Ο λαϊκός πολιτισμός στον αστικό χώρο έχει σημαντικές προεκτάσεις και στο πεδίο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Με μεγάλη μας χαρά σας παρουσιάζουμε την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα δουλειά του Πολυχώρου Πολιτισμού Ισλαχανέ, που ξεκίνησε το 2019 και παρουσιάστηκε το 2020 στο πλαίσιο του εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων. Πρόκειται για σύντομα βίντεο που προέκυψαν από την καταγραφή προφορικών μαρτυριών για την γειτονιά του Ισλαχανέ και έχουν αναρτηθεί στο κανάλι του Πολυχώρου στο YouTube (το κανάλι θα εμπλουτίζεται με νέες μαρτυρίες).
Ο Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ, πρώην Σχολή Τεχνών κι Επαγγελμάτων Χαμιδιέ, βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, στο ανατολικό άκρο της Άνω Πόλης και αποτελεί έναν νέο χώρο πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ, στην αρμοδιότητα της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων & Τεχνικών Έργων Κεντρικής Μακεδονίας. Στεγάζεται σε κτήριο του 1903, το πρώην εργαστήριο του κτηριακού συγκροτήματος του Οθωμανικού Ορφανοτροφείου-Τεχνικής Σχολής Ισλαχανέ, η ίδρυση του οποίου ανάγεται στο 1874. Αργότερα, στέγασε ιδιωτική βιομηχανική επιχείρηση, ένα μηχανουργείο-χυτήριο. Σήμερα, αποτελεί έναν μουσειακό πολυχώρο πολιτισμού με μόνιμη έκθεση, αφιερωμένη στην ιστορία του κτηρίου και της γειτονιάς, ενώ παράλληλα φιλοξενεί εκδηλώσεις, διοργανώνει περιοδικές εκθέσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα.
Η συλλογή προφορικών ιστοριών ενδιέφερε την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Κεντρικής Μακεδονίας (ΥΝΜΤΕΚΜ) από τότε που το κτήριο ήταν ακόμη σε διαδικασία αποκατάστασης. Η αδιάκοπη χρήση του κτηρίου, που συνεχίζεται για περισσότερα από 100 χρόνια, ενισχύει τη φιλοδοξία των στελεχών του Πολυχώρου να την αναδείξουν. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά, η τοπική ιστορία, της γειτονιάς του Ισλαχανέ, αποτελεί οφειλή και όφελος, να καταγραφεί και να κοινοποιηθεί μέσω του Πολυχώρου Πολιτισμού.
Οι συγκεκριμένες προφορικές μαρτυρίες είναι αποτέλεσμα ανοιχτού καλέσματος και αφορούν: στο αρχικό κτήριο του Ισλαχανέ, παραπλεύρως του Πολυχώρου, όπου μετά την Ανταλλαγή των Πληθυσμών, στεγάστηκαν πρόσφυγες από τη Μ. Ασία, σε αστικούς θρύλους της γειτονιάς, σε τοπωνύμια, σε εργαζόμενους στο εργοστάσιο, καθώς και σε καφενεία, ταβέρνες και στα λουτρά της γειτονιάς.
Τις συνεντεύξεις και το μοντάζ των βίντεο επιμελήθηκε η Αρετή Κονδυλίδου, Εθνολόγος-Λαογράφος- Κοινωνική Ανθρωπολόγος (ΥΝΜΤΕΚΜ).
Ο Τάσος Κεφαλίδης, προσφυγικής καταγωγής, μας αφηγείται τις αναμνήσεις του. Κάτοικος του Ισλαχανέ, του τριώροφου κτηρίου που εφάπτονταν στα τείχη και έχει κατεδαφιστεί, περιγράφει τις δύσκολες συνθήκες ζωής αλλά και την συγκινητική αλληλεγγύη των κατοίκων.
– Τίτλος: Τάσος Κεφαλίδης- ο “Ισλαχανές” ως κατοικία προσφύγων- Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ: https://www.youtube.com/watch?v=Q9iYfAKY84w&t=8s
Γεωργία Σαρηγιαννίδου
Η Γεωργία Σαρηγιαννίδου, παιδική-αδελφική φίλη του Τάσου Κεφαλίδη, μεγάλωσε επίσης στον Ισλαχανέ. Θυμάται το κτήριο, τι έβλεπε κι άκουγε από το παράθυρο, μας περιγράφει τους γείτονες, τους «θείους», τη γιαγιά Άσπα, τον Ιωακείμ, τη θεία Χρύσα, τη μοδίστρα… Ένα κτήριο που δεν υπάρχει πια, αποκτά φωνή, πρόσωπα κι ονόματα.
