Η «Νύχτα των Στοιχειών» είναι αναπαράσταση τοπικού θρύλου του Στοιχειού της Χάρμαινας. Πραγματοποιείται κάθε χρόνο το τελευταίο Σάββατο των Αποκρεών στην Άμφισσα. Στους δρόμους της πόλης περιηγούνται άντρες, γυναίκες και παιδιά, κωδωνοφόροι, δερματοφόροι και μεταμφιεσμένοι με ζωόμορφες εμφανίσεις, συνοδεύοντας το ομοίωμα του Στοιχειού της Χάρμαινας. Το δρώμενο περιλαμβάνει πάλη μεταξύ των στοιχειών της Χάρμαινας και των στοιχειών δύο άλλων περιοχών (της Τέχολης και του Γκιριζιού), με νικητή πάντοτε το στοιχειό της Χάρμαινας.
Ακολουθεί γλέντι στους δρόμους τις πόλης. Η μουσική που πλαισιώνει την αναπαράσταση του θρύλου επιτελείται με χάλκινα και ξύλινα παραδοσιακά πνευστά όργανα (π.χ. κλαρίνο, γκάιντα). Έχει αναφορές σε παραδοσιακά ακούσματα και συμβάλλει στη δημιουργία μυστηριακής και υποβλητικής ατμόσφαιρας.
Το στοιχείο εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2022 (Υπουργική Απόφαση Εγγραφής).
[accordion multiopen=”true”]
[toggle title=”1. Σύντομη παρουσίαση του στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς “]
α. Με ποιο όνομα αναγνωρίζεται το στοιχείο από τους φορείς του:
«Νύχτα των Στοιχειών»
β. Άλλη/-ες ονομασία/ες: –
γ. Σύντομη Περιγραφή
Η «Νύχτα των Στοιχειών» είναι η αναπαράσταση του τοπικού θρύλου του Στοιχειού της Χάρμαινας. Πραγματοποιείται κάθε χρόνο το τελευταίο Σάββατο των Αποκριών στην Άμφισσα. Στους δρόμους της πόλης περιηγούνται άντρες, γυναίκες και παιδιά, κωδωνοφόροι, δερματοφόροι και μεταμφιεσμένοι με ζωόμορφες εμφανίσεις, συνοδεύοντας το ομοίωμα του Στοιχειού της Χάρμαινας.
δ. Πεδίο ΑΠΚ:
√ προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις
√ επιτελεστικές τέχνες
√ κοινωνικές πρακτικές-τελετουργίες-εορταστικές εκδηλώσεις
□ γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν
□ τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία
□ άλλο
ε. Περιοχή όπου απαντάται το στοιχείο:
Απαντάται στην Άμφισσα, στην παραδοσιακή συνοικία των Ταμπάκηδων (βυρσοδεψών), στη σκάλα του Αϊ Νικόλα, στην πλατεία Κεχαγιά και σε όλο το ιστορικό κέντρο.
στ. Λέξεις-κλειδιά:
Χάρμαινα, Θρύλος Κωνσταντή, Στοιχειό, κωδωνοφόροι, δερματοφόροι, Ταμπάκηδες, Βυρσοδεψία, ταμπάκικα.
[/toggle]
[toggle title=”2. Ταυτότητα του φορέα του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
α. Ποιος/-οι είναι φορέας/-είς του στοιχείου;
1. Κάτοικοι της Άμφισσας και των γύρω περιοχών
2. Επισκέπτες της πόλης, που συμμετέχουν στο δρώμενο
3. Δήμος Δελφών
4. Δίκτυο για τον Πολιτισμό και τον Τουρισμό στη Φωκίδα, «Δίκτυο Δελφών»
5. Πολιτιστικό Κέντρο Φωκίδας
β. Έδρα/τόπος
Δήμος Δελφών
Διεύθυνση: Πλατεία Κεχαγιά, Άμφισσα, ΤΚ: 33100
Τηλ: 2265350027- 26
e-mail: mayor@delphi.gov.gr και info@diktyodelphi.gr
url/ site web: http://www.harmaina.gr
http://www.visitdelphi.gr
γ. Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Αρμόδιο πρόσωπο
Όνομα: Σπυριδούλα Βασιλειάδου
Ιδιότητα: Προϊσταμένη Αυτοτελούς Τμήματος Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νέας Γενιάς, Τουρισμού
Τηλ: 2265079114
e-mail: t.paideias@delphi.gov.gr
[/toggle]
[toggle title=”3. Αναλυτική περιγραφή του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως απαντάται σήμερα”]
Η Νύχτα των Στοιχειών αποτελεί αποκριάτικο δρώμενο της Άμφισσας. Πρόκειται για τη δραματοποίηση του θρύλου του Στοιχειού της Χάρμαινας, εμπνευσμένη από τους νεότερους Αμφισσείς και επιτελείται τα τελευταία 26 χρόνια.
