Οι πρακτικές αλιείας Εθνικού Πάρκου Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού αποτελούν παραδοσιακή τέχνη και επαγγελματική δραστηριότητα που ασκείται για αιώνες στην ευρύτερη περιοχή με πρακτικές, τυπολογικές και πολιτισμικές καταβολές από τα μεσαιωνικά-βυζαντινά χρόνια (Ενετοκρατία). Έχει κοινά χαρακτηριστικά με τις πρακτικές της λιμνοθάλασσας της Βενετίας μαρτυρώντας τις πολιτιστικές ανταλλαγές ανάμεσα στις δύο περιοχές.

Το στοιχείο εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2022 (Υπουργική Απόφαση Εγγραφής).

[accordion multiopen=”true”]
[toggle title=”1. Σύντομη παρουσίαση του στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς “]

α. Με ποιο όνομα αναγνωρίζεται το στοιχείο από τους φορείς του:

Παραδοσιακή Αλιεία Εθνικού Πάρκου Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού

β. Άλλη/-ες ονομασία/ες:

-Παραδοσιακές τεχνικές αλιείας Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού
-Παραδοσιακή αλιεία λιμνοθάλασσας

γ. Σύντομη Περιγραφή

Οι πρακτικές αλιείας Εθνικού Πάρκου Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού αποτελούν παραδοσιακή τέχνη και επαγγελματική δραστηριότητα που ασκείται για αιώνες στην ευρύτερη περιοχή, με πρακτικές καθώς και τυπολογικές και πολιτισμικές καταβολές από τα μεσαιωνικά-βυζαντινά χρόνια (Ενετοκρατία). Έχει κοινά χαρακτηριστικά με τις πρακτικές της λιμνοθάλασσας της Βενετίας που μαρτυρούν τις πολιτιστικές ανταλλαγές ανάμεσα στις δύο περιοχές.

δ. Πεδίο ΑΠΚ:

√ προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις

Οι τεχνικές και οι γνώσεις της παραδοσιακής αλιείας της περιοχής μεταδίδονται προφορικά από γενιά σε γενιά.

□ επιτελεστικές τέχνες

□ κοινωνικές πρακτικές-τελετουργίες-εορταστικές εκδηλώσεις

√ γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν

Οι πρακτικές διασφάλισης αποτελεσματικότερων τρόπων αλιείας (ψαριάς), καθώς και οι τρόποι συλλογής των αλιευμάτων ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες βασίζονται σε βαθιά γνώση που περνά από γενιά σε γενιά. Το φυσικό ένστικτο και ο ορθολογικός τρόπος χρήσης των φυσικών πόρων οδήγησαν στην ανάπτυξη πρακτικών, όπως η επαναπροώθηση των γόνων στη λιμνοθάλασσα για να ολοκληρωθεί η ανάπτυξή τους.
Απαραίτητη για τους ψαράδες ήταν επίσης η εμπειρική αναγνώριση της χλωρίδας και πανίδας της λιμνοθάλασσας, η ερμηνεία των περιβαλλοντικών και καιρικών συνθηκών της περιοχής, καθώς και η παραδοσιακή πρακτική της ερμηνείας των μετεωρολογικών συνθηκών (μερομήνια). Στην κατασκευή των πασσαλόπηκτων κτισμάτων ήταν επίσης απαραίτητο να λαμβάνονται υπόψη τα θαλάσσια ρεύματα, η κατεύθυνση του αέρα και η φυσική διαμόρφωση του εδάφους.

√ τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία

Η αλιεία σε λιμνοθάλασσες συνδέεται με ένα ευρύ πεδίο γνώσεων και τεχνικών, όπως είναι η κατασκευή των κτισμάτων και των χρηστικών αντικειμένων, η εύρεση της κατάλληλης ξυλείας για τη ναυπήγηση των πλοιαρίων, αλλά και η κατασκευή πελάδων (πασσαλόπηκτων κατασκευών για τη διαμονή και δραστηριότητα των ψαράδων και την αποθήκευση του εξοπλισμού τους) και εργαλείων. Η τεχνογνωσία επηρεάζεται από τις μεταβαλλόμενες κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες και τις τεχνολογικές εξελίξεις κάθε εποχής. Όμως,έχει διαφυλαχτεί μέχρι τις μέρες μας ο παραδοσιακός χαρακτήρας της.

√ άλλο: διατροφικές συνήθειες

Η παραδοσιακή παρασκευή εδεσμάτων από τα αλιεύματα, η χρήση θαλασσινού νερού στη μαγειρική, η συντήρηση αλιευμάτων σε αλάτι (παστά) ή σε λάδι, οι ιδιαίτεροι τρόποι παρασκευής των αλιευμάτων (πετάλι, σαβόρ) συνθέτουν τη γαστρονομική παράδοση της περιοχής.

ε. Περιοχή όπου απαντάται το στοιχείο:

Το στοιχείο απαντάται στις λιμνοθάλασσες του Εθνικού Πάρκου Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου και Αιτωλικού της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας του Νομού Αιτωλοακαρνανίας.

στ. Λέξεις-κλειδιά:

λιμνοθάλασσα, Μεσολόγγι, Αιτωλικό, παραδοσιακή αλιεία, (δ)ιβάρι, φυσικό ιχθυοτροφείο, σταφνοκάρι, πελάδα (ψαροκαλύβα), (δ)ιβαράδες, σκάπουλοι, ιχθυοσυλληπτικές παγίδες, πυροφάνι, γαΐτα, κέφαλος, μυξινάρι, χειλονάρι, χέλι,λίγδα, τσιπούρα, γάστρος, αυγοτάραχο, τοπικά παραδοσιακά προϊόντα.

[/toggle]

[toggle title=”2. Ταυτότητα του φορέα του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

α. Ποιος/-οι είναι φορέας/-είς του στοιχείου;

Οι κύριοι φορείς του στοιχείου είναι οι ίδιοι οι αλιείς που δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού και ενδιαφέρονται για τη διαφύλαξη και ανάδειξη της παραδοσιακής αλιείας. Φορείς του στοιχείου είναι και τα μέλη της τοπικής κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των ναυπηγών και των μεταποιητών αλιευμάτων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Τη δραστηριότητα και τις δράσεις της κοινότητας των φορέων με σκοπό τη διαφύλαξη του στοιχείου υποστηρίζουν φορείς που ασχολούνται με την προστασία και διαφύλαξη του φυσικού και πολιτισμικού αποθέματος της περιοχής, όπως ο Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου – Ακαρνανικών Ορέων, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μεσολογγίου, το Λιμεναρχείο Μεσολογγίου, το Δασαρχείο Μεσολογγίου και η Θηροφυλακή καθώς και φορείς της κοινωνίας των πολιτών (Saltsinistas, Local Hub Messolonghi By Locals) και το Πανεπιστήμιο Πατρών – Τμήμα Ζωικής Παραγωγής και Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών.

β. Έδρα/τόπος

Συνεταιρισμοί Αλιέων (φυσικών ιχθυοτροφείων)
Σύνδεσμος Συνεταιρισμών Μισθωτών Ελληνικών Λιμνοθαλασσών (ΣΑΣΕΛ) «Στέλιος Μπαλάσης».
Διεύθυνση: Στουρνάρη 4, Μεσολόγγι, Τ.Κ: 30200, Τ.Θ.: 1042
Γεώργιος Γκίλης Πρόεδρος
e-mail: syndasel@gmail.com
url: http://syndasel.blogspot.com

Αλιευτικός Συνεταιρισμός Μεσολογγίου «Αναγέννηση»
Διεύθυνση: Στουρνάρα 1, T.K.:30200 Μεσολόγγι
Αριστείδης Μαντζουράτος, Πρόεδρος
e-mail: kleisova.mesol@gmail.com
url:http://kleisova.blogspot.com/p/blog-page.html

Αγροτικός Αλιευτικός Συνεταιρισμός Αιτωλικού «Το Διβάρι»
Διεύθυνση: Κλεισόβης 31, T.K.:30400 Αιτωλικό
url:http://vasiladi.blogspot.com/
Γεώργιος Μπότας, Πρόεδρος

ΑλιευτικόςΑγροτικός Συνεταιρισμός Αιτωλικού «Προφήτης Ηλίας»
Διεύθυνση: Αιτωλικό, T.K.:30400
e-mail:ivari.tholi@gmail.com
url:http://ivari-tholi.blogspot.com/p/2013-5.html

Αγροτικός Αλιευτικός Συνεταιρισμός «Τα Ρεμπάκια»
Διεύθυνση: Τ.Θ.1050 Ταχυδρομείο Μεσολογγίου
Σπύρος Νταλιάνης, Πρόεδρος
e-mail:rempakia@gmail.com
url:http://rempakia.blogspot.com/p/blog-page.html

Αγροτικός Αλιευτικός Συνεταιρισμός Νεοχωρίου«Το Σκαλί»
Διεύθυνση: Νεοχώρι
e-mail: scali800@yahoo.gr

Αλιευτικός Αγροτικός Συνεταιρισμός Αιτωλικού «ΗΑγία Ειρήνη»
(έχει συγχωνευτεί με τον Αλιευτικό Συνεταιρισμό «Καλός Ψαράς»)
Διεύθυνση: Τ.Θ. 1050 Ταχυδρομείο Μεσολογγίου Τ.Κ.: 30200
Παναγιώτης Κάππας, Πρόεδρος
e-mail: koma.sxoinias@gmail.com
url: http://koma-sxoinias.blogspot.com/p/blog-page_9.html

Αλιευτικός Αγροτικός Συνεταιρισμός Αιτωλικού «Ο Άγιος Αρτέμιος»
Διεύθυνση: Αιτωλικό

Αλιευτικός Συνεταιρισμός «Αγ. Στέφανος»
Διεύθυνση: Σωτηροπούλου 29, T.K.:30200 Μεσολόγγι
Συμεών Κανελέτης, Πρόεδρος

Αλιευτικός Συνεταιρισμός «Η Ανάσταση»
Διεύθυνση: Ζαλογγίτου 10, T.K.:30200 Μεσολόγγι
Ευθύμιος Μπακογιάννης, Πρόεδρος

Σύλλογοι Αλιέων (ελεύθεροι αλιείς)
Σύλλογος Επαγγελματιών Αλιέων Λιμνοθάλασσας Αιτωλικού-Μεσολογγίου «Το Αιτωλικό»
Διεύθυνση: Αγίου Νικολάου 17, T.K:30400 Αιτωλικό
Θεόδωρος Μπότας, Πρόεδρος
e-mail: psaradesetolikou@gmail.com
url:http://aliisetolikou.blogspot.com/

Σωματείο Ελεύθερων Αλιέων «Ο Ντολμάς»
Διεύθυνση: Αιτωλικό, T.K: 30400
Σπύρος Καριοφύλης, Πρόεδρος
url:http://somatioalieonntolmas.blogspot.com/

Σύλλογος Ελεύθερων και Παράκτιων Αλιέων Δήμου Μεσολογγίου-Αιτωλικού Οινιάδων
Διεύθυνση: Εργατικές Κατοικίες 113- ΛΙΜΑΝΙ, Μεσολόγγι, T.K:30200
Κοτσόργιος Δημήτριος, Πρόεδρος

Φορείς σχετικοί με τη διαφύλαξη και ανάδειξη της Παραδοσιακής Αλιείας και του Περιβάλλοντος

Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Ακαρνανικών Ορέων
Διεύθυνση: Γεφύρια Αιτωλικού, ΑιτωλικόΤ.Κ.:30400
Τηλ: +30 2632055094
e-mail:info@fdlmes.gr, g.selimas@fdlmes.gr
url:http://fdlmes.gr/

Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο MedINA (Mediterranean Institute for Nature and Anthropos)
Διεύθυνση: Βουκουρεστίου 23, ΑθήναΤ.Κ.: 10671
Τηλ: + 30 2103600711, + 30 2103629338
e-mail:alexis@med-ina.org
url:http://www.med-ina.org

Τμήμα Ζωικής παραγωγής, Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών του Πανεπιστημίου Πατρών
Διεύθυνση: Παν/μιο Πατρών, Νέα Κτίρια, Μεσολόγγι Τ.Κ.: 30200
Τηλ: +30 2631058253
e-mail: asfasecr@upatras.gr, gkatselis@upatras.gr, url: http://asfa.upatras.gr/

γ. Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:

Μπέρδος Αθανάσιος-Φοίβος
Ιδιότητα: Πολιτισμικός Διαχειριστής, Σύμβουλος Διαχείρισης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Εκπαιδευτής Ενηλίκων (M.B.A., M.Sc. Δικτυακές Πόλεις και Αναπαραστάσεις)
e-mail:afberdos@hotmail.com, berdos.athanasiosfoivos@upatras.gr

Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Ακαρνανικών Ορέων
Διεύθυνση: Γεφύρια Αιτωλικού, ΑιτωλικόΤ.Κ:30400
e-mail:info@fdlmes.gr, g.selimas@fdlmes.gr
url:http://fdlmes.gr

Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο MedINA (Mediterranean Institute for Nature and Anthropos)
e-mail:alexis@med-ina.org
url:http://www.med-ina.org

