Οι ««Αράπηδες»» είναι μια ομάδα νέων μεταμφιεσμένων ανδρών από το Μοναστηράκι Δράμας με μαύρες κάπες και ψηλές οξυκόρυφες μάσκες από γιδοπροβιές, κουδούνια στη μέση και ξύλινο σπαθί στα χέρια. Συνοδευόμενοι από τους επίσης μεταμφιεσμένους «Παππούδες», «Γκιλίγκες», «Τσολιάδες» και υπό τους ήχους των τρίχορδων αχλαδόσχημων λυρών και νταϊρέδων περιφέρονται στον οικισμό χορεύοντας.
Το στοιχείο εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2022 (Υπουργική Απόφαση Εγγραφής).
Πεδία Δελτίου Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
[accordion multiopen=”true”]
[toggle title=”1. Σύντομη παρουσίαση του στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς “]
α. Με ποιο όνομα αναγνωρίζεται το στοιχείο από τους φορείς του:
Αράπηδες Μοναστηρακίου Δράμας
β. Άλλη/-ες ονομασία/ες:
Δρώμενα των Θεοφανείων
γ. Σύντομη Περιγραφή
Οι «Αράπηδες» είναι μια ομάδα νέων μεταμφιεσμένων ανδρών από το Μοναστηράκι με μαύρες κάπες και ψηλές οξυκόρυφες μάσκες από γιδοπροβιές, κουδούνια στη μέση και ξύλινο σπαθί στα χέρια. Συνοδευόμενοι από τους επίσης μεταμφιεσμένους «Παππούδες», «Γκιλίγκες», «Τσολιάδες» και υπό τους ήχους των τρίχορδων αχλαδόσχημων λυρών και νταϊρέδων περιφέρονται στον οικισμό χορεύοντας.
δ. Πεδίο ΑΠΚ:
√ προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις
√ επιτελεστικές τέχνες
√ κοινωνικές πρακτικές-τελετουργίες-εορταστικές εκδηλώσεις
√ γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν
□ τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία
□ άλλο
ε. Περιοχή όπου απαντάται το στοιχείο:
Μοναστηράκι Δράμας
στ. Λέξεις-κλειδιά:
Λαϊκά Δρώμενα, Δωδεκαήμερο και Λαϊκή Λατρεία, Τελετουργίες, Μεταμφιέσεις, Μάσκες (προσωπίδες), Κουδούνια, Ευετηρία, Ευγονία, Ευκαρπία, Μουσική και Χορός, «Τσέτα» (Αράπηδες, Τσολιάδες ή Εύζωνοι, Γκιλίγκες, Παππούδες), Αχλαδόσχημη Μακεδονική Λύρα – Κεμενέδες Δράμας, Νταϊρέδες.
[/toggle]
[toggle title=”2. Ταυτότητα του φορέα του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
α. Ποιος/-οι είναι φορέας/-είς του στοιχείου;
Συμμετέχοντες: Κάτοικοι του Μοναστηρακίου
Φορέας διοργάνωσης: Μορφωτικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Μοναστηρακίου Δράμας
β. Έδρα/τόπος
Διεύθυνση: Μοναστηράκι Δράμας
ΤΚ: 66100, Τ.Θ.: 2083
e-mail: papiva58@yahoo.gr
url/ site web: www.kepaam.gr
γ. Περαιτέρω πληροφορίες για το στοιχείο:
Κάτοικοι της κοινότητας Μοναστηρακίου του Δήμου Δράμας
Φορέας διοργάνωσης Μορφωτικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Μοναστηρακίου Δράμας
Όνομα: Ιωάννης Παπουτσής
Ιδιότητα: Πρόεδρος του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου και του Κέντρου Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας, Msc Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων
Διεύθυνση: Μοναστηράκι Δράμας
ΤΚ: 66100, Τ.Θ.: 2083
e-mail: papiva58@yahoo.gr
[/toggle]
[toggle title=”3. Αναλυτική περιγραφή του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως απαντάται σήμερα”]
Το Μοναστηράκι βρίσκεται σε απόσταση 5 χιλιομέτρων βόρεια της Δράμας. Αριθμεί 750 κατοίκους, πολλοί από τους οποίους εργάζονται στην εξόρυξη και κατεργασία των μαρμάρων της περιοχής.