Στην Άμφισσα κατά το παρελθόν, από την περίοδο της Τουρκοκρατίας μέχρι και τη δεκαετία του 1960, ήκμασε ιδιαίτερα η βιοτεχνία της βυρσοδεψίας. Αυτή λάμβανε χώρα στη συνοικία της Χάρμαινας, όπου μέχρι σήμερα σώζονται τα εργαστήρια των βυρσοδεψών. Οι παλιοί βυρσοδέψες της συνοικίας της Χάρμαινας, αφηγούνταν το θρύλο του Στοιχειού της Χάρμαινας. Κατά τον θρύλο ο Κωνσταντής, ήταν ένας βυρσοδέψης που αγαπούσε τη Λενιώ. Όταν η Λενιώ σκοτώθηκε, ο Κωνσταντής δεν άντεξε την απώλειά της, αυτοκτόνησε και στοίχειωσε στην πηγή της Χάρμαινας. Έκτοτε, σύμφωνα με το θρύλο, έγινε προστάτης των βυρσοδεψών και έβγαινε με τη μορφή ζώου, από το λαγούμι της πηγής τις νύχτες για να περιέλθει τα σοκάκια της παραδοσιακής συνοικίας ή για να θρηνήσει ουρλιάζοντας το θάνατο κάποιου Χαρμαινιώτη. «Παλιά πίστευαν πώς στις υδροπηγές της Χάρμαινας, των Πηγαδιών και της Τέχολης οι Σαλωνίτες είχαν τοποθετήσει από έναν ογκώδη φύλακα που τον ονόμαζαν στοιχειό και του έδιναν το σχήμα βοδιού με υπερφυσικό ανάστημα» (Κραβαρτογιάννου Δρόσου, Ιστορία της πόλεως Αμφίσσης, Συμπληρώματα, Εκδ. Σύλλογος Απανταχού Αμφισσέων τα Σάλωνα, Άμφισσα 1997, σ. 291)
Το δρώμενο ξεκινά κάθε χρόνο το βράδυ της Παρασκευής της Τυρινής, με το «Ξύπνημα του Κωνσταντή» στο χώρο της Χάρμαινας και κορυφώνεται το Σάββατο της Τυρινής, με την κάθοδο του ομοιώματος του Στοιχειού της Χάρμαινας από τα σκαλιά του Αγίου Νικολάου, προς την Πλατεία Κεχαγιά, όπου λαμβάνει χώρα η πάλη του με τα άλλα δύο στοιχειά, της Τέχολης και του Γκυριζιού, και η τελική επικράτηση του Στοιχειού της Χάρμαινας.
Η αναπαράσταση του θρύλου ξεκίνησε 1995, επί δημαρχίας Παναγιώτας Γαζή και αντιδημαρχίας Γιάννη Παπαρίδη. Τότε ξεκίνησε η διοργάνωση της Νύχτας των Στοιχειών με κεντρική ιδέα τη δραματοποίηση του θρύλου του Στοιχειού της Χάρμαινας.
Το δρώμενο της αναπαράστασης του θρύλου του Στοιχειού της Χάρμαινας, εξελίσσεται γύρω από το ομοίωμα του στοιχειού. Σύμφωνα με το θρύλο, το στοιχείο της Χάρμαινας ήταν ζωόμορφο ή κυνόμορφο, όπως ζωόμορφα ήταν και τα υπόλοιπα στοιχειά που περιγράφονται στους τοπικούς θρύλους (Τέχολης, Γκυριζιού). Η ανάγκη της εικαστικής απόδοσής τους για τη δραματοποίηση του θρύλου, μέσα από τη Νύχτα των Στοιχειών, οδήγησε τους πρώτους διοργανωτές στη χρήση πρώτων υλών, γνώριμων στους Αμφισσείς, ήδη από την εποχή που ανθούσαν στην πόλη διάφορες βιοτεχνίες. Το στοιχειό της Χάρμαινας φιλοτεχνείται με τρόπο, ώστε να μπορεί να μεταφερθεί εύκολα. Το ύψος του συνήθως υπερβαίνει τα τρία μέτρα και ως υλικά κατασκευής του χρησιμοποιούνται ελαφρά ξύλα, λινάτσες, σχοινιά, υφάσματα και χρώματα. Η τελική του όψη είναι ζωόμορφη και τρομακτική. Κατά τον ίδιο τρόπο δημιουργούνται και τα άλλα δυο στοιχειά που συμμετέχουν στο δρώμενο.
