Ανδριώτικη Βεγγέρα – Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ελλάδας

H βεγγέρα είναι βραδινή συγκέντρωση σε συγγενικό ή φιλικό σπίτι με σκοπό την ψυχαγωγία που συνήθως διαρκεί ως τα μεσάνυχτα ή τις πρώτες πρωινές ώρες. Αποτελεί μια αυτοσχέδια μορφή διασκέδασης με διάφορα δρώμενα όπου προσφέρονται χειροποίητα κεράσματα, όπως γλυκά, ξηροί καρποί και μεζέδες συνοδευόμενα από σπιτικό κρασί η ρακί. Μια βεγγέρα μπορεί να εξελιχθεί και σε ένα μικρό γλέντι.
Η βιωματική εμπειρία της βεγγέρας στην καθημερινή ζωή των Ανδριωτών καθιστά το στοιχείο σημαντικό μέρος της κληρονομιάς του νησιού. Χαρακτηριστικό είναι ότι και οι Ανδριώτες της Αθήνας αλλά και της διασποράς, κυρίως της Αμερικής, διατηρούν το στοιχείο αυτό της ταυτότητάς τους στα σπίτια και τις κοινότητές τους.

Εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2022 (Υπουργική Απόφαση Εγγραφής)

Πεδία Δελτίου Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

[accordion multiopen=”true”]
[toggle title=”1. Σύντομη παρουσίαση του στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς “]

α. Με ποιο όνομα αναγνωρίζεται το στοιχείο από τους φορείς του:

Βεγγέρα

β. Άλλη/-ες ονομασία/ες: –

γ. Σύντομη Περιγραφή

Η ετυμολογία της λέξης είναι: < ιταλική (ιδιωματικό) vegghera<veggiare<vegliare< παλαιά προβηγκιανή γλώσσα velhar< λατινική vigilare, απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος vigilo<vigil< ινδοευρωπαϊκή (ρίζα) *weǵ- (αγρυπνώ)

δ. Πεδίο ΑΠΚ:

□ προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις

□ επιτελεστικές τέχνες

√ κοινωνικές πρακτικές-τελετουργίες-εορταστικές εκδηλώσεις

□ γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν

□ τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία

□ άλλο

ε. Περιοχή όπου απαντάται το στοιχείο:

Άνδρος, Κυκλάδες

στ. Λέξεις-κλειδιά:

βεγγέρα, βεγγερίζω, συνήθως συνοδεύεται με τις εκφράσεις «πάω σε βεγγέρα», «κάνω βεγγέρα» και «ελάτε για βεγγέρα».

[/toggle]

[toggle title=”2. Ταυτότητα του φορέα του στοιχείου ΑΠΚ”]

α. Ποιος/-οι είναι φορέας/-είς του στοιχείου;

Φορείς του στοιχείου είναι οι κάτοικοι της Άνδρου και όσοι κατάγονται από αυτή. Η βιωματική εμπειρία της βεγγέρας στην καθημερινή ζωή των Ανδριωτών καθιστά το στοιχείο σημαντικό μέρος της κληρονομιάς του νησιού. Χαρακτηριστικό είναι ότι και οι Ανδριώτες της Αθήνας αλλά και της διασποράς, κυρίως της Αμερικής, βεγγερίζουν στα σπίτια και τις κοινότητές τους, διατηρώντας έτσι τις σχέσεις τους και τα ήθη της ιδιαίτερης πατρίδας τους.

Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία μαρτυρούν ότι η κοινωνική πρακτική της βεγγέρας, πηγαίνει πολλές γενεές πίσω, αφού υπήρχε έντονα και στις αναφορές των δικών τους παππούδων και γιαγιάδων. Η ετυμολογία δε της λέξης, παραπέμπει στην περίοδο της Λατινοκρατίας που γνώρισε το νησί μέχρι τον 16ο αιώνα και απαντάται αντίστοιχα και σε άλλα νησιά που γνώρισαν ενετική κυριαρχία (Τήνος, Κρήτη, Επτάνησα).