Παρά την άμεση γειτνίασή του με την πόλη της Δράμας και τον σύγχρονο αστικό τρόπο ζωής το Μοναστηράκι δείχνει αξιέπαινο σεβασμό στην τοπική πολιτισμική παράδοση.
Κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός για το Μοναστηράκι είναι οι Αράπηδες, ένα έθιμο με τη μορφή δρωμένου, που τελείται την ημέρα των Θεοφανείων, με σκοπό «το καλό και τη σοδειά».
Οι κάτοικοι του Μοναστηρακίου κάθε χρόνο στις Έξι του Γενάρη συνεχίζουν το έθιμό τους, που οι ρίζες του μπορεί και να χάνονται στα βάθη των αιώνων.
Προάγγελος της τέλεσης του δρωμένου είναι μια ομάδα μικρών αγοριών, που μετά τη δύση του ήλιου της παραμονής τριγυρίζουν τους δρόμους του χωριού χτυπώντας τα κουδούνια.
Την παραμονή το βράδυ πραγματοποιούνται διεργασίες προετοιμασίας και μύησης της «τσέτας» στο Πολιτιστικό Εργαστήρι Αράπηδων – Μάσκας και Κουδουνού και ταυτόχρονα γλέντι με τους τοπικούς μουσικούς ρυθμούς, τραγούδια, και χορούς, που συνοδεύονται με φαγητά και ποτά.
Η «τσέτα», η ομάδα των μεταμφιεσμένων, συγκροτείται αποκλειστικά από άνδρες, νέα παιδιά του χωριού ηλικίας 14 έως 40 χρόνων.
Πρωί – πρωί, ανήμερα των Θεοφανείων, η «τσέτα» μαζί με τους οργανοπαίκτες ξεκινά και επισκέπτεται με τη σειρά όλα τα σπίτια του χωριού και το νεκροταφείο.
Οι αρχηγοί της, οι «τσέτα – μπασήδες», καθοδηγούν και συντονίζουν τους μεταμφιεσμένους, μέλη της «τσέτας».
Οι «Αράπηδες» φορούν στο πρόσωπο οξυκόρυφες μάσκες από γιδοπροβιές και έχουν καλυμμένο το σώμα με ποιμενικές κάπες.
Στη μέση τους έχουν δεμένα τρία μεγάλα κουδούνια (χυτά) ή «μπατάλια» (σφυρήλατα), που αποβραδίς χωριανοί έχουν ταιριάξει αρμονικά τους ήχους τους.
Στο ένα χέρι κρατούν απειλητικά ξύλινο σπαθί, ενώ στο άλλο σακουλάκι με στάχτες και μ’ αυτά τα «όπλα» οι Αράπηδες ανοίγουν το δρόμο για τα υπόλοιπα μέλη της «τσέτας», καθώς επιβάλλουν την κυριαρχία τους σε όλη τη διάρκεια των αγερμών και στον τρανό χορό της πλατείας του χωριού.
Η παρουσία των λαϊκών μουσικών οργάνων [της τρίχορδης αχλαδόσχημης μακεδονικής λύρας («κεμενέ») και του «νταϊρέ» (τυμπάνου)] που συνοδεύουν αδιάλειπτα την «τσέτα», αλλά και η χρήση των κουδουνιών των Αράπηδων – ήχοι μελωδικοί και εκκωφαντικοί συγχρόνως, δημιουργούν μια πανηγυρική και εύθυμη ατμόσφαιρα σε όλο το χωριό.
Ανάμεσα στους «Αράπηδες» πηδούν και χορεύουν οι «Γκιλίγκες» και οι «Παππούδες».
Οι «Γκιλίγκες» αποτελούν τη μοναδική «γυναικεία» παρουσία στη «τσέτα», έστω κι αν εκπροσωπείται από μεταμφιεσμένα νεαρά αγόρια που φορούν τις παραδοσιακές, τοπικές γυναικείες φορεσιές και που επωμίζονται την ευθύνη της τάξης και του εθιμικού τυπικού του χορού.
Στον τρανό χορό της πλατείας, οι «Γκιλίγκες» παίζουν το ρόλο του τοποτηρητή αφού φροντίζουν να υπάρχει ένας και μοναδικός κύκλος (https://youtu.be/hfOZ3cPzgQc).
Οι «Παππούδες» φορούν την παλιά γιορτινή τοπική αντρική φορεσιά και εντάχθηκαν σχετικά πρόσφατα στο έθιμο για να θυμίζουν τους παλαιότερους κατοίκους και τις αμφιέσεις τους.