Για όσους συμμετέχουν στην αναπαράσταση του θρύλου, δεν υπάρχουν περιορισμοί φύλου ή ηλικίας. Μπορούν να συμμετάσχουν ελεύθερα ντόπιοι και επισκέπτες, οργανωμένοι σε μικρές ομάδες π.χ. ανά τμήμα τάξης, αν πρόκειται για μαθητές ή ανά παρέες αλλά και μεμονωμένα. Ιδιαίτερα συγκινητική είναι η εμπλοκή στην ανωτέρω διαδικασία φοιτητών του ΤΕΙ της πόλης μας, που προέρχονται από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Αυτοί γοητεύονται από τη διαδικασία της προετοιμασίας και από το ίδιο το δρώμενο και πολλές φορές, χρόνια μετά την αποφοίτησή τους, επανέρχονται στην πόλη κατά την εν λόγω περίοδο.
Οι συμμετέχοντες στο δρώμενο, αναλαμβάνουν να υποδυθούν τους βασικούς ρόλους του Κωνσταντή και τη Λενιώς (ένας νεαρός άνδρας και μια νεαρή γυναίκα, διαφορετικοί κάθε χρόνο) και τους ρόλους ταμπάκηδων που εργάζονταν στη Χάρμαινα. Πλήθος συμμετεχόντων αναλαμβάνουν τους δευτερεύοντες ρόλους και μεταμφιέζονται σε ξωτικά, νεράιδες, ντεβέτσκες, μποτσνάκηδες και αχυρένιους. Αυτοί που αναλαμβάνουν τους δευτερεύοντες ρόλους ντύνονται με δέρματα ζώων, περιβάλλονται πολλά σαλωνίτικα κουδούνια και γενικώς αυτοσχεδιάζουν, ώστε βάφοντας τα πρόσωπά τους να φαίνονται τρομακτικοί, πάντοτε στο πλαίσιο της εικαστικής ιδέας που διέπει τη διοργάνωση. Οι ρόλοι είναι καθιερωμένοι, αλλά στους δευτερεύοντες, των ακολούθων του στοιχειού της Χάρμαινας που προαναφέρθηκαν, οι συμμετέχοντες απολαμβάνουν σχετική ελευθερία. Οι βασικοί ρόλοι επιλέχτηκαν όπως περιγράφονται στο θρύλο, ενώ οι δευτερεύοντες προέρχονται από άλλους τοπικούς θρύλους και δοξασίες.
Την τελευταία Παρασκευή των Αποκριών, αφού δύσει ο ήλιος, οι Αμφισσείς και οι φιλοξενούμενοί τους, συγκεντρώνονται στη Χάρμαινα, όπου με τους υποβλητικούς ήχους παραδοσιακών οργάνων, σαλωνίτικων κουδουνιών και μετάλλων, αρχίζει η αναπαράσταση του θρύλου με το «Ξύπνημα του Κωνσταντή», με μουσική και χορό, προκειμένου την επόμενη μέρα να γίνει η ετήσια κάθοδος του Στοιχειού στο κέντρο της πόλης.
Την επόμενη μέρα, το Σάββατο της Τυρινής, πριν ακόμη δύσειοήλιος, οι δρόμοι γύρω από το Εικαστικό Εργαστήρι (στο κέντρο της πόλης) γεμίζουν από τους συντελεστές του δρώμενου. Εκεί μεταμφιέζονται με δέρματα ζώων, σχοινιά και κουδούνια, βάφουν τα πρόσωπά τους και λαμβάνουν το ομοίωμα του στοιχειού (εικαστική δημιουργία),ώστε να το μεταφέρουν στην αυλή του Αϊ-Νικόλα, στην κορυφή της βοτσαλωτής κλίμακας που οδηγεί στην πλατεία Κεχαγιά. Κατά τις 8 το βράδυ, η πόλη σκοτεινιάζει και στην πλατεία Κεχαγιά λαμβάνει χώρα η δραματοποίηση του θρύλου του Στοιχειού της Χάρμαινας, με δύο νέους (άνδρα και γυναίκα) να υποδύονται τον Κωνσταντή και τη Λενιώ. Ακολούθως πραγματοποιείται η κάθοδος του ομοιώματος του στοιχειού και των μεταμφιεσμένων που το συνοδεύουν, από τον Άγιο Νικόλαο στην πλατεία Κεχαγιά. Προηγούνται αλαλάζοντας και παράγοντας έντονους μεταλλικούς ήχους οι νεράιδες, οι αχυρένιοι, οι ντεβέτσκες, οι μποτσνάκηδες και τα ξωτικά. Ακολουθεί το στοιχειό που αργά και αρχοντικά, κατέρχεται ένα-ένα τα 116 σκαλοπάτια του Αϊ Νικόλα. Αποφασιστικά φθάνει στον χώρο της πάλης με τα άλλα δύο στοιχειά (ομοιώματα των στοιχειών των συνοικιών της Τέχολης και του Γκυριζιού, που προσέρχονται στον χώρο από άλλους δρόμους). Ακολουθεί έντονη πάλη μεταξύ των στοιχειών, με νικητή πάντοτε το Στοιχειό της Χάρμαινας. Ακολουθεί γλέντι στους δρόμους τις πόλης.