β. Έδρα/τόπος

Διεύθυνση: Άνδρος, ΤΚ: 84500

Τηλ. 2282360235, 2282360200, 2282360246

e-mail: dimos@andros.grurl/ siteweb: https://andros.gr/gr/

γ. Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:

Αρμόδιο/-α πρόσωπο/-α

Όνομα: Σπύρος Τσαούσης

Ιδιότητα: Ανδριώτης, Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Άνδρου

Ε-mail: spyrostsaousis@gmail.com

[/toggle]
[toggle title=”3. Αναλυτική περιγραφή του στοιχείου ΑΠΚ, όπως απαντάται σήμερα”]

Η βεγγέρα είναι ζωντανό βίωμα στο νησί της Άνδρου, που διαρκώς μετεξελίσσεται. Φίλοι, συγγενείς και γείτονες συναντιούνται στα σπίτια για να περάσουν ευχάριστα τον ελεύθερο χρόνο τους, να συζητήσουν, να διασκεδάσουν και να υπερβούν την πίεση της καθημερινότητας.

Οι βεγγέρες τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει λιγότερο αυθόρμητες. Εκεί που ο γείτονας έβλεπε το φως και χτυπούσε την πόρτα, τώρα ως επί το πλείστον κανονίζεται από πριν το σπίτι συνάντησης, χωρίς να εκλείπουν ωστόσο και οι βεγγέρες της στιγμής.

Το φαγητό και τα κεράσματα διατηρούνται σε μεγάλο βαθμό ίδια με το παρελθόν, αφού σερβίρονται παραδοσιακά εδέσματα όπως η φουρτάλια με τα λουκάνικα, χοιρινά, τυριά, σαλάτες, χόρτα όπως προβάσια, καρύδες, γαλασίδες, αδράμια, αλοιφόνια) ή γλυκά του κουταλιού, όπως το κυδώνι, το νεράντζι, το καρυδάκι, το τριαντάφυλλο, το μπαμπιλόνι. Στα κεράσματα συμπεριλαμβάνονται ξηροί καρποί και φουρνισμένα σύκα. Τα ποτά συνήθως είναι κρασί και ρακί από τοπικές ποικιλίες αμπελιού, που μπορεί να διαφέρουν γευστικά από σπίτι σε σπίτι και από χρονιά σε χρονιά. Έτσι, στις βεγγέρες ξεδιπλώνεται ακόμα ο πολιτισμός των γεύσεων του νησιού, συνδυασμός των τοπικών συνταγών και της παραγωγής των κήπων.

Σήμερα οι κάτοικοι του νησιού κάνουν βραδινές βεγγέρες όλες τις εποχές του χρόνου. Χώροι συνεύρεσης είναι το εσωτερικό (σάλες, τραπεζαρίες, κουζίνες) και οι αυλές των σπιτιών με τις κληματαριές αλλά και διάφοροι άλλοι υπαίθριοι χώροι (ταράτσες). Αυτό που έχει αλλάξει αισθητά σε σχέση με το παρελθόν είναι η χρήση της τεχνολογίας για τον προσδιορισμό του τόπου και του χρόνου της συνάντησης. Πιο συγκεκριμένα, η συνεννόηση μεταξύ των επισκεπτών και του οικοδεσπότη γίνεται με τη χρήση των τηλεφώνων ή μηνυμάτων στα κοινωνικά δίκτυα, καθιστώντας τις επικοινωνίες πιο άμεσες. Η χρήση επίσης των μέσων μεταφοράς καθιστά τις μετακινήσεις πολύ ευκολότερες στο ίδιο ή και σε διαφορετικά χωριά. Επίσης, οι βεγγέρες των νέων μπορεί είναι πιο απλές ως προς την προετοιμασία των φαγητών, σε σχέση με τη μεγαλύτερη ποικιλία που υπάρχει στις βεγγέρες των μεγαλύτερων.

Ακόμα και στις μέρες μας, η ουσία της βεγγέρας παραμένει η ίδια και μπορεί να εξελιχθεί σε ένα σπιτικό γλέντι με μουσική ή με όργανα. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλά νέα παιδιά στην Άνδρο παίζουν βιολί, λαούτο, τσαμπούνα, σαντούρι και συχνά στις βεγγέρες ακούγεται ο μπάλος, ο συρτός, ο καβοντορήτικος.