Τμήμα Ζωικής παραγωγής, Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών του Πανεπιστημίου Πατρών
Διεύθυνση: Παν/μιο Πατρών, Νέα Κτίρια, Μεσολόγγι,Τ.Κ: 30200
e-mail: asfasecr@upatras.gr, gkatselis@upatras.gr, url: http://asfa.upatras.gr/

Σιαμπάνη Μάρι
Ιδιότητα: Αρχιτέκτονας Μηχανικός (M.Arch Συντηρήσεις και Παρεμβάσεις σε Τόπους με Ιστορική Σημασία)
e-mail:mari.siampani@gmail.com, info@siampaniarchitects.com

[/toggle]
[toggle title=”3. Αναλυτική περιγραφή του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως απαντάται σήμερα”]

Η Λιμνοθάλασσα του Εθνικού Πάρκου Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού (44.184 km2) [(ΚΥΑ 22306 (ΦΕΚ 477Β’/31-05-2006)] είναι μια από τις σημαντικότερες της Μεσογείου. Ως λιμνοθάλασσα ορίζεται μια αβαθής παραθαλάσσια έκταση, η οποία αποτελείται από υφάλμυρα νερά που βρίσκονται σε άμεση επικοινωνία με τη θάλασσα. Βρίσκεται στα νοτιοδυτικά του νομού Αιτωλοακαρνανίας, στο δυτικό άκρο της Στερεάς Ελλάδας (38°22’58.3″N 21°21’37.1″E).Καταλαμβάνει περίπου 150 km2(42% των λιμνοθαλάσσιων εκτάσεων της χώρας), περιλαμβάνοντας επιμέρους λιμνοθάλασσες. Η λιμνοθάλασσα αποτελεί υγρότοπο ενταγμένο στη Συνθήκη Ramsar και στο δίκτυο Natura (GR2310001και GR2310015), εξαιτίας της βιοποικιλότητας που τη χαρακτηρίζει και συμπεριλαμβάνει 26 διαφορετικά είδη οικοτόπων (Παράρτημα ΙΙ).
Σχηματίστηκε από τη δράση των ποταμών Αχελώου και Ευήνου, όπως και τη δράση του κυματισμού και των παράκτιων ρευμάτων. Νησίδες και αμμώδη στενά τμήματα ξηράς οριοθετούν τον υγρότοπο από την ανοικτή θάλασσα. Ο κυματισμός καθώς και τα παράκτια ρεύματα διατηρούν ανοικτά τα περάσματα και τους διαύλους(Ασβεστά, κ.ά., 1999).
Χαρακτηριστικό στοιχείο της λιμνοθάλασσας αποτελεί αφενός η είσοδος σε αυτή νεαρών σε ηλικία ψαριών που περιλαμβάνονται στα εμπορικά είδη και αφετέρου η παραμονή τους εκεί (Ρογδάκης και Κατσέλη, 2007, 2010). Η λιμνοθάλασσα αποτελεί ιδανικό περιβάλλον για τα ψάρια την άνοιξη λόγω της υψηλότερης θερμοκρασίας των νερών της σε σχέση μετη θάλασσα και του μικρού σχετικά βάθους (κάτω των 2m), που επιτρέπει τη μετανάστευσή τους σε αυτή κατά την φάση του παλιρροϊκού κύκλου (άμπωτη). Τον χειμώνα τα ψάρια μεταναστεύουν προς τη βαθιά θάλασσα μέχρι την επόμενη άνοιξη.
Οι άνθρωποι άρχισαν να επεμβαίνουν στο φυσικό αυτό περιβάλλον και να εκμεταλλεύονται τους πόρους του, όταν επέλεξαν να ελέγξουν τις μετακινήσεις των ψαριών, να τα εγκλωβίσουν στη λιμνοθάλασσα και να τα παγιδεύουν πριν την έξοδό τους στην ανοικτή θάλασσα (Θεολογίδης, 2008). Στο σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού υπάρχουν συνολικά δεκατέσσερις ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις, οκτώ παραδοσιακού και έξι σύγχρονου τύπου. Είναι τοποθετημένες στα σημεία που η λιμνοθάλασσα επικοινωνεί με τη θάλασσα. Η θέση των παραδοσιακών διβαριών, των μόνιμων αλιευτικών παγίδων- φυσικών ιχθυοτροφείων, δεν έχει μεταβληθεί από το 1826.
Ο υγρότοπος κατά την αρχαιότητα ήταν ήδη περιοχή έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας και οι κάτοικοί του αξιοποιούσαν τους πλούσιους φυσικούς του πόρους (Καδδίτης και Σπύρου, 2012). Ο υγρότοπος σήμερα έχει δυνατότητα παραγωγής σημαντικών ποσοτήτων αλιευμάτων ως βιότοπος που προσελκύει μεγάλο αριθμό και πολλά είδη υδρόβιων οργανισμών, τα οποία στη συνέχεια οι αλιείς τα εκμεταλλεύονται εμπορικά.
Οι αλιείς είναι οι φροντιστές του φυσικού αυτού ιχθυοτροφείου της λιμνοθάλασσας. Τον υγρότοπο εκμεταλλεύονται δύο αλιευτικές ομάδες: α) οι (δ)ιβαράδες, αλιείς που διαχειρίζονται τις μόνιμες αλιευτικές παγίδες- φυσικά ιχθυοτροφεία (διβάρια ή ιβάρια), υπολογίζονται περίπου 200 στον αριθμό και ανήκουν σε αλιευτικούς συνεταιρισμούς (Καδδίτη και Σπύρου 2012) και β) οι ελεύθεροι αλιείς ή σκάπουλοι που αλιεύουν και εκείνοι μέσα στη λιμνοθάλασσα και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους. Μέλη τους μπορούν να γίνουν και ερασιτέχνες αλιείς χωρίς επαγγελματική άδεια. Έχουν δικαίωμα να αλιεύουν με καμάκι, σταφνοκάρι και πυροφάνι αλλά πολλές φορές χρησιμοποιούν συρτή και παραγάδι. Συνολικά, οι αλιείς που δραστηριοποιούνται στη λιμνοθάλασσα είναι περίπου επτακόσιοι (Σύνδεσμος Συνεταιρισμών Μισθωτών Ελληνικών Λιμνοθαλασσών«Στέλιος Μπαλάσης», 2018).Οι αλιείς γνωρίζουν τις περιβαλλοντικές συνθήκες, τα ρεύματα του νερού και τις φάσεις της παλίρροιας, καθώς αυτά σχετίζονται με τη μετακίνηση των ψαριών. Η αλιευτική πρακτική της διαχείρισης του φυσικού ιχθυοτροφείου είναι περισσότερο σταθερή και εξαιτίας του συγκεντρωμένου πλήθους ψαριών αλλά και πιο αποδοτική σε σχέση με την αλιεία των σκάπουλων (ελεύθεροι αλιείς).
Η είσοδος των ιχθύων στη λιμνοθάλασσα πραγματοποιείται από τον Φεβρουάριο έως τον Μάιο, όταν τα φυσικά ιχθυοτροφεία παραμένουν ανοικτά, ώστε να εισέλθουν οι πληθυσμοί των ψαριών (Σπάλα, 2007 και Μπέρδος,20201). Οι είσοδοι στα ιχθυοτροφεία – διβάρια κλείνουν τον Ιούνιο, οπότε και ξεκινά η αλίευση που διαρκεί μέχρι τον επόμενο Φεβρουάριο.
Επειδή η λιμνοθάλασσα αποτελεί φυσικό ιχθυοτροφείο, η αλιεία των ψαριών γίνεται με γνώμονα την εποχικότητα, η οποία καθορίζεται με βάση την αναπαραγωγική περίοδο κάθε είδους, και την επιτρεπόμενη περίοδο αλιείας για κάθε αλιευτικό εργαλείο. Τον Ιούλιο ψαρεύονται οι γάστροι ενώ τον Αύγουστο οι κέφαλοι από τους οποίους συλλέγουν το αυγοτάραχο. Από Σεπτέμβριο αλιεύουν τους σπάρους, τον Νοέμβριο την τσιπούρα και τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο το χέλι και το λαβράκι. Η νέα αλίευση ξεκινάει στο τέλος του Φεβρουαρίου, αρχίζοντας με το ψάρεμα του γοβιού, το οποίο γίνεται μέχρι τον Μάρτιο. Την άνοιξη αρχίζει η χρήση της τεχνικής του παραγαδιού.
Το ιβάρι κλείνει στα τέλη Μαΐου με αρχές Ιουνίου. Στο χρονικό διάστημα που κλείνουν οι είσοδοι και τα ψάρια βρίσκονται στη λιμνοθάλασσα, οι ευνοϊκές συνθήκες (θερμοκρασία, αφθονία τροφής) βοηθούν στην ταχεία ανάπτυξή τους. Για παράδειγμα, μια τσιπούρα που θα εισέλθει στη λιμνοθάλασσα κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής της μεγαλώνει με μεγαλύτερους ρυθμούς από αυτή που θα μεγαλώσει στη θάλασσα. Αντίστοιχα, όταν το περιβάλλον της λιμνοθάλασσας γίνει για κάποιο λόγο αφιλόξενο, όπως επίσης και κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής τους, τα ψάρια οδηγούνται μέσω των ρευμάτων της παλίρροιας προς την ανοιχτή θάλασσα, για να αποθέσουν τα αυγά τους σε μεγαλύτερα βάθη. Κατά τη διάρκεια αυτής της μετακίνησης τα ψάρια οδηγούνται στις ιχθυοπαγίδες ή πήρες, όπως τις αποκαλούν οι ψαράδες, από τις οποίες εξαλιεύονται με απόχη (Καδδίτης και Σπύρου, 2012 ).
Η λιμνοθάλασσα αποτελεί επίσης περιοχή με πλούσια γαστρονομική παράδοση και εθιμικές, θρησκευτικές και κοινωνικές πρακτικές, μέσα από τις οποίες εκφράζονται οι βαθιές ιστορικές και πολιτισμικές διασυνδέσεις των ανθρώπων με το περιβάλλον τους.Για παράδειγμα, η εορτή της Αναλήψεως αποτελεί γιορτή των ψαράδων και εκείνη την ημέρα απέχουν από την αλιεία. Το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος που διοργανώνεται στο Μεσολόγγι το «Πανηγύρι του Άη-Συμιού» οι ψαράδες με τις γαΐτες μεταφέρουν την εικόνα του Αγίου στο εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας, στο νησάκι Γράδος, πλησίον του ιβαρίου της Κλείσοβας και φέρνουν μαζί τους παστά ψάρια και αυγοτάραχο για τους πιστούς.
Επιπλέον, ιδιαίτερη σχέση υπάρχει μεταξύ των αλιέων και της Παναγίας Προκοπάνιστου. Ο Ναός της Παναγίας της Προκοπανιστιώτισσας ή Παναγία των Νερών βρίσκεται στο μικρότερο και πιο κοντινό νησάκι της λιμνοθάλασσας, χτισμένο σε πασσάλους το 1905.Το εκκλησάκι τιμά τη γέννηση της Παναγίας στις 8 Σεπτεμβρίου. Ακόμη, το πανηγύρι της Αγίας Αγάθης (Αγι’ Αγάθη), το οποίο διοργανώνεται από τους κατοίκους κυρίως του Αιτωλικού στις 5 Φεβρουαρίου, είναι επίσης συνδεδεμένο με την αλιεία.

[/toggle]
[toggle title=”4. Χώρος/εγκαταστάσεις και εξοπλισμός που συνδέονται με την επιτέλεση/ άσκηση του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

Το ψάρεμα στην περιοχή της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου αποτελεί παραδοσιακή δραστηριότητα. Οι τεχνικές και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται αποτελούν μέρος μιας ζωντανής και πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς που έχει διαμορφώσει το τοπίο και την ταυτότητα της περιοχής. Οι κυριότερες μέθοδοι και εργαλεία αναλύονται παρακάτω.