Εκείνοι που ξεχωρίζουν ανάμεσα στα μέλη της «τσέτας» είναι οι «Τσολιάδες» ή «Εύζωνοι», που φορούν μαύρη μαντίλα στο κεφάλι και «τσέβρες» στην ωμοπλάτη τους, κρατούν δε στο χέρι τους χάντρινο «κορδόνι» και χορεύουν στροβιλίζοντας τη φουστανέλα τους μπροστά στον πρωτοχορευτή του κύκλου.
Μέχρι το μεσημέρι η «τσέτα» έχει μεταδώσει την ευθυμία, τη χαρά και το «κέφι» της σε κάθε σπίτι μέσω των ευχών και των χορών και έχει προετοιμάσει όλους τους συγχωριανούς κατάλληλα για τον μεγάλο χορό, που θα στηθεί νωρίς το απόγευμα στην πλατεία του χωριού.
Γύρω στις τρεις ο κόσμος έχει ήδη συγκεντρωθεί στην πλατεία και περιμένει την «τσέτα» και τους οργανοπαίκτες για να ξεκινήσει ο χορός. Σε λίγο ακούγεται ο ήχος των κουδουνιών και οι Αράπηδες πραγματοποιούν εντυπωσιακή είσοδο στην πλατεία, κραδαίνοντας τα μεγάλα ξύλινα σπαθιά τους και σκορπίζοντας στάχτες δεξιά και αριστερά. Με τον τρόπο αυτόν οι Αράπηδες «καταλαμβάνουν» την πλατεία και υποδέχονται τα υπόλοιπα μέλη της «τσέτας», με πρώτους τους Τσολιάδες στο δικό τους ξεχωριστό χορευτικό μοτίβο και ακολουθούν χορεύοντας οι «Παππούδες» και οι «Γκιλίγκες» με τους ήχους της λύρας και του νταϊρέ. Σ’ ολόκληρη την πλατεία κυριαρχεί πια η «τσέτα». Κανείς δεν τολμά να διεισδύσει σ’ αυτήν.
Κόσμος πολύς, όχι μόνο από το χωριό αλλά και από τις γύρω περιοχές, συνωστίζεται στις άκρες της πλατείας, παρακολουθώντας τους Τσολιάδες να χορεύουν και τους Αράπηδες να περιφέρονται στο κέντρο της πλατείας, αλλά και στις άκρες του ενιαίου κυκλικού χορού, καθώς γι’ αυτό φροντίζουν οι «Γκιλίγκες» και οι «Παππούδες», χωρίς να επιτρέπουν σε κανένα να καταλάβει το χώρο.
Σε λίγο στήνεται τρανός κοινοτικός χορός, με πρώτους τους ηλικιωμένους του χωριού, μετά ακολουθούν οι νεότεροι και μετά οι ηλικιωμένες γυναίκες, οι νεότερες και στη συνέχεια τα παιδιά. Ο κύκλος πρέπει να είναι ένας και μοναδικός από την έναρξη μέχρι το τέλος της γιορτής. Άλλος κύκλος δεν επιτρέπεται να σχηματιστεί.
Όταν έχει πια σχηματιστεί ο επιβλητικός κύκλος του χορού κάνει την εμφάνισή της μια «Αρκούδα» με τον «Αρκουδιάρη» μέσα στον κύκλο, σκορπώντας τρόμο αλλά και γέλωτα, που γι’ αυτό φροντίζει ο Αρκουδιάρης με τα διάφορα παραγγέλματά του. Την «Αρκούδα» προσπαθεί να αποβάλει ένας Αράπης αλλά μόνος του δεν μπορεί, έτσι δύο ή και περισσότεροι την «διώχνουν» έξω από τον κύκλο.
Επίσης, λίγο αργότερα, ενώ ο χορός συνεχίζεται με τον ίδιο ρυθμό και ένταση, δύο Αράπηδες απάγουν μια «Γκιλίγκα» έξω από το χορό και ενώ προσπαθούν να απομακρυνθούν, δύο Τσολιάδες την απελευθερώνουν και την τοποθετούν πρώτη στο χορό τιμητικά.
Ενώ ο χορός συνεχίζεται, οι Αράπηδες είναι αναστατωμένοι στο κέντρο του κύκλου και «στήνουν» μεταξύ δύο την πάλη. Έπειτα από τις συνεχείς συγκρούσεις τους ο ένας πέφτει «νεκρός» και έτσι όλοι συγκεντρώνονται γύρω του και με τη δύναμη των ήχων των κουδουνιών τους, όσο πιο θορυβωδώς γίνεται, αυτός «ανασταίνεται».