Η μουσική που πλαισιώνει την αναπαράσταση του θρύλου εξάγεται από χάλκινα και ξύλινα, παραδοσιακά, πνευστά όργανα (π.χ. κλαρίνο, γκάιντα). Έχει αναφορές σε παραδοσιακά ακούσματα και συμβάλει στη δημιουργία μυστηριακής και υποβλητικής ατμόσφαιρας.
[/toggle]
[toggle title=”4. Χώρος/εγκαταστάσεις και εξοπλισμός που συνδέονται με την επιτέλεση/ άσκηση του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Το Ξύπνημα του Κωνσταντή λαμβάνει χώρα στη συνοικία της Χάρμαινας, που βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Άμφισσας. Πρόκειται για τη συνοικία με τα παλαιά πλινθόκτιστα εργαστήρια των βυρσοδεψών. Η περιοχή ευνοούσε την τέχνη της βυρσοδεψίας, λόγω του άφθονου νερού που διέθετε και ήταν απαραίτητο για τον τρόπο κατεργασίας των δερμάτων. Στη Χάρμαινα, όπου εργάζονταν και ζούσαν στα γύρω σπίτια οι ταμπάκηδες με τις οικογένειές τους, γεννήθηκαν θρύλοι με βασικότερο αυτόν του στοιχειού της.
Η έκταση της Χάρμαινας είναι περίπου 3.000 τ.μ. και η αρχιτεκτονική της παραμένει αναλλοίωτη από την εποχή που τα βυρσοδεψία της ήταν σε πλήρη άνθιση. Σήμερα λειτουργεί μόνο ένα ταμπάκικο. Παλιά ταμπάκικα έχουν ανακαινισθεί και λειτουργούν ως ξενώνες, ως πινακοθήκη, εργαστήρια εικαστικών και καφενείο. Απέχει πέντε λεπτά, με τα πόδια, από τον Άγιο Νικόλαο και λίγο περισσότερο από την πλατεία Κεχαγιά.
Η προεργασία της Νύχτας των Στοιχειών γίνεται στο Εικαστικό Εργαστήρι της Άμφισσας. Το κτήριο του Εικαστικού Εργαστηρίου Άμφισσας, αποτελεί αρχιτεκτονικά κλασικό δείγμα οικοδομήματος της πόλης κατά την περίοδο του μεσοπολέμου και βρίσκεται στο ιστορικό της κέντρο, στη σκιά του ιστορημένου από τον μεγάλο ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά, Ιερού Μητροπολιτικού Ναού της Άμφισσας και δίπλα στο Πνευματικό Κέντρο Άμφισσας, όπου στεγάζονται η Δημοτική Βιβλιοθήκη και το Δημοτικό Ωδείο. Ο συνεχής διάλογος του δρώμενου του Στοιχειού με τη ζώσα παράδοση του τόπου και με την πολιτιστική του ζωή είναι προφανής.
Η προετοιμασία της αναπαράστασης γίνεται στο εικαστικό εργαστήρι, επειδή ο συγκεκριμένος χώρος προσφέρεται από τη λειτουργία του, για τις εικαστικές δημιουργίες των τριών στοιχειών, του μεγάλου της Χάρμαινας και των δύο μικρότερων, της Τέχολης και του Γκυριζιού. Επίσης, εκεί μεταμφιέζονται και βάφονται οι συμμετέχοντες για να συμμετάσχουν στην αναπαράσταση.
Η περίοδος της προετοιμασίας είναι μια πολιτιστικά παραγωγική περίοδος, οπότε στο κέντρο της Άμφισσας, οι έχοντες πολιτιστικά ενδιαφέροντα, καλλιτέχνες και το σπουδαιότερο, μαθήτριες και μαθητές όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, συμπράττουν για την αναπαράσταση του θρύλου.
Το τελικό δρώμενο, το βράδυ του Σαββάτου της Τυρινής, λαμβάνει χώρα στην μεγάλη βοτσαλωτή κλίμακα του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου, που ενώνει τις άνω γειτονιές της παλιάς πόλης με την αγορά. Αυτή την κλίμακα κατέρχεται το ομοίωμα του Στοιχειού της Χάρμαινας και στο κέντρο της πλατείας που καταλήγει (πλατεία Κεχαγιά) γίνεται αναπαράσταση του θρύλου του Κωνσταντή και η τελική πάλη των στοιχειών.