(Δ)ιβάρι
Αποτελεί τη θεμελιώδη παραδοσιακή αλιευτική πρακτική και τον βασικό εξοπλισμό για την οργάνωση της παραδοσιακής ιχθυοσυλληπτικής εγκατάστασης στη λιμνοθάλασσα με την οποία ελέγχεται η μετακίνηση των ψαριών. Ο όρος διβάρι/βιβάρι/ιβάρι προέρχεται από το λατινικό vivarium = εκτροφείο (βιβάριον). Υποστηρίζεται ότι ο όρος έχει τη ρίζα του στην ιταλική γλώσσα, γεγονός που μαρτυρά τις πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ της περιοχής και της Ιταλίας, καθώς και την παρουσία Ιταλών τεχνητών.
Τα (δ)ιβάρια είναι πασσαλόπηκτες, τραπεζοειδούς σχήματος κατασκευές που σχηματίζουν φυσικά ιχθυοτροφεία. Με τον τρόπο αυτό αποτρέπεται η ελεύθερη επιστροφή προς τη θάλασσα των ψαριών που έχουν μπει στον υγρότοπο και στη συνέχεια επιτρέπεται η αλίευσή τους. Έχουν μέγεθος περίπου 120 m2 και είσοδο, η οποία έκλεινε στο παρελθόν με καλαμωτές (καλάμια) και μια διπλή σειρά πασσάλων από ξύλο καστανιάς που στερεώνονταν στον βυθό. Σήμερα έχουν αντικατασταθεί από πλαστικό δίχτυ με ορθογώνιες οπές (70-150 mm), στερεωμένο στον πυθμένα με πασσάλους από τετραγωνισμένα ξύλα ευκαλύπτου, ο οποίος αντέχει στο θαλασσινό νερό πέντε περίπου χρόνια (Ρογδάκης και Κατσέλης, 2007). Η τραπεζοειδής κατασκευή του διβαριού βοηθάει να εγκλωβιστούν τα ψάρια στις πήρες, όπως ονομάζονται οι παγίδες, και να εξαλιευθούν με απόχες από τους ψαράδες. Τα νερά της λιμνοθάλασσας είναι ρηχά, άρα και ευμετάβλητα από άποψη θερμοκρασίας και αλατότητας. Αυτό έχει ως συνέπεια να μην επικρατούν συνθήκες που να επιτρέπουν τη μόνιμη διαβίωση των ψαριών σε αυτή. Ως εκ τούτου, η κατασκευή και λειτουργία των διβαριών ρυθμίζει τις μετακινήσεις των ψαριών προς και από τη λιμνοθάλασσα, εξασφαλίζοντας τη βιωσιμότητά τους.
Το λιμνοθαλάσσιο περιβάλλον λειτουργεί ως χώρος φιλοξενίας των ψαριών, κυρίως των νεαρών, αλλά και όσων είναι μεγαλύτερης ηλικίας στη διάρκεια του έτους. Η λιμνοθάλασσα αποτελεί ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη των ψαριών, διότι όχι μόνο έχει μικρό βάθος που καθιστά αδύνατη την προσέλκυση των μεγαλύτερων ψαριών κυνηγών, αλλά και είναι πλούσια σε πλαγκτόν και μικροοργανισμούς. Ο επίσημος χαρακτηρισμός του διβαριού ως ένα φυσικό ιχθυοτροφείο οφείλεται στο γεγονός ότι ο ρόλος του ανθρώπου περιορίζεται στην προσέλκυση, παγίδευση και αλίευση των ψαριών και όχι στην εκτροφή τους (Καδδίτηκαι Σπύρου, 2012). Στην περιοχή βρίσκουμε εννέα διβάρια (Τουρλίδας, Βασιλαδιού, Ανατολικής Κλείσοβας, Δυτικής Κλείσοβας, Σχοινιά, Κόμμα, Παλαιοπόταμου, Προκοπάνιστου, Θολής).

Πελάδα
Πρόκειται για τον χώρο κατοικίας και εργασίας των ψαράδων. Είναι μια ξύλινη πασσαλόπηκτη κατασκευή που απαντάται, ως επί το πλείστον, σε συγκροτήματα. Κατασκευάζεται κοντά στα φυσικά ιχθυοτροφεία (εντός των φραγμών) σε σχετικά αβαθείς περιοχές ή στη στεριά.
Η πελάδα εξασφαλίζει τις συνθήκες που ευνοούν αφενός μεν τη διαμονή και δραστηριότητα των ιβαράδων στη λιμνοθάλασσα και αφετέρου την αποθήκευση του εξοπλισμού και την οργάνωση και λειτουργία του ιβαρίου συνολικά. Στέγαζε το τσούρμο, την ομάδα των διβαρίων που ήταν υπεύθυνη για όλες τις εργασίες που ξεκινούσαν από την αλίευση, κάλυπταν τη μεταποίηση (πάστωση ψαριών, παρασκευή αυγοτάραχου) και στη συνέχεια τη μεταφορά και διανομή των προϊόντων (Μπάδα, 2011).Η μετάβαση στις πελάδες γίνεται είτε από τη θάλασσα με βάρκα είτε από την ξηρά μέσω ξύλινων γεφυρών και διαδρόμων. Η μετακίνηση από τον ένα χώρο της πελάδας στον άλλο συνήθως γίνεται με ξύλινους διαδρόμους.
Σκοπός της κατασκευής των πελάδων ήταν και εξακολουθεί να είναι η δημιουργία μιας πολύ ανθεκτικής και χρηστικής κατασκευής, χάρη στην οποία μειώνεται ο αριθμός των ανακαινίσεων. Οι ανακαινίσεις γίνονται ως επί το πλείστον από τους ίδιους τους αλιείς, ελλείψει οικονομικών πόρων για την πρόσληψη εξειδικευμένων συνεργείων. Συνεπώς η ευρηματικότητα στη χρήση των κατά περίπτωση διαθέσιμων υλικών καθώς και τεχνικών κατασκευής αποτελεί στοιχείο που συγκροτεί την ταυτότητα των ιβαράδων.
Η διάταξη των χώρων της πελάδας καθώς και ο αριθμός τους ποικίλλει. Άλλοτε είναι ενιαίος χώρος και άλλοτε αποτελείται από περισσότερα δωμάτια (έως τρία). Ο χώρος που γίνεται η διαλογή και αποθήκευση των ψαριών λέγεται λόντζα, ονομασία που αποδίδεται και στην τριγωνική κατασκευή για τη διαλογή των ψαριών. Στην πελάδα συνήθως υπάρχει ένα κοινόχρηστο δωμάτιο συνάθροισης των αλιέων, μια κουζίνα και ένα ή παραπάνω υπνοδωμάτια. Το λουτρό παλαιότερα ήταν ένας υποτυπωδώς ορισμένος από σανίδες χώρος με τρύπα προς τη λιμνοθάλασσα.
Σε ό,τι αφορά τον τρόπο κατασκευής της, οι αλιείς σε συγκεκριμένη εποχή του χρόνου μάζευαν καλάμια και ρέννα (φυτό της περιοχής) από την ξηρά και προχωρούσαν στο καθάρισμα, το στέγνωμα και στην κατασκευή των τοίχων της πελάδας και της σκεπής. Στην αρχή κατασκεύαζαν τον ξύλινο σκελετό, αφήνοντας το άνοιγμα της πόρτας και ένα ή δυο μικρά ανοίγματα για παράθυρα. Μετά περιέβαλλαν τον σκελετό με πλέγμα καλαμιού. Στη συνέχεια κάλυπταν το εσωτερικό και εξωτερικό του σκελετού με ρέννα. Το ίδιο έκαναν και με τη σκεπή. Αφού την αποξήραιναν από την υγρασία, σχημάτιζαν ματσάκια από ρέννα και τα στερέωναν το ένα πλάι στο άλλο στην κατασκευή. Η διαδικασία διαρκούσε πολύ. Ωστόσο, το αποτέλεσμα ήταν τεχνικά άρτιο, διαμορφώνοντας μια συμπαγή αδιάβροχη εξωτερικά και εσωτερικά επιφάνεια, που εξασφάλιζε προστασία από το κρύο και ήταν ανθεκτική στους ισχυρούς ανέμους. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιούνταν κυρίως στο παρελθόν, αλλά εξακολουθεί να απαντάται ακόμα και σήμερα σε λίγες όμως περιπτώσεις.
Κάποιες φορές οι πελάδες κατασκευάζονταν με σανίδες μέσα και έξω. Στα κενά έβαζαν ξερό σκάνο, δηλαδή πλατύ φύκι που ξεβράζει η λιμνοθάλασσα, και από έξω πάλι σκάνο και ρέννα. Τέτοιες κατασκευές βρίσκονται ακόμα σε χρήση και συνυπάρχουν με πιο σύγχρονες εγκαταστάσεις. Πάντως οι ψαράδες που έχτιζαν τις πελάδες ήταν έμπειροι τεχνίτες που έχαιραν της εκτίμησης όλων.
Ενώ οι σύγχρονες πελάδες στηρίζονται πλέον πάνω σε φυσικούς πασσάλους και διαθέτουν φυσικά υλικά (καλάμι, ρέννα, σκάνο), οι τοίχοι και η σκεπή τους έχουν αντικατασταθεί, κατά το μεγαλύτερο μέρος, από ξύλινες σανίδες, τσίγκο, κόντρα πλακέ ή OSB (Oriented Strand Board, μια δομική ξυλοπλάκα σε επίπεδη μορφή που παράγεται από ειδικού τύπου ξυλοτεμαχίδια, λωρίδες ξύλου).Πολλές φορές για να προστατευτούν από τη διάβρωση οι ξύλινοι πάσσαλοι που μπήγονται στον βυθό, τοποθετούνται μέσα σε πλαστικούς σωλήνες. Οι χώροι είναι έτσι περισσότερο άνετοι με τις λειτουργίες τους να παραμένουν ίδιες.
Ανάλογα με τη δραστηριότητα του κάθε αλιευτικού συλλόγου και την τοποθεσία που βρίσκεται κάθε διβάρι, καθορίζεται η μορφή των συγκροτημάτων των πελάδων και η κατασκευή τους. Όσες βρίσκονται βαθιά στη θάλασσα είναι πιο εξοπλισμένες τεχνολογικά σε σχέση με εκείνες που είναι κοντά σε ακτή. Συχνά χρησιμοποιούνται ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά πανέλα. Όσες πάλι βρίσκονται πάνω σε αμμοθίνες ή στεριά, αποτελούνται από χώρους κτισμένους με σύγχρονα υλικά. Εάν το διβάρι έχει μεγάλη έκταση, οι αλιείς μπορούν να κατασκευάζουν περισσότερες πελάδες, στο νερό ή χερσαίες. Συνήθως οι πρόσθετες πελάδες χρησιμοποιούνται ως επιπλέον βοηθητικές εγκαταστάσεις (αποθηκευτικοί χώροι, εργαστήρια, τσαρδάκια).
Στις πελάδες οι αλιείς περνούν αρκετές ώρες της ημέρας και της νύχτας. Εδώ διαμένουν, εργάζονται, περνούν τις ώρες της αναμονής, ώσπου οι ιβαράδες της βάρδιας (ανά εξάωρο) να συγκεντρώσουν με την απόχη τα ψάρια από τις πήρες (ιχθυοπαγίδες)και να αρχίσει η διαλογή, η καταμέτρηση και η τοποθέτηση των ψαριών μέσα σε πάγο. Οι πελάδες επομένως είναι συνυφασμένες με τον τρόπο ζωής και τις παραδόσεις που χαρακτηρίζουν εδώ και χρόνια το τοπίο της λιμνοθάλασσας.
Η αντοχή των πελάδων στον χρόνο ήταν τέτοια που ήταν συχνό το φαινόμενο αλλαγής ενοικιαστή. Μάλιστα, η μεταβίβαση του οικιακού εξοπλισμού από τον ένα ενοικιαστή στον άλλο προβλεπόταν εθιμικά. Ο προκάτοχος είχε την ευθύνη να παραδίδει τον εξοπλισμό στον επόμενο ενοικιαστή σε καλή κατάσταση. Οι περισσότερες πελάδες που υπάρχουν μέχρι σήμερα κατασκευάστηκαν κυρίως τη δεκαετία του 1970. Όλες οι σχετικές διακηρύξεις ενοικίασης προβλέπουν την παραχώρηση της πελάδας στον νέο ενοικιαστή, ο οποίος δεσμεύεται να τη συντηρεί και να την παραδώσει στον επόμενο σε καλή κατάσταση μετά τη λήξη της μίσθωσης.

Απόχη
Η αλίευση στο διβάρι γίνεται αποκλειστικά με την απόχη. Η απόχη αποτελείται από έναν κοίλο σάκο διχτυού στηριγμένο σε μια ξύλινη ή σιδερένια κουλούρα με διάμετρο 50-60 εκατοστά, η οποία προσαρμοσμένη σε ξύλο.

Βολκός
Ο βολκός είναι επαγγελματικό αλιευτικό εργαλείο που χρησιμοποιείται σε λίμνες, λιμνοθάλασσες, ακτές και εκβολές ποταμών, για την αλιεία κυρίως χελιών. Άρχισε να χρησιμοποιείται μετά το 1966 έπειτα από αίτηση που υπέβαλε ο Συνεταιρισμός Ιχθυεργατών Αιτωλικού «Προκοπάνιστος».
Οι βολκοί ή και νταούλια, όπως λέγονται, αποτελούνται από τέσσερις έως οκτώ κωνικούς/κυλινδρικούς σάκους φτιαγμένους από δίχτυ, στερεωμένους από την εσωτερική τους πλευρά με μεταλλικά στεφάνια που έχουν διάμετρο 5-8 cm. Επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω ενός μικρού ανοίγματος του διχτιού. Η μία τους άκρη ονομάζεται στόμιο και είναι ανοιχτή, ενώ η άλλη είναι κλειστή με σκοινί. Οι βολκοί είναι στερεωμένοι σε πάσσαλο στον βυθό με τη βοήθεια οδηγών (σειρές ανοξείδωτου μετάλλου που ενώνουν τους πασσάλους), ώστε να κρατούνται τεντωμένοι. Οι βολκοί τοποθετούνται αντίθετα με το υδάτινο ρεύμα, για να τους διατρέχει από το ένα άκρο έως το άλλο. Τα ψάρια που μπαίνουν στο βολκό προχωρούν από τον ένα σάκο στον άλλο, μέχρι που παγιδεύονται στον τελευταίο. Οι ψαράδες συγκεντρώνουν τα ψάρια, λύνοντας το σκοινί που κρατά κλειστό το πίσω στόμιο, αφού πρώτα τοποθετήσουν μπροστά του μια απόχη (Καραγιάννη και Τσερπέλη, 2000, Ρογδάκης και Κατσέλης 2007, 2010).