Όταν πλησιάζει ο ήλιος να βασιλέψει γίνεται το εικονικό όργωμα με μιμητική σπορά. Το μακρύ ξύλινο αλέτρι το σέρνουν δύο Αράπηδες με ζευγολάτη έναν Τσολιά και σπορέα κάποιον παλιό γεωργό.
Τελειώνοντας, νύχτα πια, ο χορός αρχίζει να μικραίνει. Η «τσέτα» έχει επιτελέσει το καθήκον της και είναι έτοιμη για αποχώρηση.
«Και του χρόνου με υγεία καλύτερα» εύχονται συγκινημένοι και ανακουφισμένοι όλοι!
Το έθιμο λήγει τυπικά στις 18 Ιανουαρίου, του Αγίου Αθανασίου, «με το τελευταίο κτύπημα του νταϊρέ», όπως λέγεται (https://youtu.be/zJ8xkiihO4U).
Την ευθύνη της όλης διοργάνωσης των Αράπηδων έχει από το 1977 ο Μορφωτικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Μοναστηρακίου με τη συναίνεση όλης της Κοινότητας από τότε.
[/toggle]
[toggle title=”4. Χώρος/εγκαταστάσεις και εξοπλισμός που συνδέονται με την επιτέλεση/ άσκηση του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Το Πολιτιστικό μας Εργαστήρι Αράπηδων – Μάσκας και Κουδουνού, ένα κτήριο που διατηρεί παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία, χρησιμοποιείται για την προετοιμασία και οργάνωση του δρωμένου των Αράπηδων και είναι ιδιοκτησίας του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου.
Ένας χώρος με συνέχεια, καθώς αποκτήθηκε από τον Άγγελο Κέρα, γέννημα – θρέμμα Μοναστηρακίου, ο οποίος ήταν γεννημένος το 1916 και όπως ο ίδιος μας κατέθεσε, σ’ αυτό το σπίτι «γινόταν» (ντύνονταν) οι Αράπηδες από τον πατέρα και τον παππού του.
Ο ίδιος ήταν εκείνος που έφτιαχνε τις μάσκες των Αράπηδων, εκείνος που τους «έντυνε» και με τέχνη έδενε πάνω τους τα «μπατάλια», τα μεγάλα σφυρήλατα στρογγυλά κουδούνια και τα «τσιάνοβε», τα μακρόστενα, χυτά κουδούνια, τέχνη που κληρονόμησε από τον πατέρα και τον παππού του, πάντα στον ίδιο χώρο, στο σπίτι τους.
Μέρες πριν τις 6 του Γενάρη, οι ενδιαφερόμενοι υποψήφιοι Αράπηδες έφερναν στον Μπαρμπάγγελο δέρματα κατσικιών, ανεξαρτήτου χρώματος για να φτιαχτούν οι προσωπίδες, οι μάσκες.
Εκείνος διάλεγε τα μεγαλύτερα και καλύτερα κομμάτια δέρματος, τα τοποθετούσε πάνω στο κεφάλι του κάθε «Αράπη» για να πάρει ως άψογος τεχνίτης τα απαραίτητα μέτρα και μετά χρησιμοποιώντας το μεγάλο ψαλίδι έκοβε το δέρμα ανοίγοντας τις απαιτούμενες για τα μάτια και το στόμα τρύπες. Στη συνέχεια με σπάγγο και σακοράφα έραβε τη μάσκα, που ανάλογα του μεγέθους του δέρματος, γινότανε ψηλή ή λιγότερο ψηλή.
Ανήμερα των Φώτων, χαράματα, οι «τσεταμπασήδες» [οι αρχηγοί της «τσέτας», (της ομάδας των μεταμφιεσμένων)] οδηγούσαν τους νέους άνδρες στο σπίτι του Μπαρμπάγγελου για να τους ντύσει και να τους φορέσει τα κουδούνια.
Οι «Αράπηδες» φορούσαν πρώτα τις ολόσωμες φορεσιές τους που δεν ήταν άλλες παρά οι μαύρες ή καφέ ποιμενικές κάπες των «κεχαγιάδων», των τσοπαναρέων. Έπειτα, τοποθετούσαν πάνω από τις κάλτσες τα ποδοπάνια («νάουϊα»), δέρματα κατσικίσια που κάλυπταν την κνήμη και που τα χιαστί λουριά των τσαρουχιών, που είχαν ανασηκωμένη τη μύτη και ήταν φτιαγμένα από δέρμα βοδιού, τα συγκρατούσαν πάνω στο πόδι.