Ο εξοπλισμός που είναι απαραίτητος είναι προβιές, κουδούνια, σχοινιά, λινάτσες, μέταλλα για την παραγωγή ήχου και γαιώδη χρώματα. Αυτά επιλέχτηκαν για την εικαστική αποτύπωση της αναπαράστασης, επειδή κατά το παρελθόν στην Άμφισσα ήκμαζαν οι βιοτεχνίες που τα παρήγαγαν. Επίσης, χρειάζονται ηχητικά και φωτιστικά συστήματα.
Πέρα από τη βιοτεχνία της βυρσοδεψίας, άλλη βιοτεχνία που άνθησε στην Άμφισσα, ήταν αυτή των κωδωνοποιών. Τα κουδουνάδικα της πόλης ήταν πάνω από είκοσι και οι εργάτες που απασχολούνταν σε αυτά πάνω από 60. Η Άμφισσα προμήθευε με τα κουδούνια της τα ποίμνια όλης της Ελλάδας και έκανε εξαγωγές σε βαλκανικά κράτη. Στο πρώτο σήμα του Ραδιοφωνικού Σταθμού των Αθηνών, τη δεκαετία του 1930, ο ήχος της φλογέρας συνοδεύτηκε από αμφισσιώτικα κουδούνια, τα οποία σώζονται σήμερα στο χώρο του ιστορικού αρχείου της ΕΡΤ.
Η βιοτεχνία των σχοινοποιών άφησε και αυτή το δικό της αποτύπωμα στην ιστορία της πόλης. Οι σχοινοποιοί, χρησιμοποιώντας μαλλί κατσικιών, που προμηθεύονταν από τα ταμπάκικα μετά την κατεργασία των δερμάτων, έπλεκαν σχοινιά και ελαιόπανα που χρησιμοποιούνταν για την περισυλλογή των ελιών και για την παραγωγή σάκων μέσα στους οποίους τις μετέφεραν στα λιοτρίβια.
Οι συγκεκριμένες πρώτες ύλες, επιλέχτηκαν τόσο για την εικαστική αποτύπωση των στοιχειών, όσο και για τις μεταμφιέσεις των ακολούθων τους, γιατί παντρεύουν και διασώζουν μεγάλα κομμάτια της ιστορίας των βιοτεχνιών της πόλης, που κατά το παρελθόν λειτουργούσαν συμπληρωματικά η μία προς την άλλη και χαρακτηρίζουν την προβιομηχανική περίοδο της Άμφισσας.
[/toggle]
[toggle title=”5. Προϊόντα ή εν γένει υλικά αντικείμενα που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της επιτέλεσης/άσκησης του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Από την επιτέλεση του δρώμενου προκύπτουν οι εικαστικές δημιουργίες των τριών στοιχειών. Αυτά δημιουργούνται από λινάτσες, ξύλα, σχοινιά και χρώματα. Έχουν ύψος περί τα 3-4 μέτρα και μεταφέρονται από έναν ή περισσότερους συμμετέχοντες. Μετά το πέρας του δρώμενου, συνηθίζεται να εκτίθενται σε χώρους της Χάρμαινας.
[/toggle]
[toggle title=”6. Ιστορικά στοιχεία για το στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Το 1995, επί δημαρχίας Παναγιώτας Γαζή και αντιδημαρχίας Γιάννη Παπαρίδη, ξεκίνησε σε συνεργασία με το Εικαστικό Εργαστήρι Άμφισσας η διοργάνωση της Νύχτας των Στοιχειών, με κεντρική ιδέα τη δραματοποίηση του θρύλου του Στοιχειού της Χάρμαινας και στόχο τη διαφύλαξη του τοπικού θρύλου, όχι μόνο με την προφορική διάσωσή του, αλλά και την αναπαράστασή του μέσα από την έκφραση των μελών της τοπικής κοινωνίας. Τα πρώτα χρόνια η δραματοποίηση περιλάμβανε την κάθοδο του Στοιχειού της Χάρμαινας από τη σκάλα του Αϊ-Νικόλα, προς την πλατεία Κεχαγιά με πολλούς προπομπούς, ντυμένους με δέρματα ζώων και ζωσμένους σαλωνίτικα κουδούνια.
Η δραματοποίηση καθιερώθηκε ως μια από τις κεντρικές εκδηλώσεις του Δήμου και η τοπική κοινωνία την αγκάλιασε. Άρχισε να γίνεται γνωστή και πέρα από την Άμφισσα, να προσελκύει επισκέπτες στην πόλη και να προκαλεί το ενδιαφέρον των πανελλήνιας εμβέλειας μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Το 2000, επί δημαρχίας Νίκου Φουσέκη και με την υποστήριξη του Αμφισσέα εικαστικού και πανεπιστημιακού, Γιώργου Σκυλογιάννη, η δραματοποίηση εμπλουτίστηκε με την προσθήκη άλλων δύο μικρότερων στοιχειών, προστατών δύο άλλων παλιών συνοικιών της πόλης. Η κορύφωση της διοργάνωσης γινόταν, όπως και σήμερα, με την πάλη των τριών στοιχειών στην πλατεία Κεχαγιά και το θρίαμβο του Κωνσταντή.