– Τίτλος: Γεωργία Σαρηγιαννίδου – Ο “Ισλαχανές΄’ ως προσφυγική κατοικία: https://www.youtube.com/watch?v=OAL43uCFB1Y
– Τίτλος: Οι κάτοικοι του Ισλαχανέ-Γεωργία Σαρηγιαννίδου-Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ: https://www.youtube.com/watch?v=C8D-ySiq7Mk
Αμαλία Παπαδοπούλου
Η Αμαλία Παπαδοπούλου, μόνιμη κάτοικος της γειτονιάς, μας αφηγείται μια παλιά ξεχασμένη ιστορία που άκουσε μικρή, για το πώς «θρυλείται» ότι διανοίχθηκε η οδός Δεινάρχου, λίγα μέτρα από τον Πολυχώρο και η σχέση της με την τουρκοπούλα Χαμπιμπέ.
– Τίτλος: Η Χαμπιμπέ και ο οδός Δεινάρχου Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ:https://www.youtube.com/watch?v=b-syEUdevxk
Το Σπίτι του Πασά, στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, είναι γνωστό για τους νεότερους ως ταβέρνα της γειτονιάς … όμως, από πού πήρε το όνομά του; Mας αφηγείται τον αστικό θρύλο!
– Τίτλος: Το Σπίτι του Πασά και το γιαουρτζίδικο: https://www.youtube.com/watch?v=-zRCHtgcNuU&t=20s
Κωνσταντίνος Λουκίδης
Ο Κωνσταντίνος Λουκίδης μας εξιστορεί την ιστορία του καφενείου «η Πρίγκηπος», η ιστορία του οποίου ξεκίνησε από το οικόπεδο που ανήκε κάποτε στο Ισλαχανέ και αγοράστηκε από τον πρόσφυγα παππού του για να στεγάσει το καφενείο η Ελπίς, ή καφενείο του Καραμανλή.
– Τίτλος: Καφενείον η Ελπίς ή του Καραμανλή τότε, καφενείο η Πρίγκηπος σήμερα-Κ. Λουκίδης-Πολυχώρος Ισλαχανέ: https://www.youtube.com/watch?v=LAv1lcsfNag
Κωνσταντίνος Μαργαρίτης
Ο Κωνσταντίνος Μαργαρίτης, ορφανός από μικρός, δούλεψε ως ανήλικο αγόρι στη εργοστάσιο. Από το Παπάφειο, ορφανοτροφείο-τεχνικό σχολείο, όπως ήταν κάποτε και το Ισλαχανέ, ερχόταν με τα πόδια κάθε πρωί για να δουλέψει…
-Τίτλος: ‘Αντε αγόρι μ’ , ο κόκορας φώναξε…-Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ: https://www.youtube.com/watch?v=a6tC7lW1v2Q
Σωκράτης Χριστοδούλου
Ο Σωκράτης Χριστοδούλου, με καταγωγή από την Κύπρο, γεννήθηκε στην περιοχή της Ευαγγελίστριας. Η γιαγιά και ο πατέρας του, ήρθαν ως πρόσφυγες ενώ η αγγλική υπηκοότητα δε στάθηκε υπέρμαχός του. Δούλευε στο μηχανουργείο ως τορναδόρος και περιγράφει τις συνθήκες εργασίας.
– Τίτλος: Όταν γύριζα σπίτι όλη τη νύχτα έφτυνα μαυρίλα – Σωκράτης Χριστοδούλου: https://www.youtube.com/watch?v=rLvrbnXykzY&t=2s
Τα λουτρά της γειτονιάς χρονολογούνταν στον 18ο αι. και χτίστηκαν, όπως και το παρακείμενο τζαμί από τον Νουμάν Πασά. Αργότερα, με την ίδρυση του ορφανοτροφείου-τεχνικής σχολής, τόσο η γειτονιά όσο και τα λουτρά ονομάστηκαν Ισλαχανέ. Μία κάτοικος της οδού Αποστόλου Παύλου, θυμάται ως κοριτσάκι με τη μητέρα και τη γιαγιά της να πηγαίνει κάθε εβδομάδα στα λουτρά και μας τα περιγράφει. Κατεδαφίστηκαν τη δεκαετία του ’70.