Η χειμερινή βεγγέρα γίνεται στο εσωτερικό των σπιτιών δίπλα στο αναμμένο τζάκι που αντικατέστησε το μαγκάλι των παλαιότερων ετών, ενώ το καλοκαίρι ο κόσμος βεγγερίζει στις αυλές. Τα γέλια, τα τραγούδια, μπορεί να παρασύρουν και άλλους που ακούγοντας τις φωνές θέλουν να πάνε στο κοντινό σπίτι ή η παρέα να καλέσει εκείνη την ώρα και άλλους φίλους και να μαζευτούν περισσότεροι

Όσοι επισκέπτονται τα πατρικά τους στα χωριά για διακοπές, νιώθουν ακόμα περισσότερο την ανάγκη να βεγγερίσουν με φίλους που έχουν να ανταμώσουν καιρό. Ιδιαίτερα οι Ανδριώτες της διασποράς που έρχονται μια φορά τον χρόνο στο νησί, δείχνουν μεγάλη λαχτάρα και ενθουσιασμό να επικοινωνήσουν ουσιαστικά και να ξαναζήσουν βιώματα της παιδικής τους ηλικίας. Οι αναφορές και οι μνήμες που δημιουργούνται στα νεότερα παιδιά που γεννήθηκαν στο εξωτερικό, σφυρηλατούν δυνατές ρίζες με τα ήθη του τόπου καταγωγής των προγόνων τους.

Από τη δεκαετία του 1970 άρχισαν να δημιουργούνται Πολιτιστικοί Σύλλογοι σε κάθε χωριό, με σκοπό τη διαφύλαξη και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού και την ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων. Βασικός λόγος ήταν η σταδιακή μείωση του μόνιμου πληθυσμού των χωριών και η μετανάστευση κυρίως προς την Αθήνα. Με αφορμή καλοκαιρινές εκδηλώσεις ή θρησκευτικές εορτές, συνήθως μετά τον εσπερινό, οι Σύλλογοι αναβιώνουν την ατμόσφαιρα μιας βεγγέρας σε προαύλιους χώρους, με συμμετοχή των κατοίκων και σκοπό το αντάμωμα των χωριανών και τη διαφύλαξη του εθίμου από τους νεότερους.

Επιπρόσθετα, τη δεκαετία του 1990 πολλά Δημοτικά σχολεία έκλεισαν και μετατράπηκαν σε χώρους στέγασης κοινωνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, ενώ παράλληλα έκλεισαν και παραδοσιακά καταστήματα (καφενεία, φούρνοι).

Για παράδειγμα η χρήση της πλατείας για ένα πανηγύρι ή τον Άι-Γιάννη τον Κλύδωνα, και των προαυλίων εκκλησιών και σχολείων για κεράσματα που θυμίζουν βεγγέρες, έγιναν μέρη ανανέωσης των σχέσεων και ανάδειξης μιας πολιτιστικής ταυτότητας.

Από την άλλη, ένας εσπερινός ή ένα πολιτιστικό/κοινωνικό γεγονός σε ένα χωριό, μπορεί να εξελιχθεί σε μια βεγγέρα με λουκουμάδες ή μεζέδες που παρασκευάζονται από τις νοικοκυρές του χωριού, αφού έχουν συνεννοηθεί τι θα μαγειρέψει η καθεμία. Το κρασί το προσφέρουν οι σπιτονοικοκύρηδες, ο καθένας από το βαρέλι του.

Σήμερα λοιπόν, παρά τη μείωση του πληθυσμού και την εξέλιξη της τεχνολογίας, η βεγγέρα λειτουργεί και μεταλαμπαδεύεται ως πρακτική με φυσικό τρόπο από γενιά σε γενιά. Όσοι συμμετέχουν, μυούνται και την εξελίσσουν σύμφωνα με τις επικρατούσες συνθήκες και τις ιδιαιτερότητες της εποχής, διατηρώντας όμως στον πυρήνα της την πρωτογενή ανάγκη για επικοινωνία, αλληλεπίδραση και διατήρηση των φιλικών και οικογενειακών σχέσεων στα χωριά της Άνδρου.

[/toggle]
[toggle title=”4. Χώρος/εγκαταστάσεις και εξοπλισμός που συνδέονται με την επιτέλεση/ άσκηση του στοιχείου ΑΠΚ”]

Ο χώρος επιτέλεσης μια βεγγέρας είναι το εσωτερικό των σπιτιών. Στα χωριά συνήθως γινόταν στο καθιστικό με το μαγειρειό όπου βρισκόταν το τζάκι, καμιά φορά στη σάλα ή στα δωμάτια για τα παιδιά. Στη Χώρα της Άνδρου οι σάλες βρίσκονταν στον όροφο, ενδεχομένως απόηχος των πύργων των αρχόντων, και οι βεγγέρες γίνονταν στην κουζίνα, που σχεδόν πάντα ήταν ευρύχωρη.