Τα επόμενα χρόνια προστέθηκε το ξύπνημα του Κωνσταντή, στη συνοικία της Χάρμαινας. Με σκοπό την ένταξη του φυσικού χώρου του θρύλου στην αναπαράσταση, την Παρασκευή της Τυρινής, μια βραδιά πριν τη Νύχτα των Στοιχειών, οι συντελεστές και πλήθος ντόπιων και επισκεπτών, πάντοτε ντυμένοι όπως ορίζει το δρώμενο, συγκεντρώνονται στη Χάρμαινα, όπου με χορούς και τραγούδια, επιτελούν το ξύπνημα του Στοιχειού.
Επίσης, πριν την κάθοδο του στοιχειού από τον Αϊ-Νικόλα, προστέθηκε μουσικοκινητική δραματοποίηση της ιστορίας του Κωνσταντή με τη Λενιώ, σκηνοθεσίας Δημήτρη Αποστόλου, με πρωταγωνιστές ένα νέο άνδρα και μια νέα γυναίκα.
Με την πάροδο των ετών, η αναπαράσταση αναπτύσσεται και εξελίσσεται αφομοιώνοντας νέα στοιχεία, πάντοτε υπό την καθοδήγηση της ομάδας ανθρώπων που έχουν την ευθύνη της προετοιμασίας και της δομής του δρώμενου.
[/toggle]
[toggle title=”7. Η σημασία του στοιχείου σήμερα”]
α. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τα μέλη της κοινότητας/τους φορείς του;
Η Νύχτα των Στοιχειών είναι προϊόν νοσταλγικών αναζητήσεων παλαιότερων εικόνων και μορφών ζωής της Άμφισσας. Είναι ένα δύσκολο εγχείρημα αντάμωσης των αναμνήσεων μιας άλλης εποχής με το σήμερα. Το περιγραφόμενο στοιχείο, αποτελεί το πάντρεμα της πολιτιστικής κληρονομιάς με τη σύγχρονη ζωή της πόλης, που δεν παύει να εξελίσσεται, χωρίς όμως να λησμονεί τις καταβολές της.
Σήμερα, το δρώμενο έχει πλέον καθιερωθεί στη συνείδηση των Αμφισσέων ως ένα από τα στοιχεία συγκρότησης της συλλογικής ταυτότητάς τους και σύσσωμη η τοπική κοινωνία (άνθρωποι όλων των ηλικιών) το στηρίζει ενεργά, είτε συμμετέχοντας σε αυτό, είτε παρακολουθώντας το. Είναι ένα γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για τον Δήμο Δελφών, για το οποίο οι προετοιμασίες ξεκινούν πολλούς μήνες πριν, με τη συμμετοχή πολιτών όλων των ηλικιών και πολλών φορέων.
Το δρώμενο αποτελεί μέσο τουριστικής προβολής όχι μόνο της πόλης της Άμφισσας, αλλά και ολόκληρου του Δήμου. Αξίζει να αναφερθεί ότι η μεγάλη συμμετοχή των πολιτών και ιδιαίτερα των νέων εμπεριέχει και μεγάλη κοινωνική αξία, πέρα από την οικονομική και αναπτυξιακή διάσταση, αφού ενισχύει τη συνοχή της τοπικής κοινωνίας.
β. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία;
«Η Νύχτα των Στοιχειών» έχει χαρακτήρα καλλιτεχνικό και πολιτιστικό. Από το 1995 που ξεκίνησε, παρουσιάζει μια εντυπωσιακή εξελικτική πορεία, με σύγχρονες εικαστικές και μουσικές προσεγγίσεις, δρώμενα και συμμετοχές.
Η ολοένα αυξανόμενη παρουσία και συμμετοχή στο δρώμενο, αποδεικνύει το γεγονός ότι το εγχείρημα αυτό αποτελεί παράδειγμα καλής πρακτικής για τον τρόπο προσέγγισης της παράδοσης από τις νεότερες γενιές. Το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας μπορεί να αναγνωρίσει Τη Νύχτα των Στοιχειών,που ως δραματοποίηση ενός τοπικού θρύλου της Άμφισσας, αναδεικνύει μεγάλο κομμάτι του πολιτιστικού μας πλούτου.