Τα αλιευτικά σκάφη: γαΐτα και πριάρι
Οι γαΐτες και τα πριάρια είναι βάρκες με σκαρί προσαρμοσμένο για ρηχά νερά με την αφαίρεση της καρίνας και τη δημιουργία επίπεδου δαπέδου. Πρόκειται για επιμήκη σκάφη, κατασκευασμένα από σανίδες, με μυτερή απόληξη στο πρόσθιο και πίσω μέρος. Χάρη στο μέγεθος και το σχήμα τους είναι ευέλικτα και ικανά να μεταφέρουν μεγάλα φορτία. Για να μετακινηθεί η βάρκα στη λιμνοθάλασσα χρησιμοποιούν το σταλίκι, μακριά ξύλινη ράβδο κατασκευασμένη από σκληρό αλλά εύκαμπτο ξύλο. Στο άκρο της έχει στερεωμένο με καρφιά έναν ξύλινο τρίποδα, το λεγόμενο σταλικοπόδι. Οι ψαράδες μπήγουν το σταλίκι στον πυθμένα της λιμνοθάλασσας και με δύναμη σπρώχνουν τη βάρκα προς τα εμπρός, κίνηση που απαιτεί δύναμη και έντονη κίνηση των χεριών, ενώ το σταλικοπόδι βοηθά, ώστε να στερεώνεται το σταλίκι καλά στον πυθμένα (Μπάδα, 2004).

Καλαμωτό
Στα απλά κάθετα δίχτυα που χρησιμοποιούν οι ψαράδες για αλίευση προστίθενται και άλλα δίχτυα με καλάμια που απλώνονται στην επιφάνεια της θάλασσας.

Παραγάδι
Το παραγάδι είναι ένα αλιευτικό εργαλείο με μικρή απόδοση. Αποφέρει όμως πρώτης ποιότητας ψάρια που αλιεύονται σε πολύ καλή κατάσταση (χωρίς πληγές στο σώμα τους). Αποτελείται από μεσινέζα ή σπάγκο, γνωστά αλλιώς και ως μάνα. Από πάνω δένονται μικρότερα κομμάτια μεσινέζας, τα παράμαλλα, τα οποία έχουν απόσταση τριών ή τεσσάρων μέτρων μεταξύ τους και φέρουν αγκίστρια. Το παραγάδι έχει συνήθως μήκος 1000-1500 μέτρα. Οι δύο άκρες του καταλήγουν σε ένα νήμα (καλαδούρι), πάνω στο οποίο στερεώνεται η μάνα. Με το καλαδούρι το παραγάδι στερεώνεται σε σημαδούρες που επιπλέουν.Τα αγκίστρια δολώνονται και κρεμιούνται από πανέρι. Το πρώτο καλαδούρι δένεται με βαρίδι στη μάνα του παραγαδιού και αφήνεται στη θάλασσα. Όπως προχωράει το σκάφος, ένα ένα τα αγκίστρια ρίχνονται στη θάλασσα, ώσπου να απλωθεί ολόκληρο το παραγάδι. Στη συνέχεια δένεται και το δεύτερο καλαδούρι. Το παραγάδι μπορεί να μαζευτεί αμέσως, λίγες ώρες μετά από τη ρίψη ή και να μείνει απλωμένο όλη τη διάρκεια της νύχτας,αφού πρώτα ξαγκιστρώσουν τα ψάρια που έχουν πιαστεί (Καραγιάννη και Τσερπέλη, 2000).

Πεζόβολος
Ο πεζόβολος είναι κωνικό/κυκλικό δίχτυ, διαμέτρου 2 με 4 μέτρα. Στην περιφέρειά διαθέτει βαρίδια (μολύβδινα), ενώ η κωνική κορυφή δένεται σε μια βέργα. Ο ψαράς στέκεται στην άκρη της βάρκας -πλώρη ή πρύμνη- ή σε κάποιο ανοικτό σημείο, όπως γέφυρα, μέχρι να περάσει κάποιο κοπάδι ψαριών. Παράλληλα, στριφογυρίζει τον πεζόβολο κυκλικά και τον πετάει πάνω τους. Ο πεζόβολος καθώς απλώνεται,εγκλωβίζει τα ψάρια και έτσι τα τραβάει ο ψαράς με το σχοινί που κρατάει. Οι Ρογδάκης Γ. και Κατσέλης Γ. αναφέρουν ότι «η κίνηση του ψαρά θυμίζει αυτή του δισκοβόλου» (2007).

Πυροφάνι
Η αλιεία με πυροφάνι είναι διαδεδομένη καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με μεγαλύτερη όμως συχνότητα τους θερινούς μήνες. Με το πυροφάνι ψαρεύουν τις νύχτες που δεν έχει φεγγάρι και τα νερά είναι ήρεμα. Απαραίτητος εξοπλισμός είναι ένα καμάκι και μια ισχυρή φωτεινή πηγή. Ο ψαράς στέκεται στην πλώρη της βάρκας, η οποία πρέπει να πλέει με πολύ μικρή ταχύτητα. Κρατάει το καμάκι στα χέρια του, παράλληλα με την επιφάνεια της θάλασσας, ώστε να μπορεί να αντιδράσει άμεσα, όταν δει ψάρι. Το ψάρεμα με πυροφάνι έχει μεγάλο βαθμό δυσκολίας. Ο ψαράς χρειάζεται να έχει εμπειρία, καθώς δύσκολα αναγνωρίζεται τη νύχτα το είδος κάθε ψαριού. Επιπλέον, προβλήματα μπορεί να προκαλέσει και η διάθλαση του νερού. Με αυτή τη μέθοδο ψαρεύονται ζαργάνες, κέφαλοι, σαργοί, σπάροι, χταπόδια και σουπιές (Καραγιάννη και Τσερπέλη, 2000).

Καμάκι
Το καμάκι αποτελεί την πιο παλιά τεχνική αλιείας στην λιμνοθάλασσα. Είναι ένα μακρύ, στρογγυλό ξύλο. Στη μία του άκρη φέρει το καμακοπίρουνο, μεταλλική πιρούνα με την οποία καρφώνονται τα ψάρια. Χρησιμοποιείται όλες τις εποχές του χρόνου, όταν έχει νηνεμία και τα ψάρια διακρίνονται καλύτερα.

Σταφνοκάρι
Πρόκειται για αλιευτικό εργαλείο που χρησιμοποιείται στη λιμνοθάλασσα από τις αρχές του 1900 για αλίευση λαβρακιών, χελιών, αθερίνας, κεφάλων από τον Ιούλιο έως τον Απρίλιο.
Το σταφνοκάρι βρίσκεται πάνω σε ειδικό σκάφος που ονομάζεται πριάρι. Στην πλώρη του τοποθετείται ένας ξύλινος δοκός, το παλάγκο. Στην άκρη του κρέμεται ένα σχοινί, από το οποίο είναι δεμένο ένα είδος απόχης, μια ξύλινη διχάλα που σχηματίζεται από δύο τοξοειδείς και τοποθετημένους σταυροειδώς βραχίονες και ένα μεγάλο δίχτυ (Μπάδα, 2004). Ο ψαράς βυθίζει το σταφνοκάρι για να ξεκινήσει το ψάρεμα, αφήνοντάς το μέσα στο νερό για αρκετό χρονικό διάστημα. Για να προσελκύσει τα ψάρια, συχνά πετάει διάφορα δολώματα ή και μαλάγρα, η οποία ουσιαστικά αποτελείται από ψάρια, είτε ψάρια σε κατάσταση σήψης μαζί με άμμο ή πίτουρα (Μπάδα, 2004· Καραγιάννη και Τσερπέλη 2000).
Εξαιτίας της αναγκαιότητας αύξησης της επιφάνειας του διχτυού, οι αλιείς ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν μεταλλικούς σωλήνες ή ξύλα επάλληλα, δεμένα στις άκρες των βραχιόνων.

Συρτή/Τράινα
Η μέθοδος οφείλει το όνομά της στην κίνηση του δολώματος που σύρεται πίσω από την βάρκα, όσο εκείνη κινείται με πανιά, κουπιά ή μηχανή. Η συρτή αποτελείται από μία ή περισσότερες πετονιές με δολώματα. Το ψάρεμα της συρτής φαίνεται απλό και εύκολο. Απαιτεί όμως ιδιαίτερη εμπειρία όσον αφορά τον τύπο του δολώματος, την καλή γνώση του πυθμένα, τις διαδρομές που θα ακολουθηθούν και την ταχύτητα της βάρκας, η οποία είναι σε απόλυτη συνάρτηση με το είδος και μέγεθος των ψαριών που εκτιμάται ότι κινούνται στην περιοχή την εποχή αλιείας. Η συρτή χρησιμοποιείται για την αλίευση αρσενικών κεφάλων (στειράδια) κατά την αναπαραγωγική περίοδο του είδους, κατά τη διάρκεια της οποίας το δόλωμα είναι μια ζωντανή μπάφα (θηλυκός κέφαλος σε φάση αναπαραγωγικής ωριμότητας). Η μέθοδος αυτή εκμεταλλεύεται την τάση συγκέντρωσης των αρσενικών γύρω από το θηλυκό.

Γυροβολιά
Πρόκειται για παραδοσιακό τρόπο ψαρέματος που χρησιμοποιεί φορητές καλαμωτές. Οι
ψαράδες, όταν βρεθούν στα μέρη όπου τρέφονται και συγκεντρώνονται τα ψάρια, μόλις διαπιστώσουν ότι είναι αρκετά, τα κλείνουν με καλαμωτές και πασσάλους. Με τα πριάρια κάνουν θόρυβο για να τα σπρώξουν στις παγίδες.

Βαντάκι
Πρόκειται για τρόπο αλίευσης μικρής γαρίδας που συνήθως χρησιμοποιείται και ως δόλωμα στο παραγάδι. Οι ψαράδες κατασκευάζουν ένα ημιστρόγγυλο δεμάτι από αρμυρίκια (αλμυρίκι/αρμυρίκι/ταμαρίς)και το στερεώνουν με ένα καλάμι σε σημεία όπου το νερό δεν είναι βαθύ. Οι γαρίδες κρύβονται σε διάφορα σημεία με πέτρες. Τη νύχτα βγαίνουν για να τραφούν. Καθώς περιφέρονται, πλησιάζουν τα βαντάκια όπου βρίσκουν τροφή και παραμένουν εκεί.

Μισοδρόμισμα
Το ψάρεμα πραγματοποιείται σχεδόν τρέχοντας μέσα στο νερό με καμάκι. Σε μια μικρή βάρκα (γαϊτοπούλα) με ένα μόνο άτομο χωρίς μηχανή ή κουπιά, ο ψαράς περιφέρεται στα ρηχά νερά με ένα ή περισσότερα καμάκια και ένα σταλίκι. Μόλις ο ψαράς δει κάποιο ψάρι, σε απόσταση ικανή να το καμακώσει, σηκώνει το καμάκι, το ζυγίζει, σημαδεύει το ψάρι και το χτυπά.

Ντολμάς
Είδος αλιείας που πραγματοποιείται με καλάμια όρθια στο νερό και πανιά στον βυθό. Θυμίζει την τεχνική της γυροβολιάς. Οι ψαράδες δημιουργούν ένα κύκλο και οργώνουν με τα χέρια τον βυθό (βούρκο) για να αρχίσουν να κινούνται οι γαρίδες και τα καραβιδάκια.

Μπουρμπουλιαστές
Πρόκειται για παλιά τεχνική που πήρε το όνομα της από τις μπουρμπουλιαστές (ζωντανές με τα χέρια) τσιπούρες. Η τεχνική θυμίζει τον ντολμά και την γυροβολιά, όταν τρία με τέσσερα άτομα ή και περισσότερα μαζεύονται γύρω από κοπάδι ψαριών. Αναδεύουν την άμμο (βούρκο) του βυθού με τα πόδια, δημιουργώντας έναν αμμώδη τοίχο περιμετρικά από τα ψάρια. Σιγά σιγά στενεύουν τον κύκλο για να τα συλλέξουν με απόχη ή καμάκι.

Δίχτυα
Πρόκειται για μια διαδικασία απαγορεύεται τόσο από τον νόμο όσο και από το εθιμικό δίκαιο (… η χρήσις δικτύων εις ελεύθερους αλιείας απαγορεύεται προς αποτροπήν προνομιακής και εξαντλητικής αλιείας», Έκθεσις Ελεγκτικής Επιτροπής, 1949).