Η όλη τελετουργία συνεχιζόταν με το δέσιμο των κουδουνιών, που απαιτούσε ιδιαίτερη τέχνη μιας και είχε να κάνει όχι τόσο με αυτό καθεαυτό το δέσιμο αλλά με την ακουστική, με τους ήχους που εκπέμπαν τα κουδούνια, τέχνη που με ιδιαίτερη φροντίδα και σεβασμό υπηρετούσε ο Άγγελος Κέρας.
Οι «Αράπηδες» έφερναν λοιπόν στο σπίτι του Κέρα τα μεγάλα κουδούνια, που τα δανειζόντουσαν από τα κοπάδια των τσομπανερέων και κείνος αφού ταίριαζε αρμονικά τους ήχους των κουδουνιών, περνούσε σε τρίχινο λουρί τρία – τρία απ’ αυτά και τα έδενε στη μέση των Αράπηδων, φροντίζοντας το μεγαλύτερο, «μπατάλι» ή «τσιάνι», να κρέμεται στο μέσο των οπισθίων των μεταμφιεσμένων. Μετά με τριχιές, σταυρωτές, περασμένες απ’ τον ώμο και δεμένες στο λουρί των κουδουνιών, ελάφρυνε τη μέση απ’ το όχι ευκαταφρόνητο βάρος των «μπαταλιών» (σφυρήλατων κουδουνιών) και των «τσιάνοβε» (χυτών κουδουνιών).
Η ιεροτελεστία έκλεινε με την τοποθέτηση της μάσκας στο κεφάλι των Αράπηδων. Ο Άγγελος Κέρας εναπόθετε στο κεφάλι του κάθε Αράπη τη μάσκα και στη συνέχεια τους παρέδιδε το ξύλινο σπαθί, καθώς και την απαραίτητη κάλτσα με στάχτη για να τη σκορπίζουν στο διάβα τους «διώχνοντας το κακό», ιδιαίτερα στα σταυροδρόμια.
Έτσι, οι Αράπηδες με πλήρη εξάρτυση, μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της «τσέτας», έτοιμοι πλέον, ξεκινούσαν απ’ αυτό το σπίτι, του Κέρα, για την παραδοσιακή «γύρα» στα σπίτια του χωριού, περνώντας και από τα νεκροταφεία μέχρι να καταλήξουν στην πλατεία του χωριού.
Ο τρανός χορός της πλατείας ήταν και είναι ο τόπος της κορύφωσης του εθίμου/δρωμένου των Αράπηδων με όλα τα τελεστικά επεισόδια που διαδραματίζονται εκεί και που παραμένουν ως σήμερα διαφυλασσόμενα.
Ο συγκεκριμένος χώρος, το σπίτι του Κέρα, αποτελεί εν συντομία:
α) Το εργαστήρι παρασκευής των αναγκαίων υλικών
β) Το χώρο προπαρασκευής και προετοιμασίας του εθίμου/ δρωμένου
γ) Το χώρο, αφετηρία, της κορυφαίας πολιτιστικής εκδήλωσης για το Μοναστηράκι, τους Αράπηδες.
Γι’ αυτό θεωρούμε ότι το Πολιτιστικό μας Εργαστήρι Αράπηδων – Μάσκας και Κουδουνιού είναι σημαντικός χώρος και αφετηρία του μουσικοχορευτικού δρωμένου και των μορφών του, καθώς επίσης και χώρος μύησης και προετοιμασίας των μεταμφιεσμένων με την ιστορία του.
Επιπλέον, στον χώρο δεχόμαστε οργανωμένες επισκέψεις και κάνουμε τις απαραίτητες ξεναγήσεις και προσομοιώσεις για εκπαιδευτικούς κυρίως σκοπούς ή και γνωριμίας με τον τοπικό πολιτισμό και το δρώμενο των Αράπηδων, ανταποκρινόμενοι σε διάφορες απαιτήσεις διοργανώσεων της Π.Ε. Δράμας, του Δήμου, των Πανεπιστημίων και Σχολείων ή άλλων Φορέων.