γ. Συμμετείχε και πώς η κοινότητα στην προετοιμασία της εγγραφής του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς;
Κατά την περίοδο προετοιμασίας της «Νύχτας των Στοιχειών», κατά τον μήνα Φεβρουάριο 2020, έγινε ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων προσώπων για την πρόθεση κατάθεσης πρότασης, για εγγραφή στο Δελτίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και η πρόταση έτυχε γενικής αποδοχής.
Επίσης σε διευρυμένη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Πολιτιστικού Κέντρου Φωκίδας, στις 03/06/2020 τα μέλη του ενημερώθηκαν για την πορεία της πρότασης, από τον συντάκτη του παρόντος δελτίου, κ. Νικόλαο Κατσικούλη και με την αρ. πρωτ. 19/25.06.20 επιστολή τους προς το Δήμαρχο Δελφών εξέφρασαν τη σύμφωνη γνώμη τους για το περιεχόμενο του δελτίου.
Περαιτέρω έχει ενημερωθεί εκτενώς σχετικά με την πρωτοβουλία η Εταιρεία Φωκικών Μελετών, η οποία έχει σκοπό της τη μελέτη και την προαγωγή παντός ζητήματος που αφορά την πολιτιστική πρόοδο της Φωκίδας και που δραστηριοποιείται στην περισυλλογή, καταγραφή, μελέτη, δημοσίευση, ανάδειξη και διαφύλαξη, παντός ιστορικού και πολιτιστικού στοιχείου που έχει σχέση με την περιοχή. ΗΕ.Φ.Μ., με το αρ. πρωτ. 3/26.06.20 έγγραφό της εξέφρασε την αμέριστη συμπαράστασή της στην πρόταση του Δήμου Δελφών.
[/toggle]
[toggle title=”8.Διαφύλαξη/ανάδειξη του στοιχείου”]
α. Πώς μεταδίδεται το στοιχείο στις νεότερες γενιές σήμερα;
Το στοιχείο από την πρώτη διοργάνωση το 1995 μέχρι σήμερα, μεταδίδεται στις νεότερες γενιές μέσα από τη ζωή της ίδιας της τοπικής κοινωνίας που το αγκαλιάζει και το αναδεικνύει. Οι νεότερες γενιές, είτε σε ατομικό επίπεδο ή σε επίπεδο μικρών συντροφιών, αλλά και μέσα από τη συμμετοχή σε συλλόγους (π.χ. Πολιτιστικό Κέντρο Φωκίδας) λαμβάνουν την πληροφορία και επιθυμούν να συμμετάσχουν, τόσο στην προετοιμασία, όσο και στο ίδιο το δρώμενο.
β. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης του στοιχείου που έχουν ληφθεί στο παρελθόν ή που εφαρμόζονται σήμερα (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)
Η ανάδειξη της «Νύχτας των Στοιχειών» έγινε προοδευτικά από όλες τις Δημοτικές Αρχές του Δήμου Αμφίσσης και του Δήμου Δελφών στη συνέχεια, κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Στην όλη προσπάθεια εμπλέκεται διαχρονικά και η Περιφερειακή Ενότητα Φωκίδας, της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Από τους φορείς αυτούς έχει εκδοθεί ειδικό λεύκωμα και dvd αφιερωμένα στο δρώμενο, τυπώνονται σε ετήσια βάση φυλλάδια, αφίσες και δημιουργούνται βίντεο προβολής και ανάδειξής του. Επίσης έχει δημιουργηθεί η ιστοσελίδα www.harmaina.gr και σελίδα προβολής της εκδήλωσης στο Facebook «Η Νύχτα Των Στοιχειών Άμφισσα».
Αξίζει να αναφερθεί ότι με την πάροδο των ετών, η προβολή του στοιχείου σε πανελλαδικό επίπεδο αυξάνεται συνεχώς, όπως και οι προσέλευση επισκεπτών που επιθυμούν να συμμετάσχουν στα δρώμενα ή να τα παρακολουθήσουν. Περαιτέρω, το 2018, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Δελφών, παρουσιάστηκε η μουσική-θεατρική παράσταση «Το Στοιχειό της Χάρμαινας» (Κωνσταντής και Λενιώ), η οποία μετά τη συναυλιακή εκτέλεση μέρους του έργου στη Χάρμαινα της Άμφισσας, ανέβηκε ως ολοκληρωμένη παράσταση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2019 (επισυνάπτονται φωτογραφίες και βίντεο σε ψηφιακή μορφή).
Στα μέτρα ανάδειξης, συμπεριλαμβάνονται εκδόσεις που παρατίθενται στη βασική βιβλιογραφία.