[/toggle]

[toggle title=”5. Προϊόντα ή εν γένει υλικά αντικείμενα που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της επιτέλεσης/άσκησης του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

Η λιμνοθάλασσα προσφέρει άφθονα τα προϊόντα της σε όσους ασχολούνται με την αλιεία. Χαρακτηριστικό της αλιευτικής παραγωγής της είναι ότι τα διάφορα είδη ψαριών αλιεύονται κυρίως κατά την εποχή της αναπαραγωγής τους, όταν μετακινούνται μαζικά προς την ανοιχτή θάλασσα. Έτσι, στην τοπική αγορά στη διάρκεια του έτους δεν υπάρχουν όλα τα είδη σε αφθονία και οι κάτοικοι της περιοχής, ως γνώστες, έχουν προσαρμόσει ανάλογα τις διατροφικές τους συνήθειες.

Ψάρια
Εκτός από τον κέφαλο (Mugilcephalus, μπάφα ή στειράδι με βάση το τοπικό ιδίωμα) που δίνει και το αυγοτάραχο, τα κυριότερα άλλα είδη που αλιεύονται μέσα στις λιμνοθάλασσες είναι:
• τα μυξινάρια (Chelonaurata)
• οι γάστροι (Chelonsaliens)
• τα μαυράκια(Chelonramada, μαυράκι ή βελάνισσες)
• ο λαυκίνος (Chelonlabrosus, μαυρακούνι ή χειλονάρι)
• τα λαυράκια (Dicentrarchuslabrax)
• ο γοβιός/γωβιός (είδη της οικογένειας Gobiidae, κυρίως το είδος Zosterisessorophiocephalus.)
• οι τσιπούρες (Sparusaurata)
• τα χέλια (Anguillaanguilla, καβάτσα ή χλαβίτσι)
• οι κουτσομούρες (Mullusbarbatus)
• οι σπάροι (Diplodusannularis)
• οι σαργοί (Diplodussargus, χαρακίδα)
• τα μυτάκια (Diploduspuntazzo, σουβλομύτης, ούγαινα)
• οι χωματίδες (Soleasp)
• οι μουρμούρες (Lithognathusmormyrus)

Η εποχή που αλιεύεται η τσιπούρα είναι μεταξύ Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου. Το λαυράκι αλιεύεται από τον Δεκέμβριο έως τον Φεβρουάριο, το αυγοτάραχο και ο κέφαλος τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο, ο γοβιός/γωβιός τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο, ο γάστρος τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, ενώ η γλώσσα και ο σπάρος τον Σεπτέμβριο.
Η γαστρονομία στο Μεσολόγγι και το Αιτωλικό είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη λιμνοθάλασσα και τα δώρα που προσφέρει. Συμπεριλαμβάνει πλήθος εδεσμάτων με ψάρια και θαλασσινά (Dodouras etal., 2018).
Γνωστές συνταγές με ψάρια είναι ο κοκκινιστός με ντομάτα κέφαλος και το λαβράκι σε λαδόκολλα (με λάδι, πιπέρι, φέτες λεμονιού). Γνωστό επίσης είναι το πετάλι, συνήθως κέφαλος ή χέλι (ανοιγμένο στα δύο,τοποθετημένο σε αλάτι για 10’, ξεπλένεται, στεγνώνει και ψήνεται στη σχάρα). Άλλες τοπικές συνταγές είναι ο κέφαλος με σκόρδο (χαρακώνεται, αλατίζεται, αλευρώνεται και ψήνεται στο τηγάνι), ο κέφαλος φούρνου στον ταβά (βαθύ ταψί), ο παστός κέφαλος ή το λαβράκι. Σύμφωνα με την παραδοσιακή παρασκευή αφαιρούνται τα εντόσθια του ψαριού, αλλά όχι το κεφάλι, και παραμένει στο αλάτι για μία μέρα. Έπειτα καθαρίζονται τα λέπια και το ψάρι φυλάσσεται στο λάδι. Δημοφιλή είναι επίσης τα όστρακα της λιμνοθάλασσας, η παστή λίγδα, το σαβόρο(τηγανητό ψάρι με σάλτσα ντομάτας, σκόρδο, κρεμμύδι και ξύδι), η μπάφα γιαχνί με πατάτες, το ψάρι πλακί με πατάτες και ντομάτα καθώς και η κακαβιά, το κρασάτο χταπόδι ή εναλλακτικά οι σουπιές. Τέλος, πολύ δημοφιλές είναι το ψητό χέλι και το χέλι μπουρδέτο (ψημένα στο φούρνο με φρέσκα κρεμμυδάκια και άνηθο).

Αυγοτάραχο
Ξεχωριστό προϊόν της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου είναι το αυγοτάραχο, που έχει κατοχυρωθεί ως Προϊόν Ονομασίας Προελεύσεως, το μοναδικό αλιευτικό προϊόν Π.Ο.Π. στην Ελλάδα. Αν και είχε αναγνωριστεί ως Π.Ο.Π. από το 1994 σύμφωνα με την Υ.Α. 269858/1994 (ΦΕΚ 3/Β-7/1/1994), μόλις από το 2013 παράγεται με την πιστοποίηση της συγκεκριμένης ένδειξης. Η παραδοσιακή παρασκευή του διαρκεί από 5 έως 11 ημέρες, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, και περιλαμβάνει αλάτισμα, στέγνωμα στον αέρα και διατήρηση σε κέλυφος μελισσοκεριού (Dimitriou etal., 2016). Η μέγιστη ετήσια παραγωγή του στην περιοχή εκτιμάται στους δυόμισι τόνους τον χρόνο (Katselis etal., 2005).
Ο Τούρκος περιηγητής Evliya Çelebi(1834) αναφέρει ότι το αυγοτάραχο του Αιτωλικού έχει το ξανθό χρώμα του σαφράν και το άρωμα της άμπαρης. Προσθέτει επίσης ότι είναι πολύ νόστιμο, ένα πρώτης τάξεως τονωτικό και εξαιρετικός μεζές, ενώ συμπληρώνει ότι αυγοτάραχο σαν και αυτό δεν παράγεται σε καμιά άλλη θάλασσα του κόσμου. Ακόμη, θεωρεί ότι αποτελεί καλό δώρο για σουλτάνους, ενώ αναφέρει ακόμη ότι κάθε αυγοτάραχο που πωλείται βουτηγμένο σε κίτρινο μελισσοκέρι μόλις που φτάνει σε βάρος τα πενήντα δράμια και έχει κόστος μέχρι και μιάμιση λίρα. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής την εποχή εκείνη εξαγόταν στη Γαλλία.
Το αβγοτάραχο διατηρεί σχεδόν ατόφια τα αρχικά χαρακτηριστικά του για δώδεκα περίπου μήνες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν διατηρείται και περισσότερο. Σχετικά με τα ευεργετικά του οφέλη, είναι πλούσιο σε πρωτεΐνη υψηλής βιολογικής αξίας, λιπαρά οξέα αλλά και βιταμίνες, όπως η βιταμίνη Ε και η βιταμίνη C. Είναι πλούσιο σε μονοακόρεστα, σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, συμπεριλαμβανομένων των πολύτιμων ωμέγα-3 λιπαρών. Επιστημονικά τεκμηριωμένες μελέτες αποδεικνύουν πως το εικοσαπεντεανοϊκό οξύ (ΕPA) και το εικοσιδυαεξαενοϊκό οξύ (DHA), οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι των Ωμέγα 3 λιπαρών οξέων, παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και του αμφιβληστροειδούς, προάγουν τις λειτουργίες του ανοσοποιητικού, βελτιώνουν τη γνωστική ικανότητα, ενώ έχουν συσχετιστεί με την πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων και εμφάνισης καρκίνου.
Επιπλέον, το αυγοτάραχο περιέχει σημαντικές ποσότητες σκουαλενίου (ουσία που συναντάμε και στο ελαιόλαδο) και φυτοστερολών (ουσίες που υπό προϋποθέσεις μειώνουν το επίπεδο χοληστερόλης). Στο αυγοτάραχο υπάρχουν σημαντικές ποσότητες της αντιοξειδωτικής βιταμίνης Ε (περίπου 4 mg/100 g) που λειτουργεί παράλληλα ως αναστολέας της δράσης του Παράγοντα Ενεργοποίησης Αιμοπεταλίων.

Αλάτι
Η λιμνοθάλασσα φημίζεται για τις αλυκές της. Οι αλυκές του Μεσολογγίου («Άσπρη» και «Τουρλίδας») αποτελούν βιότοπους στους οποίους επικρατούν ακραίες συνθήκες για τους υδρόβιους οργανισμούς που φιλοξενούν. Αυτό οφείλεται στην υψηλή αλατότητα του νερού σε ορισμένες χρονικές περιόδους του έτους καθώς και σε ορισμένες λεκάνες των αλυκών. Οι αλυκές γενικά και ιδίως η αλυκή της Άσπρης αποτελούν προϊόντα της ανθρώπινης επέμβασης στο περιβάλλον του υγροτόπου και όχι αποτέλεσμα φυσικής διαμόρφωσης (Χώτος, 2016).
Ένα γνωστό προϊόν της λιμνοθάλασσας είναι το εξαιρετικής ποιότητας αλάτι. Η παραγωγή του αλατιού ξεκινάει τον Μάρτιο και Απρίλιο. Το θαλασσινό νερό διοχετεύεται από τη θάλασσα, μέσα από στενά περάσματα (μπούκες), στις προθερμάστρες (τεχνικές λεκάνες, εκτάσεις κατάλληλα διαμορφωμένες για αποθήκευση και απομόνωση του θαλασσινού νερού). Το θαλασσινό νερό στις προθερμάστες εγκλωβίζεται και θερμαίνεται μέχρι να στεγνώσει από τον άνεμο και τον ήλιο. Αφού έχει δημιουργηθεί ένα ικανοποιητικό ποσοστό πυκνού-συσσωρευμένου αλατιού στο νερό, μεταφέρεται σε διαφορετικές εκτάσεις (θερμάστρες), για να απομακρυνθούν άλατα (γύψος) ή άλλα αδιάλυτα υλικά.
Τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου το κορεσμένο σε αλάτι νερό μεταφέρεται στα αλοπήγια ή τηγάνια, όπως είναι γνωστά στους ντόπιους, όπου αφήνεται να στεγνώσει. Το πρώτο προϊόν που συλλέγεται είναι η αφρίνα, η οποία αποτελεί το πιο εκλεκτό προϊόν των αλυκών. Είναι γνωστό ως Ανθός Άλατος ή Fleur-de-sel (στα λατινικά flossalis, BostockκαιRiley, 1855).

[/toggle]

[toggle title=”6. Ιστορικά στοιχεία για το στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]