Μια βεγγέρα 2-3 οικογενειών με παιδιά μπορεί να συγκέντρωνε και πάνω από δεκαπέντε άτομα σε ένα σπίτι. Τα παιδιά έπαιζαν ξεχωριστά σε μια άκρη ή στα δωμάτια διάφορα παιχνίδια, όπως πρωτιλειά, μούκος, ψητό ή αυτοσχεδίαζαν φτιάχνοντας π.χ. αιώρες με σεντόνια κρεμασμένες από τα κάγκελα της καριόλας (παραδοσιακό σιδερένιο κρεβάτι). Επίσης κάθονταν σε αντικριστούς κορμούς (κουρμούσια) δίπλα στην εστία που έπαιζαν τον ρόλο της παγκέτας (πάγκου).

Η Άνδρος είναι μια νησιωτική περιοχή και τα σπίτια έχουν ανοιχτό/κοινωνικό χαρακτήρα για εκδηλώσεις όπως οι βεγγέρες.

Στην πρώτη φάση ανάπτυξης των χωριών, κάποιοι οικισμοί είχαν κολλητά σπίτια για οχυρωματικούς λόγους και οι άνθρωποι ζούσαν κοντά. Ακόμα όμως και στα πιο αραιοχτισμένα χωριά επιζητούσαν την κοινωνικοποίηση και οι κάτοικοι βεγγέριζαν. Πολλοί οικισμοί επίσης φέρουν τα ονόματα οικογενειών που εγκαταστάθηκαν μαζικά και διατηρούσαν στενές σχέσεις. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, πριν γίνουν οι πλατείες και αργότερα τα σχολεία, ο δημόσιος χώρος ήταν τα προαύλια των εκκλησιών και άρα τα σπίτια ήταν ο βασικός χώρος ψυχαγωγίας.

Κατά τον 19ο και 20ο αιώνα, η Άνδρος ανέπτυξε τη ναυτιλία και το εμπόριο και αποκόμισε το όνομα «Μικρά Αγγλία». Στα σπίτια των ναυτικών υπήρχε μια εξωστρέφεια και είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες δεν υπήρχε οικογένεια χωρίς κάποιο ναυτικό στο περιβάλλον της.

Όταν δημιουργήθηκαν πλατείες, σχολεία και αργότερα πολιτιστικά κέντρα έγιναν αναπόσπαστα μέρη της καθημερινής ζωής, γι’ αυτό και χρησιμοποιούνται από συλλογικότητες για εκδηλώσεις, όπως πανηγύρια ή αναβίωση μιας βεγγέρας.

[/toggle]

[toggle title=”5. Προϊόντα ή εν γένει υλικά αντικείμενα που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της επιτέλεσης/άσκησης του στοιχείου ΑΠΚ “]

Αναπόσπαστο κομμάτι της ανδριώτικης βεγγέρας ήταν η τοπική γαστρονομία. Χειροποίητα εδέσματα, με χαρακτηριστικό τρόπο παρασκευής που μπορεί και να διέφεραν στα χωριά της νότιας, κεντρικής και βόρειας περιοχής του νησιού.

Ενδεικτικοί μεζέδες που προσφέρονταν, είναι:

φουρτάλια (τοπική ομελέτα με πατάτες), ντομάτες, ελιές, λουκάνικα, λούζες και λαρδιά από τη μπουρνιά (πήλινο σκεύος αλοιφωτό όπου συντηρούσαν τα χοιρινά) και τυριά βολάκια που κατέβαζαν από την καλαμωτή (κεντρική Άνδρος), φιδέ σαρδέλες, μπακαλιάρος και ρέγκες που τυλίγονταν σε εφημερίδα και τα έψηναν στο μαγκάλι (νότια Άνδρος), τσίχλες (πουλιά) μαγειρεμένα στα κάρβουνα από το τζάκι. Συνήθως οι άνδρες τις έπιαναν το πρωί και οι γυναίκες είχαν την αρμοδιότητα του μαδήματος. Έκοβαν σε μικρά κομμάτια τις τσίχλες, ντόπια λουκάνικα, πατάτες, κρεμμύδια τα οποία περνούσαν εναλλάξ στις βελόνες που πλέκανε (οι βελόνες δηλαδή χρησιμοποιούνταν σαν μικρή σούβλα) ή τις κρατούσαν στο χέρι και τις στριφογύριζαν μέχρι να ψηθούν οι μεζέδες. Σε σπίτια κυνηγών κερνούσαν ψητές μπεκάτσες και πέρδικες (βόρεια Άνδρος), τηγανίτες, ντομάτες, ελιές ή ακόμα και κόκορα με μακαρονάδα.