[/toggle]
[toggle title=”5. Προϊόντα ή εν γένει υλικά αντικείμενα που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της επιτέλεσης/άσκησης του στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Στους Αράπηδες του 1992 επισκέφτηκε το Μοναστηράκι ο κ. Λευτέρης Δρανδάκης (με πολλούς συνοδούς χορευτές του), καλλιτεχνικός διευθυντής του Λυκείου των Ελληνίδων Αθηνών, ο οποίος μετά από λίγες μέρες, στις 16 Ιανουαρίου 1992 ενέταξε τις λύρες και τους νταϊρέδες Μοναστηρακίου σε παράσταση του Λυκείου, που δόθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τίτλο: «Χοροί και τραγούδια της Μακεδονίας». Στις 10 Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους, οι Αράπηδες Μοναστηρακίου βρίσκονται ενώπιον του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών (https://youtu.be/2z1-Sb75h8g). Χάρη στον Λευτέρη Δρανδάκη, που δέχθηκε τη μετάκλησή μας, το Λύκειο των Ελληνίδων της Αθήνας έδωσε παράσταση το 1995 στη Ζωοδόχο Πηγή (πανηγύρι του χωριού) στο Μοναστηράκι. Η συνεργασία μας έφθασε στο αποκορύφωμά της, όταν με δική του εισήγηση οι Αράπηδες του Μοναστηρακίου και της Νικήσιανης, τα Μπαμπούγερα της Καλής Βρύσης και τα Καρναβάλια Σοχού ήταν οι προπομποί στη «Σπείρα», που εμπνεύσθηκε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου με τον σκηνοθέτη Θωμά Μοσχόπουλο, στην κορυφαία ελληνική πολιτιστική εκδήλωση, την Τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, στις 29 Αυγούστου 2004 (https://youtu.be/glnik7y_mX4).
Άλλες αξιόλογες παρουσίες των Αράπηδων ήταν: Στο Διεθνές Φεστιβάλ Δρωμένων – Μεταμφιεσμένων (Pernik – Βουλγαρίας) εκπροσωπώντας τα λαϊκά δρώμενα της χώρας μας (1998, 2000), στο Αμφιθέατρο του Πειραιά, του Παπάγου, του Αλίμου, στην Πλάκα της Αθήνας, στη Γαλλία, Κωνσταντινούπολη, Κοζάνη, Κομοτηνή, Ξάνθη, Πάτρα, Θεσσαλονίκη, Τύρναβο, Σοχό, Μελίκη Ημαθίας, στο Μπρανέστι Βουκουρεστίου (Ρουμανία) κ.λπ.
Οι Αράπηδες Μοναστηρακίου με την παρουσία τους εκτός του «χωροχρόνου» τους προβλήθηκαν αρκετά και αναδείχθηκαν ιδιαίτερα στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Η Κοινότητα από τότε κατανόησε καλύτερα την μεγάλη ευθύνη της για το πολιτιστικό αγαθό που διαθέτει, με αυτοπεποίθηση συμβάλει με οποιονδήποτε τρόπο, ώστε να είναι ισχυροί και δυνατοί στην κοιτίδα της.
Επιπλέον, έχουμε αρκετές οργανωμένες επισκέψεις τις ημέρες των Θεοφανείων αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου ερευνητών, χοροδιδασκάλων, χορευτών, καθηγητών, δασκάλων, φοιτητών και μαθητών για ξεναγήσεις και προσομοιώσεις με διάφορες μορφές καθώς και μεμονωμένες ενδιαφέρουσες παρουσίες στο χωριό και στο Σύλλογο και με τη βοήθεια σχεδόν όλων των κατοίκων μπορούμε και ανταποκρινόμαστε σε διάφορες δράσει, όπως τη φιλοξενία ή τις ξεναγήσεις με βάση τους Αράπηδες, το Πολιτιστικό μας Εργαστήρι Αράπηδων – Μάσκας και Κουδουνιού ή τους Μουσικούς μας και άλλους ιστορικούς και θρησκευτικούς πόρους.
[/toggle]
[toggle title=”6. Ιστορικά στοιχεία για το στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς”]
Τους κατοίκους του Μοναστηρακίου πάντοτε απασχολούσε το θέμα: γιατί ονομάστηκε το χωριό τους Δράνοβα, Δράνοβο, Δρένοβο ή Δρυάνοβα; Από πού προέρχεται η λέξη αυτή και ποια είναι η σημασία της, πώς συνδέονται και αν οι ονομασίες αυτές με την πόλη της Δράμας; (Βλ. «Το τοπωνύμιο Δράνοβα ή Δρυάνοβα: Θεωρίες και εκτιμήσεις για την προέλευση του ονόματος» Ευάγγελος Γ. Καρσανίδης, Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος, Μοναστηράκι, 10/05/2013 και «Αι χώραι του παρελθόντος και αι εσφαλμέναι τοποθετήσεις των» Στ. Μερτζίδη, που τυπώθηκε το 1885).