– Τίτλος: Τα λουτρά Ισλαχανέ στην Αποστόλου Παύλου: https://www.youtube.com/watch?v=M2TI7PhYtKE
Τούλα Μαρκοπούλου
Η Τούλα Μαρκοπούλου, προσφυγικής καταγωγής, γεννήθηκε στην ανατολική πλευρά της Άνω Πόλης της Θεσσαλονίκης. Μας περιγράφει το πρώτο “κέντρο δημιουργικής απασχόλησης”, ένα άτυπο νηπιαγωγείο στη γειτονιά, τη δεκαετία του ’50 καθώς και μία ιστορία σχετικά με το μπακάλικο του παππού της στην πλατεία Καλλιθέας και τι σκαρφίστηκε η γιαγιά της για να μορφώσει τις δύο κόρες της…
– Τίτλος: Κορίτσια… και εκπαίδευση – Τούλα Μαρκοπούλου: https://www.youtube.com/watch?v=e69tAL3eZAQ&t=2s
Ο Νίκος Αρναούτογλου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη γειτονιά του Ισλαχανέ, από γονείς πρόσφυγες από τα Κούλα και το Αϊδίνι της Μικράς Ασίας. Πατρικό του ήταν το μαγειρείο του Ορφανοτροφείου-Τεχνικής Σχολής, επί της Αγίου Δημητρίου.
– Τίτλος: Ένα δωμάτιο και μια κουζινίτσα… με κουβέρτες: https://www.youtube.com/watch?v=RVJtNHpVuw8
Θυμάται ιστορίες από την αυλή του Γ΄Γυμνασίου Αρρένων, όταν εκεί κρατούνταν Ιταλοί αιχμάλωτοι (μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, τον Σεπτέμβριο του 1943). Αργότερα, με την απελευθέρωση, στον ίδιο χώρο εγκαταστάθηκαν οι δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ακόμη, θυμάται να ΄χει ακούσει για έναν κρυμμένο θησαυρό στα Λουτρά του Ισλαχανέ και τέλος, μαθαίνουμε για τον πετροπόλεμο που έπαιζαν ως παιδιά, η γειτονιά του “Ισλαχανέ” και το “Τζαμί”.
– Τίτλος: Ιταλοί αιχμάλωτοι, χειροβομβίδες, ο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ένας κρυμμένος θησαυρός κι ο πετροπόλεμος: https://www.youtube.com/watch?v=X8dvYTZMbbs
Μας αποκαλύπτει την ιστορία για ένα καρφί, όπως του την μετέφερε ο πατέρας του, Γιάννης. Ένα καρφί-σημάδι που… βρίσκεται ακόμη στο τείχος, δίπλα στην πύλη, εκεί που κάποτε βρισκόταν το κτήριο των κοιτώνων του Ισλαχανέ. Ακόμη, πως στη γειτονιά του Ισλαχανέ μεγάλωσαν δύο αδέλφια, γνωστοί αθλητές του Ηρακλή: ο Νίκος και ο Θωμάς Ζαχαριάδης. Τέλος, ο κύριος Νίκος μας μιλά για την τέχνη του φόντιατζη, που ήταν το επάγγελμά του, και για τις μπότες που με καμάρι έφτιαξε για την Αλίκη Βουγιουκλάκη.
– Τίτλος: Το καρφί, οι αθλητές του Ηρακλή, οι μπότες της Βουγιουκλάκη… και άλλες ιστορίες: https://www.youtube.com/watch?v=DDvBw0-0MCQ&t=1s
Περισσότερες πληροφορίες:
– Ιστοσελίδα Πολυχώρου Πολιτισμού Ισλαχανέ: https://www.ppxi.gr/
– Κανάλι Πολυχώρου Πολιτισμού Ισλαχανέ στο YouTube:https://www.youtube.com/channel/UCuZNVcNdFkFB6tlS_XR68lw
– Σελίδα στο Facebook: Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ – πρώην Σχολή Τεχνών & Επαγγελμάτων Χαμιδιέ
– Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Κεντρικής Μακεδονίας: https://www.culture.gov.gr/el/ministry/SitePages/viewyphresia.aspx?iID=2047