H UNESCO και η Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (2003)

Η UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) είναι ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό. Ιδρύθηκε στις 16 Νοεμβρίου 1945 με σκοπό να υπηρετήσει τις πανανθρώπινες αξίες, με στόχο την ευημερία του ανθρώπου σε ένα ειρηνικό κόσμο.
H Ελληνική Εθνική Επιτροπή για την UNESCO, Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και εποπτευόμενο από το Υπουργείο Εξωτερικών, έχει συσταθεί με σκοπό την διάχυση των προγραμμάτων και προτεραιοτήτων του Οργανισμού, καθώς και τη διασύνδεση των κυβερνητικών και μη κυβερνητικών οργανισμών με το έργο του. Όπως οι ομόλογες Εθνικές Επιτροπές που λειτουργούν στις χώρες –μέλη του Οργανισμού, αναλαμβάνει πρωτοβουλίες με στόχο την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης σε θέματα Εκπαίδευσης, Επιστημών, Πολιτισμού και Επικοινωνίας, σύμφωνα με τις προτεραιότητες της UNESCO και τις καλές πρακτικές που προτείνονται από αυτήν. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοστελίδα https://unesco-hellas.org/
Η Σύμβαση για την Προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς – UNESCO 2003 (το κείμενο της Σύμβασης: αγγλικά,  ελληνικά-γαλλικά)) είναι διεθνής σύμβαση, η οποία προέκυψε ως ώριμος καρπός του διεθνούς προβληματισμού σχετικά με την έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς και ιδιαίτερα των πολιτισμικών εκφάνσεών της που δεν έχουν απτή, υλική διάσταση (π.χ. μουσική, χορός, γνώσεις και πρακτικές κ.ά.). Έχει κυρωθεί από 178 κράτη (ενημ. Μάιος 2018). Η Ελλάδα κύρωσε τη Σύμβαση με το Ν. 3521 (Φ.Ε.Κ. 275/Α/22-12-2006). Ιστοσελίδα UNESCO για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά https://ich.unesco.org/
Σκοποί της Σύμβασης είναι: (α) η προστασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, (β) ο σεβασμός της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς των ενδιαφερομένων κοινοτήτων, ομάδων και ανθρώπων, (γ) η ευαισθητοποίηση σε επίπεδο τοπικό, εθνικό και διεθνές όσον αφορά τη σημασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και της αμοιβαίας εκτίμησης που πρέπει να τυγχάνει, (δ) η διεθνής συνεργασία και συνδρομή. Η Σύμβαση προβλέπει τη λειτουργία οργάνων και επιτροπών, σκοπός των οποίων είναι η εφαρμογή των γενικών σκοπών και των επιμέρους στόχων που σχετίζονται με την άυλη πολιτιστική κληρονομιά.
Τα προβλεπόμενα από τη Σύμβαση όργανα είναι:

  1. Η Γενική Συνέλευση των κρατών-μερών.
    Πρόκειται για το ανώτατο όργανο της Σύμβασης. Συνέρχεται κάθε δύο έτη σε τακτική σύνοδο. Μπορεί να συνέλθει σε έκτακτη σύνοδο με απόφασή της ή κατόπιν αιτήσεως της Διακυβερνητικής Επιτροπής Διαφύλαξης της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ή τουλάχιστον του ενός τρίτου των κρατών-μερών.
  2. Η Διακυβερνητική Επιτροπή Διαφύλαξης της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ή απλά Επιτροπή.
    Οι αρμοδιότητες της Επιτροπής είναι, μεταξύ άλλων, οι ακόλουθες:
    (α) Να προάγει τους στόχους της Σύμβασης, να ενθαρρύνει και να διασφαλίζει τον έλεγχο της εφαρμογής της.
    (β) Να παρέχει συμβουλές για τις καλύτερες πρακτικές και να διατυπώνει συστάσεις για τα μέτρα για την προστασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
    (γ) Να προετοιμάζει και να υποβάλλει για έγκριση στη Γενική Συνέλευση σχέδιο χρησιμοποίησης των πόρων του Ταμείου.
    (δ) Να καταβάλλει προσπάθειες ανεύρεσης των μέσων αύξησης των πόρων αυτών και να λαμβάνει τα απαιτούμενα προς τούτο μέτρα, σύμφωνα με το άρθρο 25.
    (ε) Να προετοιμάζει και να υποβάλλει για έγκριση στη Γενική Συνέλευση τις επιχειρησιακές οδηγίες για την εφαρμογή της Σύμβασης.
    (στ) Να εξετάζει, σύμφωνα με το άρθρο 29, τις εκθέσεις των κρατών-μελών και να συντάσσει περιλήψεις τους για τη Γενική Συνέλευση.
    (ζ) Να εξετάζει τα αιτήματα που υποβάλλουν τα κράτη-μέρη και να αποφασίζει, σύμφωνα με τα αντικειμενικά κριτήρια επιλογής που έχει διαμορφώσει η Επιτροπή και έχει εγκρίνει η Γενική Συνέλευση: (i) για τις εγγραφές στους καταλόγους και τις προτάσεις που αναφέρονται στα άρθρα 16,17 και 18, (ii) για την παροχή διεθνούς συνδρομής σύμφωνα με το άρθρο 22.
  3. Η Γραμματεία.
    Την Επιτροπή επικουρεί η Γραμματεία της UNESCO. Η Γραμματεία προετοιμάζει τα έγγραφα της Γενικής Συνέλευσης και της Επιτροπής, ως και το σχέδιο της ημερήσιας διάταξης των συνεδριάσεων τους, και εξασφαλίζει την εκτέλεση των αποφάσεών τους.