Ενδεικτικά ποτά που προσφέρονταν, είναι: κρασί μέσα σε μπότη (πήλινη κανάτα), πότζι (το ευρέως γνωστό ρακόμελο), το οποίο παρασκευαζόταν από τσίπουρο, αγνό θυμαρίσιο μέλι και το έβραζαν επάνω στα κάρβουνα, καφές ψημένος στη χόβολη του μαγκαλιού ή τσάι αφού προηγουμένως στο νερό είχαν βράσει λίγα καριφίλια (γαρύφαλλα) και ξύλο κανέλας για να δώσει επιπλέον άρωμα. Το φλιτζάνι το συνόδευαν απαραιτήτως με μια φέτα λεμόνι, ρακί, για τις γυναίκες ηδύποτα λικέρ (κουαντρώ, μέντα κλπ).

Ενδεικτικά γλυκά και ξηροί καρποί που προσφέρονταν, είναι: παστελαριές (αποξηραμένα σύκα που περιείχαν αμύγδαλο) ή σκέτα φουρνισμένα σύκα, στραγάλια, αμύγδαλα, καρύδια, σταφίδες, ξερή μουσταλευριά, παστοκύδωνο, μελομακάρονα, κουραμπιέδες, δίπλες, γλυκά του κουταλιού (καρυδάκι, κυδώνι, σταφύλι, νεράντζι, λεμόνι κτλ.) είτε απευθείας από τον γυάλινο κεσέ με τα κρεμασμένα κουταλάκια είτε σε ατομικά πιατάκια, ρόδια και κυδώνια τα οποία έψηναν στο μαγκάλι, λουκουμάδες που όταν σκλήραιναν τους έβαζαν λίγους λίγους σε μια κατσαρόλα με λίγο νερό και σιρόπι και τους σιγόψηναν στο μαγκάλι μέχρι να μαλακώσουν, σοκολατάκια (μαργαρίτες, φοντάν) που συνοδεύονταν από κουλουράκια ή κέικ που έφερναν οι επισκέπτες (πεσκέσια).

[/toggle]

[toggle title=”6. Ιστορικά στοιχεία για το στοιχείο ΑΠΚ”]

Συνήθως με το πέρας των αγροτικών εργασιών που ξεκινούσαν την άνοιξη έως το φθινόπωρο στα χωράφια (καλλιέργεια κήπων, αμπέλια, θερίσματα, αλωνέματα, τρύγος, μάζεμα της ελιάς, χοιροσφάγια), οι νοικοκυραίοι είχαν προετοιμαστεί για τον δύσκολο χειμώνα. Τα κατώγια τους ήταν γεμάτα και τα απαραίτητα ξύλα για τη φωτιά κι αυτά συγκεντρωμένα. Οι νύχτες μεγάλωναν και άνθρωποι για να μην είναι απομονωμένοι έκαναν καθημερινά βεγγέρες.

Η βεγγέρα συνήθως ήταν απροειδοποίητη. Έτρωγαν νωρίς το βραδινό και μετά πήγαιναν βεγγέρες σε κοντινά σπίτια που είχαν το φως αναμμένο, για να περάσουν ευχάριστα την ώρα τους μέχρι αργά το βράδυ ή να διεκπεραιώσουν συλλογικά εποχικές αγροτικές εργασίες. Στη Χώρα της Άνδρου υπήρχε και το προβέγγερο, ως μια πιο πρόχειρη εκδοχή της βεγγέρας με λιγότερα άτομα, συχνά πιο οικεία.

Οι νοικοκυρές με τη συνδρομή των φιλοξενούμενων γυναικών πρόσφεραν μεζέδες και φαγητά αντιπροσωπευτικά της γαστρονομίας του νησιού.