«Κάνουμε τους Αράπηδες για το καλό και τη σοδειά μας … έτσι το βρήκαμε, έτσι το συνεχίζουμε…», η φράση που καταγράψαμε είναι μακρινός απόηχος από το έθιμο/δρώμενο των Αράπηδων Μοναστηρακίου (Δρανόβου), όταν προσπαθήσαμε να προσδιορίσουμε το ιστορικό παρελθόν τους.
Οι Μοναστηρακιώτες βιώνουν και συνεχίζουν να τελούν τους Αράπηδές τους αξιέπαινα μέχρι σήμερα, μάλλον από την ίδρυση της Κοινότητάς τους, η οποία ανάγεται στο πολύ μακρινό παρελθόν «ως έκφραση ψυχικής ανάγκης και ως εκπλήρωση καθήκοντος προς την κοινωνική ολότητα…», γι’ αυτό λέμε ότι μπορεί να φθάνει μέσα στα βάθη των αιώνων.
Όταν, όμως, στις 6 Ιανουαρίου του 1976, ανήμερα των Θεοφανείων, «δεν χτύπησαν τα κουδούνια» και το χωριό «δεν γιόρτασε» επήλθε «βουβαμάρα», ήταν «σαν κηδεία». Τότε μερικοί φίλοι Μοναστηρακιώτες, αφουγκραζόμενοι τα αισθήματα των συγχωριανών, βάλαμε όρκο ζωής να σώσουμε τους «Αράπηδες», το έθιμό μας, και έτσι ιδρύσαμε τον Μορφωτικό και Πολιτιστικό Σύλλογο Μοναστηρακίου, ο οποίος έχει την ευθύνη της διοργάνωσης με τη συναίνεση σύσσωμης της κοινότητας.
Την επόμενη χρονιά, το 1977, έχουμε την πρώτη επίσημη παρουσία τηλεοπτικού συνεργείου της ΕΡΤ στο χωριό όπου καταγράφεται το έθιμο στο «χωροχρόνο» του από την Δόμνα Σαμίου (https://youtu.be/sJl8pLNIYZ8).
Μετέπειτα έχουμε άλλη μια προσπάθεια πάλι από την ΕΡΤ., το 1981, με σκηνοθέτη τον Άρη Καραϊσκάκη, στο Μοναστηράκι, αλλά εκτός του χρόνου τέλεσης, μια προσομοίωση στον πραγματικό χώρο αλλά όχι στον εθιμικό χρόνο με αρκετούς ίδιους συντελεστές του δρωμένου και με έντονη εμπλοκή του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου (https://youtu.be/rwPpxtmJu1I) και (https://youtu.be/Q3ynw8lTb68) .
Προηγήθηκε η έρευνα και καταγραφή των Αράπηδων του Φοίβου Ανωγειανάκη το 1958, που καταγράφηκε στο βιβλίο του με τίτλο: «ΤΟ ΚΟΥΔΟΥΝΙ».
Από τότε και ύστερα έγιναν πολλές άλλες καταγραφές και προβολές τους από την ΕΡΤ3 και άλλα περιφερειακά Μ.Μ.Ε., που κι αυτές συνέβαλαν στην προβολή των Αράπηδων, ενδεχομένως με διαφορετικές προσεγγίσεις και ερμηνείες των παρουσιαστών:
Ενδεικτικά αναφέρουμε:
1. Αράπηδες Μοναστηρακίου από την ΕΡΤ-3 (https://youtu.be/WOtZfBZrstY)
2. Δράμας Δρώμενα – ΚΑΘΕ ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙ (https://youtu.be/QhEwEXci_Rs)
3. ΚΑΘΕ ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙ – πίσω από τις μάσκες (β΄ μέρος) (https://www.ertflix.gr/psychagogia/kathe-topos-kai-tragoydi-piso-apo-tis-maskes-v-meros/)
4. STAR Βορείου Ελλάδος (https://youtu.be/PEBsy535OKw)
5. Πολιτιστικό Ημερολόγιο (https://youtu.be/ZHUNZxw1wNU)
Πλούσιο πρωτογενές υλικό για τους Αράπηδες αποθησαυρίστηκε, κυρίως από αφηγήσεις παλαιοτέρων, στην δίμηνη εφημερίδα «Πολιτιστική Φωνή – ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ», που εκδίδαμε ως Πολιτιστικός Σύλλογος επί τέσσερα συνεχόμενα χρόνια (1990 – 1994).