Η Σύμβαση προβλέπει τη δημιουργία και τον συνεχή εμπλουτισμό τριών Καταλόγων, οι οποίοι είναι οι εξής:

  1. Ο Αντιπροσωπευτικός κατάλογος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας.
    Για να καταστεί η άυλη πολιτιστική κληρονομιά περισσότερο αντιληπτή, για την καλύτερη επίγνωση της σημασίας της και την ενθάρρυνση του διαλόγου με σεβασμό στην πολιτισμική πολυμορφία, η Επιτροπή, μετά από πρόταση των ενδιαφερομένων κρατών-μερών, συντάσσει, ενημερώνει και δημοσιεύει έναν αντιπροσωπευτικό κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Η Επιτροπή διαμορφώνει και υποβάλλει για έγκριση στη Γενική Συνέλευση τα κριτήρια για τη σύνταξη, την ενημέρωση και τη δημοσίευση του εν λόγω αντιπροσωπευτικού καταλόγου.
  2. Ο Κατάλογος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που απαιτεί επείγουσα προστασία.
    Για να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα προστασίας, η Επιτροπή συντάσσει, ενημερώνει και δημοσιεύει κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που απαιτεί επείγουσα προστασία, και καταχωρεί την εν λόγω κληρονομιά στον Κατάλογο κατόπιν αιτήματος του ενδιαφερομένου κράτους-μέρους.
    Η Επιτροπή διαμορφώνει και υποβάλλει για έγκριση στη Γενική Συνέλευση τα κριτήρια για τη σύνταξη, την ενημέρωση και τη δημοσίευση του εν λόγω καταλόγου. Σε κατεπείγουσες περιπτώσεις − για τις οποίες τα αντικειμενικά κριτήρια εγκρίνονται από τη Γενική Συνέλευση μετά από πρόταση της Επιτροπής − η τελευταία μπορεί να καταχωρεί ένα στοιχείο της συγκεκριμένης κληρονομιάς στον Κατάλογο που αναφέρεται στην παράγραφο 1 μετά από συνεννόηση με το ενδιαφερόμενο κράτος-μέλος.
  3. Προγράμματα, σχέδια και δραστηριότητες διαφύλαξης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.
    Βάσει των προτάσεων που υποβάλλουν τα κράτη-μέρη και σύμφωνα με τα κριτήρια που διαμορφώνει και τα οποία εγκρίνονται από τη Γενική Συνέλευση, η Επιτροπή επιλέγει κατά περιόδους και προωθεί προγράμματα, σχέδια και δραστηριότητες προστασίας της κληρονομιάς, που κρίνει ότι αντικατοπτρίζουν καλύτερα τις αρχές και τους στόχους της παρούσας Σύμβασης, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες των αναπτυσσομένων χωρών. Προς τούτο, δέχεται, εξετάζει και εγκρίνει τις αιτήσεις διεθνούς συνδρομής που υποβάλλουν τα κράτη-μέρη για την εκπόνηση των προτάσεων αυτών. Η Επιτροπή συνοδεύει την υλοποίηση των εν λόγω προγραμμάτων, σχεδίων και δραστηριοτήτων με τη διάδοση των καλυτέρων πρακτικών σύμφωνα με τις διατυπώσεις που θα έχει ορίσει.

Το άρθρο 7 (παρ. ε) της Σύμβασης ορίζει ότι μία από τις αρμοδιότητες της Επιτροπής είναι η προετοιμασία και η υποβολή προς έγκριση στη Γενική Συνέλευση των επιχειρησιακών οδηγιών για την εφαρμογή της Σύμβασης.
Η Γενική Συνέλευση υιοθέτησε για πρώτη φορά τις επιχειρησιακές οδηγίες τον Ιούνιο 2008, τις τροποποίησε τα έτη 2010, 2012, 2014 και 2016. Θα συνεχίσει να προβαίνει σε συμπληρώσεις και τροποποιήσεις και σε μελλοντικές διασκέψεις. Μεταξύ άλλων, οι επιχειρησιακές οδηγίες υποδεικνύουν τις διαδικασίες για την εγγραφή στοιχείων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στους καταλόγους της Σύμβασης, για την παροχή διεθνούς οικονομικής βοήθειας, για την πιστοποίηση μη κυβερνητικών οργανώσεων, ώστε να δρουν επικουρικά στο έργο της Επιτροπής ή στην εμπλοκή των κοινοτήτων στην εφαρμογή της Σύμβασης.