγούς και κόττες δε ξεκοκκαλίζει πια,
δεν ρίχνει το σουσάμι πια στις πίττες
και δε βουτά στο μέλι τηγανίτες!
Πηγή: http://www.peri-grafis.net/ergo.php?id=847
10.2 ΑΘΗΝΑΙΟΣ (Ο ΝΑΥΚΡΑΤΙΤΗΣ) 3, διάφορες αναφορές
•Διακόνιον , 53 , σελ 1433
•Εγκρίδες, 54, σελ 1434
•Σταιτίτας 55, σελ 1436
Πηγή:https://play.google.com/books/reader?id=SWo-AAAAcAAJ&hl=en&pg=GBS.PA1234
β. Χάρτες: –
γ. Οπτικά και ακουστικά τεκμήρια (σχέδια, φωτογραφίες, αρχεία ήχου, βίντεο κτλ.): –
Φωτογραφία Φ1 – 1968
Φωτογραφία Φ2 – 1971
Φωτογραφία Φ3 – 1983
Φωτογραφία Φ4 – 1997
Φωτογραφία Φ5 – 2006
Φωτογραφία Φ6 – 2013
Φωτογραφία Φ7 – 2019
Φωτογραφία Φ8 – 1937 – 38 Συνταγή
δ. Διαδικτυακές πηγές (υπερσύνδεσμοι):
10.3 Συνεντεύξεις από αμοντάριστο πρωτογενές υλικό που θα χρησιμοποιηθεί στο ντοκιμαντέρ «Κέρκυρα, το νησί της τηγανίτας».
Παραγωγή, σενάριο: Σπύρος Παϊπέτης- Σπύρος Μπάντιος
Σκηνοθεσία: Σπύρος Μπάντιος
10.3.1 Γιώργος Καγκουρίδης, Ένωση Παλαιών Προσκόπων
https://drive.google.com/file/d/17fZkVbUzd6kURoaTRMJlbdsNnRZDwFYG/view?usp=sharing
10.3.2 Αριστοτέλης Μέγκουλας, Σεφ / συνιδιοκτήτης Pomo D’ Oro
https://drive.google.com/file/d/1RI34jvi-sXZygxAPHiZwRyIT_fPpEFqK/view?usp=sharing
10.3.3 Σπύρος Μπούζης, γιος ιδιοκτήτη ζαχαροπλαστείου “Μπούζης”
https://drive.google.com/file/d/14KeYdGrlhFqULdySwmj26b9Li94FLUmn/view?usp=sharing
10.3.4) Ελπίδα Έρτσου, κόρη ιδιοκτήτη ζαχαροπλαστείου «Έρτσος»
https://drive.google.com/file/d/1SRzfLsUs4Z0gj73_nt55yjoKL4NR7lqa/view?usp=sharing
10.3.5 Ηλίας Βασιλάτος, εγγονός ιδιοκτήτη ζαχαροπλαστείου «Βασιλάτος»
https://drive.google.com/file/d/1MZkllWN830dyZWZy_xoJfIjZ5wlSQGsA/view?usp=sharing
10.3.6 Πέτρος Γιοχάλας, Πρόεδρος Συλλόγου «Φορέας Κορφιάτικης Έκφρασης»
https://drive.google.com/file/d/1naB1KxZ2hPPY9cohMCJPNVfgYs6ycQIK/view?usp=sharing
10.3.7 Μέλη οικογενειών Δουκάκη και Μάνδυλα, κερκυραϊκές οικογένειες, συζήτηση για τους τηγανίτες τ’ Αγιού
https://drive.google.com/file/d/1pCqHZVMz293Jw41FbbWLp7mqSZl7oSCQ/view?usp=sharing
10.4 https://www.facebook.com/events/1803093249954242/
https://www.facebook.com/events/639756679894661/
10.5 https://www.facebook.com/groups/selides.kpi/permalink/1529092560563412/
[/toggle]
[toggle title=”11. Στοιχεία συντάκτη του Δελτίου”]
α. Όνομα Συντάκτη/-ών
Παϊπέτης Σπύρος
β. Ιδιότητα Συντάκτη/-ών
Ιδιοκτήτης γλυκοπωλείου «Στάζει μέλι»
γ. Τόπος και Ημερομηνία Σύνταξης του Δελτίου
Κέρκυρα, 10/08/2021
[/toggle]
[toggle title=”12. Τελευταία συμπλήρωση/επικαιροποίηση του Δελτίου”]
–
[/toggle]
[/accordion]
* To Δελτίο είναι διαθέσιμο και σε μορφή PDF: Τηγανίτες τ’ Αγιού_στην_Κέρκυρα_2021