Όπως αναφέρουν οι γραπτές και προφορικές μαρτυρίες, η δημιουργία των διβαρίων και η αλιεία στη λιμνοθάλασσα συνδέεται στενά με την ίδρυση του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού, που αρχικά ήταν μικρές πολιτείες κτισμένες πάνω σε νησίδες, όπως η Βενετία. Η παλαιότερη αναφορά γίνεται από τον Ενετό ιστορικό της ναυμαχίας της Ναυπάκτου Paolo Paruta (1658) το 1571: «… η ναυαρχίδα διέκρινε τον τουρκικό στόλο, μόλις αυτή πέρασε το ακρωτήρι, όπου είναι τα ιχθυοτροφεία που οι Έλληνες ονομάζουν Μεσολόγγι», ενώ σε χειρόγραφους πορτολάνους των Βενετών η περιοχή ονομάζεται portopeschiere (ιχθυόσκαλα).
Ο Τούρκος περιηγητής Evliya Çelebi (1611-1682) αναφέρει το Μεσολόγγι ως τόπο ιχθυοτροφείων, που ανήκε στο σαντζάκι (τουρκ. sanjak, περιφέρεια) του Κάρλελι. Προσαρτημένο διοικητικά στο Αιτωλικό, αποτελούσε σουλτανικό χας(τουρκ. hass, τιμάριο) ως προς το φορολογικό του καθεστώς και ναχιγιέ (τουρκ. nahiye, μικρή διοικητική μονάδα) του καζά (τουρκ. kaza, νομός) Αγγελοκάστρου. Οι Γάλλοι περιηγητές Louis-François Sebastien Fauvel (1753-1838) και Jacques Foucherot (1746-1813) (Cavalier, 2007) αναφέρονται στα διβάρια της λιμνοθάλασσας και στο αυγοτάραχο, το οποίο μάλιστα χαρακτηρίζουν ως περιζήτητο στη Βενετία και την Ιταλία. Ο Γάλλος περιηγητής Jacon Spon (1647-1685) και ο Άγγλος περιηγητής George Wheler (1651-1724) περιγράφουν στα κείμενα τους (Spon, Wheler, 1678) την αλιεία στη λιμνοθάλασσα (village Anatolico Mefalongi), τη χρήση των μικρών μονόξυλων (monoxyla) πλοιαρίων από κορμούς δέντρων (πριάρια). Το εμπόριο παστών ψαριών και αυγοτάραχου μεταξύ του Μεσολογγίου και ευρωπαϊκών περιοχών (Ιταλίας, Αγγλίας, Πορτογαλίας) είναι γνωστό από το 1742.
Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα οι περιγραφές των περιηγητών αναφέρουν πολύ μεγάλο αριθμό ιβαρίων, οι καλαμωτές των οποίων έδιναν την εντύπωση διπλής ακτής σε όσους έρχονταν από το μέτωπο της θάλασσας. Ο Άγγλος περιηγητής Richard Chandler (1737-1810), επισκέφτηκε τα διβάρια το 1766, όταν το πλοίο που επέβαινε σταμάτησε στα ανοικτά του δέλτα για να προμηθευτεί ψάρια. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι όσο μπορούσε να φτάσει το μάτι, απλώνονταν αμέτρητοι καλαμένιοι φράκτες, πάνω στους οποίους ήταν στερεωμένα μικρά στέγαστρα. Πάνω στα στέγαστρα στέκονταν οι φύλακες που επιτηρούσαν τα κοπάδια από τα ψάρια, τα οποία φυλάκιζαν, κλείνοντας τις διόδους που υπήρχαν ανάμεσα στους φράκτες (Chandler,1776).
Από τον 19ο αιώνα περιορίζεται η πειρατεία και οι κάτοικοι της λιμνοθάλασσας ασχολούνται εντατικά με την αλιεία και το θαλάσσιο εμπόριο. Η παλαιότερη διακήρυξη ενοικίασης των διβαρίων χρονολογείται το 1834 και περιλαμβάνει τους όρους δημοπράτησης πενταετούς ενοικίασης των «Θυνείων, ιχθυοτροφείων και ιχθυοτρόφων λιμνών».
Κατά τον 20ό αιώνα, οι ψαράδες οργανώνονται σε επαγγελματικούς συλλόγους με εσωτερική οργάνωση, σύστημα εργασίας και στήριξη από το κράτος σε θεσμικά και νομικά θέματα. Στο Δημοτολόγιο Δήμου Μεσολογγίου (περίοδος 1929-1940) οι μισοί οικογενειάρχες καταγράφονται ως αλιείς.
Οι πρακτικές αλιείας στις λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου-Αιτωλικού αναμφισβήτητα επηρεάζεται από τις μεταβαλλόμενες κοινωνικo-οικονομικές συνθήκες (π.χ. μετανάστευση, επαγγελματικός προσανατολισμός)και τις τεχνολογικές εξελίξεις κάθε εποχής (νέες πηγές ενέργειας, π.χ. πετρελαιοκίνηση, ηλεκτρισμός, εργαλεία, μηχανικός εξοπλισμός, νέα υλικά, όπως PVC, σε αντικατάσταση των ιχθοφραγμών από καλαμωτή). Ωστόσο, δεν χάνεται ο παραδοσιακός και μοναδικός χαρακτήρας της.

[/toggle]

[toggle title=”7. Η σημασία του στοιχείου σήμερα”]

α. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τα μέλη της κοινότητας/τους φορείς του;

Η μεγάλη σημασία που αποδίδουν οι ψαράδες της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Αιτωλικού στο στοιχείο διαφαίνεται από την επιμονή τους να κρατήσουν ζωντανό τον χαρακτήρα της παραδοσιακής αλιείας στην περιοχή ως σημαντική έκφανση της ατομικής και συλλογικής τους ταυτότητας. Σήμερα περισσότεροι από επτακόσιοι αλιείς δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στη λιμνοθάλασσα, διαφυλάσσοντας και συνεχίζοντας μακραίωνες παραδοσιακές μεθόδους και πρακτικές. Κάποιοι από αυτούς μάλιστα τις συνδυάζουν με την αγροτουριστική ανάπτυξη και την ψυχαγωγική αλιεία ως μορφές εναλλακτικού τουρισμού. Παρότι αποτελεί επάγγελμα που ασκείται κάτω από δύσκολες συνθήκες, οι ψαράδες συνεχίζουν μια παράδοση που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά και αποτελεί μέρος της πολιτιστικής τους κληρονομιάς.

β. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία;

Το στοιχείο αποτελεί παράδειγμα αειφόρων παραδοσιακών πρακτικών, καθώς ενσωματώνει μετασχηματισμούς της νεοελληνικής κοινωνίας και συντηρεί οικονομικά την ευρύτερη περιοχή (αστική και αγροτική). Επιπλέον, συγκρατεί τον τοπικό πληθυσμό, περιορίζοντας το φαινόμενο της εσωτερικής μετανάστευσης, καθώς εξακολουθεί να προσφέρει επαγγελματική διέξοδο στις νεότερες γενιές.
Το πλούσιο σε βιοποικιλότητα φυσικό περιβάλλον της περιοχής που φιλοξενεί 290 είδη πτηνών και περισσότερα από 100 είδη χλωρίδας ενισχύει τον παραδοσιακό χαρακτήρα της αλιείας και αποτελεί μια ζωντανή μαρτυρία της αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης. Χρήζει δε προστασίας και ανάδειξης,καθώς μπορεί να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη και προβολή της ταυτότητας του Μεσολογγίου. Η διαφύλαξη της παραδοσιακής αλιείας του Μεσολογγίου μέσω της εγγραφής στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας μπορεί να αποτελέσει καλή πρακτική και παράδειγμα για άλλες περιοχές της Ελλάδας που χαρακτηρίζονται από αντίστοιχο οικοσύστημα.

γ. Συμμετείχε και πώς η κοινότητα στην προετοιμασία της εγγραφής του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς;

Η πρωτοβουλία για την εγγραφή του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας προήλθε από τον Φορέα Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Ακαρνανικών Ορέων σε συνεργασία με το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA), το Τμήμα Ζωικής Παραγωγής Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών του Πανεπιστημίου Πατρών και μια ομάδα επιστημονικών συνεργατών.
Εκπρόσωποι των ελεύθερων αλιέων και των συνεταιρισμών των διβαρίων συμμετείχαν σε ημερίδα ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας που διοργανώθηκε στις 20/11/2022 σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ με σκοπό την ενημέρωσή τους σχετικά με την προετοιμασία του φακέλου υποψηφιότητας του στοιχείου για το Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Η τοπική κοινωνία αγκάλιασε με θέρμη την πρωτοβουλία και εξέφρασε την υποστήριξή της στην προσπάθεια αυτή. Παράλληλα, η ομάδα επιστημονικών συνεργατών από τις 7 Ιουνίου έως και τις 18 Νοεμβρίου 2018πραγματοποίησε επιτόπια έρευνα με προφορικές συνεντεύξεις κατοίκων και τοπικών φορέων σχετικά με την παραδοσιακή αλιεία της λιμνοθάλασσας. Η συμβολή τους στην προετοιμασία του φακέλου ήταν καθοριστικής σημασίας (απόσπασμα της καταγραφής από την επιτόπια έρευνα, βλ. σχετικό Παράρτημα IV).

[/toggle]

[toggle title=”8.Διαφύλαξη/ανάδειξη του στοιχείου”]

α. Πώς μεταδίδεται το στοιχείο στις νεότερες γενιές σήμερα; 

Η ανάλυση συμπληρωμένων ερωτηματολογίων που συγκεντρώθηκαν για τις ανάγκες της έρευνας επιβεβαίωσαν ότι η ελεύθερη αλιεία στην περιοχή Μεσολογγίου-Αιτωλικού αποτελεί παραδοσιακό επάγγελμα που περνάει από γενιά σε γενιά, καθώς, σε μεγάλο ποσοστό οι επαγγελματίες αλιείς είχαν πατέρα αλιέα. Σημαντικό ποσοστό αλιέων (13,6%) είναι ηλικίας από 20 έως 29 ετών, γεγονός που ενδεχομένως αποτελεί ενθαρρυντικό στοιχείο για το μέλλον του κλάδου, καταδεικνύοντας τη στροφή των νέων προς τον τομέα της αλιείας ως επαγγελματικής απασχόλησης.
Επίσης, υπάρχουν παραδείγματα συνεταιρισμών που έχουν ξεκινήσει συνεργασίες με εξειδικευμένους επιστήμονες (π.χ. συνεργασία με την αρχιτέκτονα-μηχανικό, Μάρι Σιαμπάνη) στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων (π.χ. I.C.E. Innovation, Culture and Creativity for a new Economy,Hydria Project (http://www.hydriaproject.info/), ψηφιακό μουσείο νερού Living Waters (http://livingwatersmuseum.org), ώστε στοιχεία της παραδοσιακής τεχνογνωσίας να καταγραφούν, να διαφυλαχθούν και να μεταλαμπαδευτούν στις νεότερες γενιές.

β. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης του στοιχείου που έχουν ληφθεί στο παρελθόν ή που εφαρμόζονται σήμερα (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)

Οι συνεταιρισμοί, οι σύλλογοι των αλιέων καθώς και ο Σύνδεσμος Συνεταιρισμών Μισθωτών Ελληνικών Λιμνοθαλασσών φροντίζουν με κάθε τρόπο την ανάδειξη του στοιχείου. Ενισχύουν τις δράσεις προστασίας και διαφύλαξης της παραδοσιακής αλιείας ως στοιχείου συλλογικής μνήμης και ταυτότητας. Φροντίζουν επίσης να εκπροσωπούν την κοινότητα των αλιέων σε εκθέσεις αγροδιατροφικών προϊόντων, αναδεικνύοντας τα προϊόντα που συνδέονται με την παραδοσιακή αλιεία της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Αιτωλικού.
Είναι σημαντικό το γεγονός ότι οι συνεταιρισμοί των διβαράδων και οι σύλλογοι των σκάπουλων ήδη από το 1933 ξεκίνησαν τις κινητοποιήσεις τους με σκοπό την αποτελεσματικότερη διαχείριση της αλιείας και την καλύτερη εκμετάλλευση των φυσικών και άλλων πόρων. Ανέπτυξαν μάλιστα συνδικαλιστική δράση για να προασπίσουν τα επαγγελματικά δικαιώματα των ψαράδων καθ’ όλη τη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας, όπως επίσης και κατά τη διακίνηση και εμπορία των αγαθών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα προβλήματα που πλήττουν την παραδοσιακή αλιεία στην περιοχή είναι σοβαρά. Για παράδειγμα, η υπεραλίευση, τα εκτεταμένα εγγειοβελτιωτικά έργα και η κατασκευή αναχωμάτων στις δυτικές λιμνοθάλασσες που παρεμποδίζουν μέχρι σήμερα την ελεύθερη επικοινωνία με τη θάλασσα, καθώς και τα έργα για την αλυκοποίηση της Κλείσοβας, έχουν ως αποτέλεσμα να ελαττωθεί σημαντικά το ιχθυοπαραγωγό δυναμικό του υγροτόπου. Ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου προωθεί μέτρα αντιμετώπισης κατ’αρχάς της υπεραλίευσης, όπως είναι η προμήθεια νέων ιχθυοσυλληπτικών παγίδων στα ιχθυοτροφεία της λιμνοθάλασσας για την αποφυγή σύλληψης υπομεγεθών ψαριών, αλλά και η εξασφάλιση καλής ροής του νερού και διαφυγής του γόνου. Έτσι, χάρη στις σύγχρονες ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις, οι οποίες αποτελούνται από μεταλλικούς στύλους και μεταλλικά ή πολυεστερικά πλέγματα, διευκολύνεται η επιλεκτική αλιεία των εμπορεύσιμων μεγεθών. Επίσης, προγραμματίζεται η άρση αναχωμάτων με σκοπό την καλύτερη κυκλοφορία των νερών. Κατά το παρελθόν έχουν ληφθεί μέτρα για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στα ιχθυοτροφεία Κλείσοβας, Θολής και Παλαιοποτάμου, όπως επίσης έχουν δημιουργηθεί νέες εγκαταστάσεις για την πρόσδεση σκαφών παραδοσιακού τύπου. Για τη μείωση δε της παράνομης αλιείας πραγματοποιούνται μεικτά περίπολα των φυλάκων του Φορέα Διαχείρισης και του Λιμεναρχείου.
Σε επίπεδο θεσμικών πρωτοβουλιών, στην έδρα του Φορέα Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Ακαρνανικών Ορέων λειτουργεί το Κέντρο Πληροφόρησης Περιβάλλοντος, το οποίο φιλοξενεί έκθεση που παρουσιάζει τη δημιουργία και τη μεταβολή του υγροτόπου στο πέρασμα του χρόνου, τα ενδιαιτήματα που υποστηρίζει, την πανίδα και χλωρίδα της περιοχής και τη σπουδαιότητα του υγροτόπου ως Υγροτόπου Διεθνούς σημασίας (Ramsar). Παράλληλα, προβάλλεται και η σημασία του υγροτόπου ως πολιτιστικού αγαθού,καθώς αναδεικνύονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες που συνδέονται με αυτόν (π.χ. αλιεία, αλυκές). Το Κέντρο Πληροφόρησης Περιβάλλοντος αποτελεί σημαντικό φορέα ενημέρωσης για το ευρύ κοινό και σημείο εκκίνησης για εκπαιδευτικές επισκέψεις στην προστατευόμενη περιοχή. Με δεδομένο μάλιστα ότι ιδρύθηκε το 1993, πριν ακόμη θεσμοθετηθεί το Εθνικό Πάρκο, κρίθηκε αναγκαία η ανανέωση και αναβάθμισή του, καθώς και ο εμπλουτισμός των παρεχόμενων υπηρεσιών, ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες μουσειακές πρακτικές. Στο πλαίσιο αυτό σχεδιάζεται νέα έκθεση με πέντε εκθεσιακές ενότητες, από τις οποίες η τελευταία θα είναι αφιερωμένη στις δραστηριότητες που ασκούνται στην περιοχή της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Αιτωλικού, με έμφαση στην παραδοσιακή αλιεία και πλούσιο πληροφοριακό και οπτικοακουστικό υλικό.
Επιπλέον, στην ανάδειξη της σημασίας του στοιχείου συμβάλλει και το Μουσείο Άλατος στην Τουρλίδα, το οποίο ιδρύθηκε το 2010 με πρωτοβουλία του Κέντρου Λόγου και Τέχνης «Διέξοδος» και έδρα το Μεσολόγγι. Πρόκειται για το μοναδικό μουσείο άλατος στην Ελλάδα, που προσφέρει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να ενημερωθεί για τις πηγές προέλευσης του αλατιού, τα είδη αλατιού από όλο τον κόσμο, τη σημασία του αλατιού για την υγεία, τη σχέση του αλατιού με την κτηνοτροφία, τη σημασία του για την παγκόσμια και τοπική οικονομία, την άγνωστη ιστορία των αλυκών του Μεσολογγίου. Τέλος, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ενημερωθεί για την ορνιθοπανίδα της περιοχής. Επιπλέον, ανάμεσα στα υπαίθρια εκθέματα περιλαμβάνονται και δύο παραδοσιακές βάρκες της λιμνοθάλασσας, η πρώτη με πανί και η δεύτερη με σταφνοκάρι (παραδοσιακό εργαλείο ψαρέματος), ως τεκμήρια παραδοσιακών αλιευτικών πρακτικών στην περιοχή που σώζονται μέχρι σήμερα.
Τέλος, ιδιαίτερα σημαντική στη διαφύλαξη της παραδοσιακής αυτή τεχνογνωσίας είναι η προβολή της μέσα από επιστημονικά συνέδρια με ανακοινώσεις ερευνητών, όπως τα ακόλουθα:
α) Re-imagining Rurality, Πανεπιστήμιο του Westminster (University of Westminster, London).
β) 3ο και 4ο Διεθνές Συνέδριο Διαχείρισης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (HerMa Conference) που πραγματοποιήθηκαν από τον Heritage Management Organization το 2010 και το 2017 στην Ελευσίνα.
γ) 8η Πανελλήνια Έκθεση Αρχιτεκτονικού Έργου (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων νομού Αχαΐας)
δ) 2nd International Conference on Heritage Management Education and Practice : Developing Integrated Approaches and Expo of Best Practices in Integrated Heritage Management/Living Waters Thematic, Πανεπιστήμιο του Ahmedabad, Ινδία (Ahmedabad Univeristy).
Είναι σημαντικό επίσης να σημειωθεί η συνεργασία με την Αρχιτεκτονική Σχολή Πατρών, όπου στο παρελθόν έχει πραγματοποιηθεί διάλεξη για τα πολιτιστικά, νομικά, περιβαλλοντικά δεδομένα στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου – Αιτωλικού.