γ. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης που προτείνεται να εφαρμοστούν στο μέλλον (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)
Προκειμένου να διαφυλαχθεί το στοιχείο στο μέλλον, χρειάζεται οι φορείς του να συνεχίσουν να το αναδεικνύουν με την αρχική τους ζέση. Επίσης, δεν πρέπει ποτέ να πάψει το στοιχείο να συνδιαλέγεται με την τοπική κοινωνία και τους επισκέπτες της. Αποτελεί κοινό κτήμα της τοπικής κοινωνίας και στόχος είναι η μετάδοσή του στις επόμενες γενιές
Σημαντική για τη διαφύλαξη του στοιχείου θεωρούμε τη διάσωση της συνοικίας της Χάρμαινας και τη διατήρηση του χαρακτήρα της. Ως προς την περαιτέρω ανάδειξη, χρειάζεται τα δρώμενα να αποκτήσουν ακόμη περισσότερη εξωστρέφεια και προβολή.
Πέρα από τις δράσεις προβολής της Νύχτας των Στοιχειών, θεωρούμε ότι τη συνέχεια και εξέλιξη του στοιχείου μπορεί να διασφαλίσει η διαρκώς αυξανόμενη συμμετοχή κατοίκων και επισκεπτών της πόλης.
Ως ενδεδειγμένο μέσο διαφύλαξης και ανάδειξης του στοιχείου θεωρούμε και την οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα αναφέρονται, μέσα από το δρώμενο στα στοιχεία που αυτό αναβιώνει.
[/toggle]
[toggle title=”9. Βασική Βιβλιογραφία”]
• Δαραδήμου-Ράπτη, Β. (2019). Προχριστιανική Κρίσα και Μεταχριστιανικό Χρισσό, μια διαρκής ιστορία 4000 χρόνων, Φυλάτος, Θεσσαλονίκη, σ. 347-354.
• Δασκαλοπούλου-Λαΐου, Μάντυς. Το Στοιχειό της Χάρμαινας, Εκδ. Δήμος Άμφισσας, Άμφισσα, 20102.
• Η Νύχτα των Στοιχειών, Λεύκωμα/DVD, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φωκίδας, Άμφισσα, 2008.
• Καλονάρου, Π. Ιστορία της πόλεως Αμφίσσης, απόδοση: Κωνσταντίνα Βάρσου, Εκδ. Σύλλογος Απανταχού Αμφισσέων τα Σάλωνα, Άμφισσα 1997, σ. 255-260.
• Κραβαρτογιάννου, Δ. Ιστορία της πόλεως Αμφίσσης, Συμπληρώματα, Εκδ. Σύλλογος Απανταχού Αμφισσέων τα Σάλωνα, Άμφισσα 1997, σσ. 289-294.
• Παπαντωνίου, Ζ. (1918). Τα ψηλά βουνά, Αναγνωστικό Γ’ Δημοτικού, Εθνικόν Τυπογραφείον, Αθήνα, σσ. 126-127.
• Ρεκαΐτη, Η. Στην Άμφισσα του 1938, Άμφισσα, 19793, σσ. 16-20.
• Ρένεση, Ε. (2017). Η παραδοσιακή βυρσοδεψία στην Άμφισσα 18ος-19ος αι., Ωρίωνας, Θεσσαλονίκη.
[/toggle]
[toggle title=”10. Συμπληρωματικά Τεκμήρια”]
α. Kείμενα (πηγές, αρχειακά τεκμήρια κτλ.)
β. Χάρτες: –
γ. Οπτικά και ακουστικά τεκμήρια (σχέδια, φωτογραφίες, αρχεία ήχου, βίντεο κτλ.):
Λεύκωμα: Η νύχτα των στοιχειών
Λιμπρέττο Στοιχειό-της-Χάρμαινας-Μέγαρο Μουσικής
Το Στοιχειό της Χάρμαινας- παραμύθι
δ. Διαδικτυακές πηγές (υπερσύνδεσμοι):
https://www.facebook.com/dimosdelfon/videos/1220690834646683/https://www.facebook.com/dimosdelfon/videos/1597741876941575/https://www.facebook.com/delphifestival/videos/1102906099900577/
[/toggle]
[toggle title=”11. Στοιχεία συντάκτη του Δελτίου”]
α. Όνομα Συντάκτη: Νικόλαος Κατσικούλης
nkatsikoulis@gmail.com
β. Ιδιότητα Συντάκτη: Πρόεδρος Δ.Σ. Δικτύου Δελφών- Εντεταλμένος Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Δελφών αρμόδιος για θέματα Παιδείας, Πολιτισμού και Τουρισμού
γ. Τόπος και Ημερομηνία Σύνταξης του Δελτίου: Άμφισσα, 14-6-2021
[/toggle]
[toggle title=”12. Τελευταία συμπλήρωση/επικαιροποίηση του Δελτίου”]
–
[/toggle]
[/accordion]
* To Δελτίο είναι διαθέσιμο και σε μορφή PDF: H_Νύχτα_των_Στοιχειών_To_Στοιχειό_της_Χάρμαινας_Άμφισσα_2021