Το κρασί ήταν απαραίτητο στο τραπέζι καθώς και τα συνοδευτικά του κεράσματος. Συνηθισμένο ήταν και το ρακί με μουσταλευριά ξερή, παστελαριές (φουρνισμένα σύκα) και άλλους ξηρούς καρπούς, όπως επίσης φουρτάλια (παραδοσιακή ομελέτα με λουκάνικα), χειροποίητα τυριά, ντομάτες, ελιές και χόρτα. Μέχρι και κόκορα μπορεί να έσφαζαν για την καθιερωμένη μακαρονάδα.

Στη βεγγέρα οι γυναίκες κάθονταν κυρίως στο μέρος της κουζίνας ή γύρω από το μαγκάλι με τις ποδιές τους, όπου καταπιάνονταν με διάφορες χειρωνακτικές δραστηριότητες (έξαναν το μαλλί, κεντούσαν, άλεθαν τον καφέ), συζητώντας ευχάριστα. Οι άντρες κάθονταν γύρω από το τραπέζι στο καθιστικό ή τη σάλα και η κλεβανή (επίπεδη πόρτα που συνέδεε το σπίτι με το κατώι) ήταν ανοιχτή για να κατεβαίνουν οι σπιτονοικοκύρηδες για ανεφοδιασμό σε κρασί και ξύλα. Τα παιδιά ήταν σε μια γωνιά ή στα δωμάτια να παίζουν.

Η βεγγέρα αποτελούσε καθιερωμένη συνάθροιση, για να ανταλλάσσονται οι απόψεις για τα θέματα του χωριού. Ήταν μια εκτόνωση και ξεκούραση από την επίπονη καθημερινότητα, με γέλιο, κουτσομπολιό και πειράγματα.

Μέρος μιας βεγγέρας μπορεί να ήταν και μια γνωριμία ή φλερτ μεταξύ των νέων και δεν ήταν σπάνιες οι φορές όπου κατέληγαν και σε μιλήματα (υπόσχεση γάμου), εξού και ο στίχος του παραδοσιακού τραγουδιού:

«Σάλα σάλα μες στη σάλα τα μιλήσαμε,

να με πάρεις, να σε πάρω συμφωνήσαμε».

Η βεγγέρα δεν ήταν καθημερινή πρακτική για το ίδιο σπίτι και γι’ αυτό έκαναν βεγγέρες σε διαφορετικά σπίτια.

Το καληνύχτισμα ήταν μια ευχαριστία προς τους οικοδεσπότες και μια υπόσχεση συνάντησης στο σπίτι ενός από τους μουσαφιραίους. Στα πυκνοκατοικημένα χωριά, κατά την επιστροφή στα σπίτια δεν ήταν σπάνιο να συναντηθούν στον δρόμο δυο και τρεις βεγγέρες.

Έντονο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι βεγγέρες στα αρβανιτοχώρια της Βόρειας Άνδρου. Οι Αρβανίτες εποίκησαν τη Βόρεια Άνδρο το 15ο αιώνα και η παρουσία τους στο διάβα του χρόνου εμπλούτισε τα ήθη και τα έθιμα του νησιού. Έτσι και στις βεγγέρες είχαν τις δικές τους συνήθειες στα εδέσματα και τις τσαμπούνες (μουσικά όργανα), που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά στα πανηγύρια και τα σπίτια αυτής της περιοχής.

Τέλος, από τις προφορικές μαρτυρίες γίνεται αντιληπτό, ότι στα χωριά της Άνδρου η βεγγέρα είχε μάλλον πιο παραδοσιακό χαρακτήρα, σε σχέση με τη Χώρα της Άνδρου, όπου από τον 19ο αιώνα αναπτύχθηκε συστηματικά ένας πιο αστικός χαρακτήρας.

Στα πολυώροφα σπίτια της Χώρας, η σάλα ήταν πιο επίσημο δωμάτιο όπου δεν γίνονταν βεγγέρες, σε αντίθεση με τα χωριά. Επίσης, οι βεγγέρες γίνονταν μάλλον νωρίτερα και προσφέρονταν τσάι, γλυκά και εδέσματα με κρασί και όχι ρακί. Η αρχιτεκτονική και ο πιο πλούσιος διάκοσμος και εξοπλισμός των σπιτιών στην πυκνοδομημένη Χώρα διαφοροποιούνταν επίσης σε σχέση με τους χώρους και τα αντικείμενα των σπιτιών στα χωριά.