γ. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης που προτείνεται να εφαρμοστούν στο μέλλον (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)

Η υποστήριξη της παραδοσιακής αλιείας ως παραδοσιακού επαγγέλματος και η διαφύλαξη της παραδοσιακής τεχνογνωσίας είναι σημαντικό να βασιστούν σε διατομεακές δράσεις που εμπλέκουν τον πολιτισμό, τον τουρισμό, κοινωφελή ιδρύματα, εκπαιδευτικές δομές και την τοπική κοινωνία. Τα μέλη της κοινότητας φορέων θεωρούν ότι η ένταξη της Παραδοσιακής Αλιείας του Εθνικού Πάρκου Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας μπορεί να ενισχύσει τη μελέτη, διαφύλαξη και ανάδειξη της παραδοσιακής αλιείας στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού ως στοιχείου του πολιτιστικού τοπίου της περιοχής.
Μάλιστα, προγραμματίζεται η λειτουργία του Μουσείου Αλιευτικής Παράδοσης με τη μορφή οικομουσείου στο πλαίσιο του προγράμματος Interreg V/A Greece – Italy 2014-2020, «Ανάπτυξη και αξιοποίηση των μουσείων λιμένων ως σημείων φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς». Οι φορείς που συνεργάζονται για τη δημιουργία του μουσείου είναι οι ERFC (European Regional Framework for Cooperation), o Δήμος Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου, ο Δήμος Τρικάζε (Tricase), το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο του Μπάρι (CIHEAM-IAMB) και ο Οργανισμός Λιμένος Κέρκυρας. Το εγχείρημα θα περιλαμβάνει ένα oικομουσείο, το Μουσείο Λιμένος του Αιτωλικού, στη θέση «Εξέδρα», το οποίο θα αποτυπώνει σημεία αναφοράς της ταυτότητας του συμπλέγματος των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού διαχρονικά, αναδεικνύοντας την τοπική ιστορία, την αλιευτική παράδοση (π.χ. αλιευτικά εργαλεία, σκάφη, παραδοσιακοί τρόποι αλιείας κλπ.) και τον περιβαλλοντικό και τον πολιτιστικό πλούτο της περιοχής εν γένει.
Επιπλέον, ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στην ανάγκη αξιοποίησης του πλούτου της λιμνοθάλασσας προς όφελος της βιώσιμης και πολύπλευρης ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών με την τόνωση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού (π.χ. αγροτουρισμού, πολιτιστικού και γαστρονομικού τουρισμού). Εξίσου σημαντική είναι και η προώθηση της πολιτιστικής αξίας του αυγοτάραχου ως σημαντικού στοιχείου διατροφής και ως ελληνικής υπερτροφής, καθώς και των άλλων προϊόντων της αλιείας καθώς και η αναγνώριση της αξίας της κατανάλωσής τους από το ευρύτερο κοινό, εγχώριο και διεθνές.
Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι κρίνεται απαραίτητο να ενισχύονται πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, όπως είναι η προσπάθεια των αλιέων να αντικαταστήσουν τα πλαστικά πλέγματα με άλλα, φιλικότερα στο περιβάλλον.
Όσον αφορά το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τους παραδοσιακούς οικισμούς είναι εξίσου σημαντικό να ρυθμιστεί το θέμα της νομιμότητας των πελάδων, προκειμένου να αναγνωρίζονται ως παραδοσιακά οικιστικά σύνολα, όταν πληρούνται οι όροι και οι προϋποθέσεις του Εθνικού Πάρκου.
Για την περαιτέρω προστασία και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της λιμνοθάλασσας, προτείνεται η υλοποίηση μιας σειράς δράσεων, όπως οι παρακάτω:
• Έντυπη έκδοση για τη σημασία της παραδοσιακής αλιείας και του υγροτόπου κατά την Έξοδο του Μεσολογγίου.
• Διοργάνωση διαλέξεων σχετικά με τις παραδοσιακές τεχνικές αλιείας της λιμνοθάλασσας.
• Δημιουργία ντοκιμαντέρ με θέμα την παραδοσιακή αλιεία της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Αιτωλικού.
• Συγκέντρωση αρχειακών τεκμηρίων (γραπτές πηγές, βιβλιογραφικοί κατάλογοι, οπτικοακουστικά τεκμήρια)
• Ψηφιοποίηση του ήδη υπάρχοντος έντυπου και οπτικοακουστικού υλικού, με σκοπό τη διαδικτυακή προβολή σπάνιων τεκμηρίων και τη διευκόλυνση των ερευνητών και ενδιαφερομένων για το στοιχείο.
• Αξιοποίηση των έντυπων και ψηφιακών αρχείων για τη δημιουργία διαδικτυακού κόμβου με δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης,
• Ίδρυση Κέντρου Ανάδειξης της Αλιευτικής Παράδοσης της Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου με σκοπό την προβολή του στοιχείου και την ενημέρωση των επισκεπτών μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων για μαθητές, διαδραστικών δραστηριοτήτων, καθώς και δράσεων παρατήρησης των πτηνών (birdwatching), των θαλάσσιων οργανισμών και της ευρύτερης βιοποικιλότητάς της λιμνοθάλασσας. Το Κέντρο Ανάδειξης της Αλιευτικής Παράδοσης της Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου αποτελεί στρατηγικής σημασίας εγχείρημα,καθώς αναμένεται να συμβάλλει ουσιαστικά στην προστασία, προβολή και ορθή αξιοποίηση των φυσικών πόρων αλλά και να ρυθμίσει ζητήματα που έχουν προκύψει σε σχέση με τη διαχείριση του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου της περιοχής.
Επιπλέον, ο Σύνδεσμος Συνεταιρισμών Μισθωτών Ελληνικών Λιμνοθαλασσών (ΣΑΣΕΛ) «Στέλιος Μπαλάσης» προτείνει μια σειρά μέτρων διαφύλαξης για την ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου των ιχθυοτροφείων του συμπλέγματος των λιμνοθαλασσών, όπως είναι οι παρακάτω:
• Οικονομική ή άλλη ενίσχυση των αλιέων με σκοπό τη δημιουργία ή και ενίσχυση νέων αλιευτικών σκαφών της περιοχής και διατήρηση της τοπικής ναυπηγικής τέχνης και παραδοσιακής μορφής πλοιαρίων για μεταφορά αλιευμάτων με παράλληλη στήριξη οικοτουριστικών δραστηριοτήτων.
• Εκσυγχρονισμός και ανάπτυξη των υπαρχόντων ναυπηγείων της περιοχής με σκοπό την υποστήριξη του τοπικού αλιευτικού στόλου.
• Εκσυγχρονισμός τοπικών βιοτεχνικών δραστηριοτήτων με σκοπό την παραγωγή βελτιωμένου τύπου ιχθυοφραγμών και εξοπλισμού με προδιαγραφές προσαρμοσμένες στις ανάγκες και τις ειδικές απαιτήσεις της λιμνοθάλασσας, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα.
• Ενίσχυση φορέων που προσφέρουν υπηρεσίες στον τομέα της αλιείας και του αλιευτικού τουρισμού.
• Υποστήριξη των αλιευτικών συνεταιρισμών για την ανάπτυξη υποδομών και δράσεων ψυχαγωγικής αλιείας.
• Τοποθέτηση πλωτών εποχιακής χρήσης για την ασφάλεια ελλιμενισμού στις περιοχές Τουρλίδας, Αιτωλικού και λιμένος Μεσολογγίου.

 [/toggle]

[toggle title=”9. Βασική Βιβλιογραφία”]

1. Αλιευτικός Συνεταιρισμός Προφήτης Ηλίας (Δημοσίευση στην Ιστοσελίδα του Συνεταιρισμού με τίτλο: Το ψάρεμα στα διβάρια) http://ivari-tholi.blogspot.com/p/blog-page_19.html

2. Ασβεστά, Ι., Ζήκου, Ε., Κωστάκη Ε. (1999). Περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης των χώρων πρασίνου της Ι.Π. Μεσολογγίου-Προοπτικές ανάπτυξης και μελλοντικός σχεδιασμός συνολικά των χώρων πρασίνου της Ι.Π. Μεσολογγίου, ΤΕΙ Μεσολογγίου – Σχολή Γεωπονίας (πτυχιακή εργασία), Μεσολόγγι.

3. Θεολογίδης, Χ. (2008). Περιβαλλοντικά προβλήματα των Κεφαλοειδών (Pisces: Mugilidae) στο Λιμνοθαλάσσιο Σύστημα του Βιστωνικού Κόλπου, Μεταπτυχιακή Διατριβή, ΑΠΘ- Σχολή Θετικών Επιστημών-Τμήμα Βιολογίας, Θεσσαλονίκη.

4. Καδδίτης, Γ., Γ.Σπύρου (2012). Καταγραφή της ελεύθερης αλιείας στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού, Πτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Εκδ. Α.Τ.Ε.Ι Μεσολογγίου. Τμήμα Υδατοκαλλιεργειών και Αλιευτικής Διαχείρισης , Μεσολόγγι.

5. Καραγιάννη, Ε. και Ρ. Τσερπέλη (2000). Αλιευτικά Εργαλεία Πάτρας, Μεσολογγίου, Ναυπάκτου, Πτυχιακή εργασία, Τ.Ε.Ι. Μεσολογγίου.

6. Διαχείριση της παράκτιας ζώνης με υδατοκαλλιέργειες. Η περίπτωση των λιμνοθαλασσών, Εκδ. Ίχθυκα, Μεσολόγγι.

7. Μπάδα, Κ., Ι. Λεονάδρος, Ε. Δημητρίου (2001). Παραδοσιακή Αλιεία, Εκδ. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα.

8. Μπάδα, Κ. (2004). Ο κόσμος της εργασίας. Οι ψαράδες της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου – Αιτωλικού, Εκδ. Πλέθρον, Αθήνα.

