Κατά την 11η Συνεδρίαση της Διακυβερνητικής Επιτροπής της Σύμβασης της UNESCO για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (28 Νοεμβρίου-2 Δεκεμβρίου 2016, Αντίς Αμπέμπα, Αιθιοπία), βρέθηκε στο Νο 15 της Ημερήσιας Διάταξης το θέμα της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε καταστάσεις Έκτακτης Ανάγκης και εγκρίθηκε από την Επιτροπή.
Η UNESCO έχει πολλές φορές κληθεί να ανταποκριθεί σε καταστάσεις Εκτάκτων Αναγκών –είτε λόγω ένοπλων συρράξεων είτε λόγω φυσικών καταστροφών- και έχει αναπτύξει Σχέδια Διαχείρισης, αλλά και Διεθνείς Συμβάσεις για την προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών σε αυτές τις περιπτώσεις. Μέχρι τώρα όμως, όλα αυτά αφορούν τα μνημεία, δηλ. την υλική κληρονομιά. Η Απόφαση 15 εγκαινιάζει μια νέα προσπάθεια για την διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε περιπτώσεις Έκτακτης Ανάγκης.
Η Ελλάδα βοήθησε καθοριστικά στην έναρξη του διαλόγου, όπως αναγνωρίζεται στο σκεπτικό της Απόφασης 15, όταν κατά την 6η συνεδρίαση (Μάιος/Ιούνιος 2016) της Γενικής Συνέλευσης των Κρατών-Μερών της Σύμβασης για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά (UNESCO, 2003), προέβη σε δήλωση ζητώντας ενισχυμένη συνεργασία με τις άλλες Συμβάσεις UNESCO για την Πολιτιστική Κληρονομιά, ιδιαιτέρως δε με την Σύμβαση για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών σε περίπτωση Ένοπλης Σύρραξης (Χάγη, 1954) και καλώντας τη Γραμματεία «να διευκολύνει περαιτέρω συζητήσεις και επεξεργασία της αξίας της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και της διαφύλαξής της σε περιπτώσεις ένοπλων συρράξεων αλλά και του ρόλου της στη συμφιλίωση».
Η δραστηριοποίηση των Ελλήνων Εμπειρογνωμόνων στη Σύμβαση του 2003 είχε αφετηρία την συνεργασία της Υπηρεσίας με τις ποντιακής καταγωγής κοινότητες που επιτελούν το έθιμο των Μωμόερων στα οκτώ χωριά της Κοζάνης (ένα από τα αποτελέσματα της οποίας ήταν η εγγραφή του εθίμου στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας). Η επεξεργασία του Δελτίου Εγγραφής του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο βοήθησε ώστε να ωριμάσει σταδιακά η αντίληψή μας για τις δυνατότητες της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε περιπτώσεις έκτακτων αναγκών, δηλ. για τη δυναμική που κρύβει η επιτέλεση στοιχείων της σε ό,τι αφορά στη θεραπεία του τραύματος εκπατρισμών και στην διατήρηση της συνοχής κοινοτήτων που έχουν πληγεί από πολεμικές συρράξεις ή και φυσικές καταστροφές.
Η «ήπια δύναμη» της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και η συμβολή της στην πρόληψη συγκρούσεων και περιβαλλοντικών καταστροφών, στην ένταξη προσφυγικών πληθυσμών
Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά είναι η ζώσα παράδοση. Οι φορείς των στοιχείων της άυλης είναι οι άνθρωποι. Η άυλη κληρονομιά δεν υφίσταται χωρίς τους φορείς της. Σε περιπτώσεις πολέμου, οι άνθρωποι είναι ο στόχος. Σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών κλπ, οι άνθρωποι είναι το τυχαίο θύμα. Οι μετακινήσεις των πληθυσμών, όπως τις προκαλούν οι πόλεμοι, η κλιματική αλλαγή, αλλά και οι σχεδιασμένες μεγάλης κλίμακας ανθρώπινες παρεμβάσεις στο περιβάλλον, στις ημέρες μας εντείνονται. Η μη οικειοθελής -ή η βίαιη- απομάκρυνση ανθρώπων από τους αρχικούς τους τόπους διαταράσσει τη συλλογική μνήμη, καθώς ο χώρος είναι ένα από τα «κοινωνικά πλαίσια» μέσα στα οποία εγγράφεται η μνήμη των ανθρώπων. Επί πλέον, η άυλη πολιτιστική κληρονομιά αναγνωρίζεται ως τέτοια όταν συγκροτεί κοινότητες, όταν οι άνθρωποι δηλώνουν ότι είναι κομμάτι της ταυτότητάς τους, ότι τους παρέχει την αίσθηση πως ανήκουν σε μια διακριτή ομάδα. Στις πολεμικές συγκρούσεις των τελευταίων δεκαετιών στην Ευρώπη, αλλά και στην Μέση Ανατολή, η ταυτότητα -η πολιτιστική, η εθνική, η θρησκευτική- είναι το διαφιλονικούμενο. Βλέπουμε καταστροφές μνημείων ακριβώς για να εξαλειφθούν τα ίχνη μιας ετερότητας, μιας ταυτότητας που δεν γίνεται ανεκτή από κάποιους. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά, μαζί με την υλική, στην οποία αποτυπώνεται, βρίσκεται στο στόχαστρο.
Ωστόσο, όλα έχουν δύο όψεις.
Η άυλη κληρονομιά έχει μια τεράστια δυναμική, η οποία καθιστά πλευρές και όψεις της αναπόσπαστο κομμάτι οποιουδήποτε σχεδίου πρόληψης κινδύνων για την υλική κληρονομιά. Η ίδια δυναμική καθιστά την άυλη πολιτιστική κληρονομιά μοναδική στην αντιμετώπιση των τραυμάτων που προκύπτουν από τις συγκρούσεις. Η επιτέλεση των στοιχείων της Άυλης Κληρονομιάς από πρόσφυγες και ξεριζωμένους έχει βοηθήσει στο παρελθόν την ένταξή τους στους νέους τόπους όπου εγκαταστάθηκαν.
Αναγνωρίζοντας τη δυναμική της Άυλης Κληρονομιάς στην αντιμετώπιση των τραυματικών κατάστασεων μετά τις ένοπλες συρράξεις και τους εκπατρισμούς (είτε λόγω πολέμων, είτε λόγω κλιματικής αλλαγής), μπορούμε να συμβάλουμε στην ενίσχυση της πολιτιστικής ποικιλομορφίας και της ειρηνικής ανασυγκρότησης των κοινοτήτων που έχουν υποφέρει από βίαιες συγκρούσεις, διωγμούς και ξεριζωμούς. Ταυτόχρονα, η γνώση αειφορικών πρακτικών διαχείρισης του περιβάλλοντος που κρύβουν οι προφορικές παραδόσεις είναι ένας πολύτιμος οδηγός για την αποτροπή φυσικών καταστροφών.
Xρήσιμα Κείμενα