Εν κατακλείδι, η βεγγέρα αποτελούσε γεγονός που συνδύαζε πολλά στοιχεία της ανδριώτικης λαογραφίας. Αυτοσχέδια παιχνίδια, σπιτικές συνταγές, ιστορίες και θρύλοι κάθε χωριού, εποχικές εργασίες γύρω από το μαγκάλι και δημιουργικές πρακτικές όπως η παραγωγή φωτός με το τηγάνισμα του θειαφιού.

[/toggle]

[toggle title=”7. Η σημασία του στοιχείου σήμερα”]

α. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τα μέλη της κοινότητας/τους φορείς του;

Η βεγγέρα αποτελεί μέρος της ταυτότητας και του τρόπου ζωής των κατοίκων της Άνδρου και η σημασία της παραμένει σημαντική. Σε αντιδιαστολή με τη σημερινή κυριαρχία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η βεγγέρα αναπτύσσει την προσωπική επαφή στις σχέσεις μεταξύ των μελών της κοινότητας και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη λαογραφία, τη γαστρονομία, τον πολιτισμό και τις διάφορες ιστορικές περιόδους της Άνδρου.

Ως συνδετικός κρίκος με τις πατροπαράδοτες κοινωνικές πρακτικές, διασφαλίζει ένα μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς και της εξωστρέφειας του τόπου μας.

β. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία;

Σε μια εποχή όπου η επικοινωνία και οι κοινωνικές σχέσεις εξελίσσονται όλο και περισσότερο με ψηφιακό και απομακρυσμένο τρόπο, η πρακτική της βεγγέρας προτάσσει την πρόσωπο με πρόσωπο επαφή των ανθρώπων. Η ελληνική κοινωνία μπορεί να βρει στη βεγγέρα μια εναλλακτική του σημερινού τρόπου ζωής, διατηρώντας ποικίλες εκφράσεις της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε τόπου.

γ. Συμμετείχε και πώς η κοινότητα στην προετοιμασία της εγγραφής του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς;

Το Δ.Σ. του Δήμου Άνδρου ενέκρινε ομόφωνα την πρόταση για εγγραφή της Ανδριώτικης Βεγγέρας στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς Της Ελλάδας και ο τύπος της Άνδρου και των Κυκλάδων συντέλεσαν στο εγχείρημα με σχετικά δημοσιεύματα.

Συστήθηκε ομάδα εργασίας με σκοπό την έρευνα γραπτών πηγών, την καταγραφή της προφορικής ιστορίας (γραπτά και με βίντεο), τη συλλογή φωτογραφικού και οπτικοακουστικού υλικού, καθώς και την επιμέλεια του Δελτίου Υποβολής.

Διεξήχθησαν επισκέψεις στα χωριά του νησιού και σε χώρους τέλεσης της βεγγέρας καθώς και στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη. Η ενεργός συμμετοχή κατοίκων του νησιού, συλλογικοτήτων και φορέων που ασχολούνται με την ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου ήταν πολύ σημαντική.

Ενδεικτικά αναφέρουμε τη συνεργασία της εφημερίδας Ανδριακή, του Περίγυρου της Κινηματογραφικής Λέσχης Άνδρου, των Πολιτιστικών Συλλόγων Μαινήτων και Καππαριάς, του Πολιτιστικού Φεστιβάλ «Αιγαίου μέθεξις», επιστημόνων, απόμαχων ναυτικών και ανθρώπων κάθε ηλικίας, όπως μεγαλύτεροι συντοπίτες μας από τη βόρεια Άνδρο ή νεότερα παιδιά από το νότιο τμήμα του νησιού.

[/toggle]

[toggle title=”8.Διαφύλαξη/ανάδειξη του στοιχείου”]

α. Πώς μεταδίδεται το στοιχείο στις νεότερες γενιές σήμερα;

Οι νεότερες γενιές γίνονται κοινωνοί της βεγγέρας κυρίως με βιωματικό τρόπο στα σπίτια τους. Συμμετέχουν σε βεγγέρες που γίνονται από τις παλαιότερες γενιές και αντίστοιχα κάνουν τις δικές τους βεγγέρες με τρόπο προσαρμοσμένο στις ανάγκες της σημερινής εποχής.