9. Μπάδα, Κ. (2011). Συντελεστές, τρόποι και μέσα επιβίωσης της παραδοσιακής αλιευτικής δραστηριότητας στο Μεσολόγγι-Αιτωλικό: Ο τόπος, η οικογένεια, ο λαϊκός πολιτισμός, Research Notebooks, V.33

10. Μπέρδος, Α.Φ. (2020). Παραδοσιακή Αλιεία Εθνικού Πάρκου Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Πολιτισμική Διαχείριση, Κατάλογος της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Οικονομική Ανάπτυξη της Τοπικής Κοινωνίας. Αδημοσίευτη διπλωματική εργασία. Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα.

11. Ρογδάκης, Γ. και Γ. Κατσέλης 2007, 2010. Διαχείριση λιμνοθαλασσών και υδροβιοτόπων, ΤΕΙ Μεσολογγίου-Τμήμα Υδατοκαλλιεργειών και Αλιευτικής Διαχείρισης (Πανεπιστημιακές Σημειώσεις), Μεσολόγγι.

12. Σπάλα Κ., 2007. Οικολογία- Διαχείριση και Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος. Χρονισμός των αλιευτικών ενεργειών στις παραδοσιακές ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις της λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας με τον ημερήσιο παλιρροιακό κύκλο, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Θετικών Επιστημών-Τμήμα Βιολογίας, Πάτρα.

13. Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου – Ακαρνανικών Ορέων, 2011. Σύμπλεγμα Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού, Μεσολόγγι.

14. Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου – Ακαρνανικών Ορέων 2010. Οικότοποι των περιοχών Natura 2000 – GR 2310001 και GR 2310005, που παρακολουθεί μέσω προγραμμάτων ο Φορέας, https://www.fdlmes.gr/2014-06-26-19-53-23/92-43.html.

15. Χώτος Γ., 2016. Η μικροσκοπική υδρόβια ζωή στις υπεραλμυρές λεκάνες των αλυκών του Μεσολογγίου, Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου.

16. Bostock, J. and Riley, H.T. 1855. Pliny the Elder, Naturalis Historia. Publisher, H. G. Bohn.http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Pliny_the_Elder/home.html)

17. Broughton, J.Cam Hobhouse 1813. A journey through Albania and other provinces of Turkey in Europe and Asia, to Constantinople, during the years 1809 and 1810, Cawthorn Press, London.(Ολόκληρο το ημερολόγιο: https://petercochran.wordpress.com/hobhouses-diary/ και Ελλάδα: https://petercochran.files.wordpress.com/2009/12/04-greece2.pdf)

18. Cavalier, O. 2007. Le Voyage de Grèce du comte de Choiseul-Gouffier, Fondation Calvet-Éditions Barthélémy, Avignon.

19. Çelebi, E.1834. Narrative of Travels in Europe, Asia, and Africa, in the Seventeenth Century Vol. 1 και Vol. 2. Translated by Joseph von Hammer-Purgstall (1834), Oriental Translation Fund, London (at Project Gutenberg: Vol 1 https://archive.org/details/narrativeoftrave01evli/page/n3/mode/2upκαι Vol. 2 https://archive.org/details/narrativeoftrave02evli/page/n5/mode/2up.

20. Chandler, R. 1776. Travels in Greece. Clarendon Press, Oxford (at Project Gutenberg https://archive.org/details/travelsingreeceo00chan/page/n5/mode/2up.

21. Choiseul-Gouffier, Marie Gabriel Florent Auguste de:Voyage pittoresque de la Grèce, Paris (http://digital.lib.auth.gr/record/138482/files/9794_1.pdf).

22. Dimitriou, E., Katselis, G., Moutopoulos, D. and Milios, K., 2016. Description of the processing stages of a Protected Designation of Origin Fish Product: The Greek Caviar “Avgotaracho Messolongiou”,Agricultural Economics Review Vol 17.

23. Dodouras, S., Lyratzaki, I. and Papayannis, Th. (2018). Gastronomic Heritage in Mediterranean wetlands-healthy wetlands, healthy eating, MedINA, Athens.

24. Katselis, G., Koutsikopoulos, C., Dimitriou, E. and Rogdakis, Y. (2003). Spatial patterns and temporal trends in the fisheries landings of the Messolonghi – Etoliko lagoons (Western Greek Coast), Scientia Marina. 67 (4): 501–511.

25. Paruta, P. (1658). The History of Venice, Abel Rober, and Henry Herringman, https://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=eebo;idno=A56527.0001.001.

26. Spon, J., G. Wheler (1678). Voyage d’Italie, de Dalmatie, de Grece, et du Levant: fait aux années 1675. και 1676, Lyon, Cellier (https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k85322z/f2.item.r=Voyage+d’Italie,+de+Dalmatie,+de+Grece,+et+du+Levant.langFR).

27. Wheler, G. (1682), A journey into Greece, William Cademan, Robert Kettlewell, and Awnsham Churchill, London (https://quod.lib.umich.edu/e/eebo2/A65620.0001.001/1:6?rgn=div1;view=fulltext).

[/toggle]

[toggle title=”10. Συμπληρωματικά Τεκμήρια”]

α. Kείμενα (πηγές, αρχειακά τεκμήρια κτλ.) Βλ. Παραρτήματα

β. Χάρτες: Βλ. Παραρτήματα

γ. Οπτικά και ακουστικά τεκμήρια (σχέδια, φωτογραφίες, αρχεία ήχου, βίντεο κτλ.): Βλ. Παραρτήματα

1. Ταινία: Alima. Σκηνοθεσία: Λουκάς Κουμπούρης, Νικόλας Παπαδημητρίου. Έγχρωμο. Έτος Παραγωγής: 2017. Διάρκεια: 30′. Παραγωγή: Ανθρωπολογική Εταιρεία Αθηνών – ETHNOFEST, Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA), Κωνσταντίνος Αϊβαλιώτης, Σίλας Μιχάλακας. (Ελλάδα)

2. Ταινία: Η λίμνη των Πόθων. Σκηνοθεσία: Γιώργος Ζερβός. Ασπρόμαυρο. Έτος Παραγωγής: 1957. Διάρκεια 98’. Παραγωγή: Ανζερβός (Ελλάδα).

δ. Διαδικτυακές πηγές (υπερσύνδεσμοι): 

 1. Ημερολόγιο του Άγγλου περιηγητή JohnCamHobhouseBroughton (Ολόκληρο το ημερολόγιο): https://petercochran.wordpress.com/hobhouses-diary/ και Τόμος Ελλάδα: https://petercochran.files.wordpress.com/2009/12/04-greece2.pdf)
2. Ταινία: Η λίμνη των Πόθων. Σκηνοθεσία:Γιώργος Ζερβός. Ασπρόμαυρο. Έτος Παραγωγής: 1957. Διάρκεια 98’. Παραγωγή: Ανζερβός (Ελλάδα).
YouTube: LefDakalakishttps://www.youtube.com/watch?v=17kwtWI8mmk
3. Επεισόδιο Αυγοτάραχο Μεσολογγίου (11/3/2017) από την εκπομπή της ΕΡΤ Τοπικές κουζίνες. Έγχρωμο. Έτος Παραγωγής: 2017. Διάρκεια: 41’. Παραγωγή: Πάνος Παπαδόπουλος / Prosenghisi Film και Video (Ελλάδα).
Στο YouTube: ΕΡΤ Α.Ε.https://www.youtube.com/watch?v=dY-glxpXDnw,
4. Ορνιθοπανίδα του Εθνικού Πάρκου από τον Φορέα Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου https://www.fdlmes.gr/2016-02-12-11-53-18/2016-02-12-11-59-04/2016-02-12-12-10-59/ornithopanida.html
5. Μέρος Επεισοδίου Αυγοτάραχο στο Αιτωλικό (6/11/2014) από την εκπομπή του ΣΚΑΙ, Ιστορίες Γης. Έγχρωμο. Έτος Παραγωγής: 2014. Διάρκεια: 13’ Παραγωγή: Γιώργος Γκεζερλής (Ελλάδα).
Στο YouTube: bioprasino.gr, https://www.youtube.com/watch?v=er0S-BnBH_Y,
6. Διαδικασία παραγωγής του Αυγοτάραχου. 3/2/2014.Παραγωγή: BottargaGold (Βραζιλία).
Στο YouTube: Bottarga Gold. https://www.youtube.com/watch?v=ZULHAqUKvpI
7. Ντοκιμαντέρ Εθνικού Πάρκου Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου – Αιτωλικού. Σκηνοθεσία: Τάσος Κατσάρης. Έγχρωμο. Έτος Παραγωγής: 2015. Διάρκεια: 20’. Παραγωγή: Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου. https://www.youtube.com/watch?v=Lv-5DuoYVEo
8. Ψάρεμα αθερίνας με σταφνοκάρι.Βίντεο 5’. Έγχρωμο,
Στο YouTube: Αποστόλης Μπλίκας. https://www.youtube.com/watch?v=VcXNHQfR7Fs

[/toggle]

[toggle title=”11. Στοιχεία συντάκτη του Δελτίου”]

Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου – Ακαρνανικών Ορέων
Ιδιότητα: Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου εποπτευόμενο από το Υ.Π.ΕΝ., για την διοίκηση και διαχείριση του Εθνικού Πάρκου Λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού, κάτω ρου και εκβολών ποταμών Αχελώου και Ευήνου και νήσων Εχινάδων, καθώς και των περιοχών του δικτύου Natura 2000 (λίμνη Οζερός, λίμνη Αμβρακία, λίμνη Τριχωνίδα, όρος Τσέρεκας, όρος Αράκυνθος, όρος Παναιτωλικό).
Διεύθυνση: Γεφύρια Αιτωλικού, ΑιτωλικόΤΚ:30400
Τηλ: +30 26320 55094
e-mail: info@fdlmes.gr, g.selimas@fdlmes.gr
url: http://fdlmes.gr/

Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο MedINA (Mediterranean Institute for Nature and Anthropos)
Ιδιότητα: Μη κερδοσκοπικός Οργανισμός που επικεντρώνεται στις πολιτιστικές αξίες των υγροτόπων, στα τοπία, στις ιερές φυσικές περιοχές και στις πολιτισμικές πρακτικές.
Διεύθυνση: Βουκουρεστίου 23, ΑθήναΤΚ:10671
Τηλ: + 30 2103600711, + 30 2103629338
e-mail: info@med-ina.org
url: http://www.med-ina.org/

Τμήμα Ζωικής Παραγωγής, Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών του Πανεπιστημίου Πατρών
Το Τμήμα Ζωικής Παραγωγής, Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών έχει ως αντικείμενο την εκπαίδευση και την έρευνα στους τομείς της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών, οι οποίοι υποστηρίζουν έναν στρατηγικό πυλώνα της ελληνικής οικονομίας. Εστιάζει στην αλιεία, υδατοκαλλιέργεια και μεταποίηση-επεξεργασία αλιευμάτων και άλλων υδρόβιων οργανισμών, καθώς επίσης και στην ανάπτυξη και εφαρμογή τεχνολογιών και μεθόδων παραγωγικής διαχείρισης, εκτίμησης και αξιολόγησης του περιβάλλοντος των υδάτινων οικοσυστημάτων.
Κατσέλης Γεώργιος, Καθηγητής Τμήματος Ζωικής Παραγωγής, Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών Πανεπιστημίου Πατρών. Γνωστικό αντικείμενο: «Μελέτη ιχθυοπληθυσμών και αλιευτική εκμετάλλευση παράκτιας ζώνης»
Διεύθυνση: Παν/μιο Πατρών Νέα Κτίρια, Μεσολόγγι ΤΚ: 30200
Τηλ: +30 2631058253
e-mail: gkatselis@upatras.gr, asfasecr@upatras.gr url: http://asfa.upatras.gr/

Μπέρδος Αθανάσιος Φοίβος
Ιδιότητα: Πολιτισμικός Διαχειριστής, Σύμβουλος Διαχείρισης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Εκπαιδευτής Ενηλίκων (M.B.A., M.Sc. Δικτυακές Πόλεις και Αναπαραστάσεις, Med)
e-mail:afberdos@hotmail.com, berdos.athanasiosfoivos@upatras.gr

Σιαμπάνη Μάρι
Ιδιότητα: Αρχιτέκτονας Μηχανικός (M.Arch Συντηρήσεις και Παρεμβάσεις σε Τόπους με Ιστορική Σημασία)
e-mail: mari.siampani@gmail.com, info@siampaniarchitects.com

γ. Τόπος και Ημερομηνία Σύνταξης του Δελτίου
Αιτωλοακαρνανία και Πειραιάς, 8/2018 – 6/2019.

[/toggle]

[toggle title=”12. Τελευταία συμπλήρωση/επικαιροποίηση του Δελτίου”]

–

[/toggle]

[/accordion]

* To Δελτίο είναι διαθέσιμο και σε μορφή PDF: Παραδοσιακή_Αλιεία_Μεσολογγίου_2021

Παράρτημα_Ι_Γλωσσάρι

Παράρτημα_ΙΙ_Είδη_Οικοτόπων

Παράρτημα_ΙΙΙ_Φωτογραφίες

Παράρτημα_ΙV