Με αφορμή καλοκαιρινές εκδηλώσεις ή θρησκευτικές εορτές, οι Σύλλογοι αναβιώνουν την ατμόσφαιρα μιας βεγγέρας σε προαύλιους χώρους, με συμμετοχή των κατοίκων και σκοπό το αντάμωμα των χωριανών και τη μεταλαμπάδευση του εθίμου στους νεότερους.

β. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης του στοιχείου που έχουν ληφθεί στο παρελθόν ή που εφαρμόζονται σήμερα (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)

Η βεγγέρα αποτελεί ακόμα μέρος της καθημερινότητας των ανδριώτικων σπιτιών. Η ουσιαστικότερη πρακτική διαφύλαξης είναι οι ίδιες οι βεγγέρες που πραγματοποιούνται από οικογένειες και η καλλιέργεια καλών σχέσεων ανάμεσα στους κατοίκους των χωριών. Οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι συμβάλλουν επίσης στην ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων μεταξύ των μελών και φίλων και αναβιώνουν βεγγέρες.

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καππαριάς έλαβε πρόσφατα επιχορήγηση για την πρόταση με τίτλο: «Βεγγερίζοντας στην Καππαριά» στο πλαίσιο της πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος για επιχορήγηση ή/και αιγίδα δράσεων Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με σκοπό τη διαφύλαξη και ανάδειξη του στοιχείου. Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου επιχορήγησε επίσης την ίδια πρόταση.

Τα τελευταία χρόνια επίσης, μέσω του βιωματικού φεστιβάλ «Αιγαίου μέθεξις», έγινε αναβίωση και ανάδειξη της ανδριώτικης βεγγέρας και για τους επισκέπτες του νησιού, ώστε να βιώσουν την εμπειρία μιας ζωντανής παράδοσης της Άνδρου που φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά.

γ. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης που προτείνεται να εφαρμοστούν στο μέλλον (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)

Η έρευνα σε γραπτές πηγές που πραγματοποιήθηκε στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη σχετικά με τη βεγγέρα ανέδειξε την έλλειψη σχετικής βιβλιογραφίας.

Κρίνεται απαραίτητη η ενδελεχής καταγραφή μαρτυριών κυρίως των μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων, με τις επιστημονικές μεθόδους της προφορικής ιστορίας για την ουσιαστικότερη τεκμηρίωση, διαφύλαξη και ανάδειξη της βεγγέρας που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ανδριώτικης ταυτότητας.

Πρόσφατα πραγματοποιήθηκε στην Άνδρο πολυήμερο σεμινάριο προφορικής ιστορίας με την ιστορικό Τασούλα Βερβενιώτη, όπου παρουσιάστηκε και η περίπτωση της Ανδριώτικης Βεγγέρας. Οι διάφορες πρακτικές και ιστορίες της καθημερινότητας των χωριών της Άνδρου συνιστούν ανεξάντλητο πλούτο και ήδη ξεκίνησε ή προσπάθεια καταγραφής και αποτύπωσής τους.

Η διαφύλαξη, μελέτη και προβολή των στοιχείων της ανδριώτικης βεγγέρας, αποτελεί πολύτιμη συνεισφορά στην προσπάθεια διάσωσης της παράδοσής μας.

Σε κυκλαδίτικο επίπεδο, θα ήταν χρήσιμη μια μελέτη του φαινομένου που μοιάζει να έρχεται τουλάχιστον από τη Λατινοκρατία, που θα συγκρίνει και θα αναδεικνύει τη βεγγέρα της Άνδρου με τις βεγγέρες στα άλλα κυκλαδονήσια.

[/toggle]

[toggle title=”9. Βασική Βιβλιογραφία”]

–

[/toggle]

[toggle title=”10. Συμπληρωματικά Τεκμήρια”]

α. Kείμενα (πηγές, αρχειακά τεκμήρια κτλ.) –

β. Χάρτες: –

γ. Οπτικά και ακουστικά τεκμήρια (σχέδια, φωτογραφίες, αρχεία ήχου, βίντεο κτλ.): Ως επισυναπτόμενα

δ. Διαδικτυακές πηγές (υπερσύνδεσμοι):

«Η βεγγέρα στις Στενιές»

Νικολός Εξαδάχτυλος

http://www.steniotes.gr/Laografika/Laog-Veggera.htm