Το υλικό αυτό αξιοποίησε, ύστερα από δική μας πρωτοβουλία, ο κ. Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης, δρ. Φιλ., Ερευνητής του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, ενθουσιώδης φίλος του Μοναστηρακίου, σε συνδυασμό με επιτόπιες έρευνές του τις ημέρες των Θεοφανείων και μας παρέδωσε έργο σημαντικό και έγκριτο, το βιβλίο του με τίτλο: «ΑΡΑΠΗΔΕΣ» ΕΝΑ ΕΥΕΤΗΡΙΚΟ ΔΡΩΜΕΝΟ ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ ΔΡΑΜΑΣ.»
[/toggle]
[toggle title=”7. Η σημασία του στοιχείου σήμερα”]
α. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τα μέλη της κοινότητας/τους φορείς του;
Για τους κατοίκους του Μοναστηρακίου οι Αράπηδες αποτελούν την κορυφαία κοινοτική συνάντηση, εκδήλωση – γιορτή όπου συμπυκνώνεται ο τοπικός πολιτισμός τους στο διάβα του χρόνου.
Οι αγωνίες των παλαιοτέρων «να μη χαθεί το έθιμο», «να σώσουμε τους Αράπηδές μας», δείχνουν ακριβώς τη σημασία που είχε και έχει στην αίσθηση της κοινής καταγωγής, της ιστορίας και της ταυτότητάς τους.
Οι παλιοί διασφάλισαν την παράδοσή μας με συνέπεια και λειτούργησαν ως «γέφυρα» με προσήλωση στις πατρογονικές μας αξίες και παραδόσεις. Τεράστια η συμβολή τους στη μεταφορά, τη μεταλαμπάδευση και διατήρηση της συνέχειάς μας αναλλοίωτα. Ο χρόνος δεν έφθειρε ούτε την απήχηση, ούτε την επιρροή τους στην κοινότητα. Ίσα – ίσα μας άφησαν έναν πλούτο να τον διαχειριστούμε.
Το πολιτιστικό αυτό «φορτίο» καλείται να το επωμιστεί η νέα γενιά, να το υπηρετήσει με αγάπη και σεβασμό και να του δώσει νέα εφόδια ώστε να το διαχειριστεί στο μέλλον με καλύτερες προϋποθέσεις.
Σε όλες τις συζητήσεις μικρών και μεγάλων, ανδρών και γυναικών και με την πρώτη ευκαιρία σε όλα τα επίπεδα παντού αναφέρονται οι Αράπηδες ως τη βάση για τη συνοχή και την αλληλεγγύη της Κοινότητας.
Οι Αράπηδες είναι κάτι που ξεπερνάει τις όποιες αντιθέσεις επειδή είναι η ελπίδα και η ευνοϊκή εξέλιξη των πραγμάτων για τους κατοίκους και την κοινότητα.
Είναι ευθύνη συνέχειας.
Πρωτοστατούμε ως συλλογικός φορέας να κρατήσουμε ζωντανή την παράδοσή μας και να την εξελίξουμε ώστε να προοδεύσει και να φέρει νέους καρπούς, γι’ αυτό επικεντρωνόμαστε σε δράσεις, που να αφουγκράζονται οι νέοι τον κτύπο και ήχο του παρελθόντος από τις καρδιές των προγόνων μας για να τον καλλιεργήσουν περαιτέρω και να τον επαυξήσουν.
β. Ποια είναι η σημασία του στοιχείου για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία;
Οι Μοναστηρακιώτες όχι μόνο αναγνωρίζουν ότι οι Αράπηδες αποτελούν μέρος της πολιτιστικής τους κληρονομιάς και σημείο αναφοράς, αλλά με την εμπειρία και συμμετοχή τους εδώ και πολλά χρόνια σε διάφορες πολιτιστικές συναντήσεις, έχουν βαθιά την πεποίθηση ότι υπηρετούν και διακονούν ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής παράδοσης.
Η αυθεντικότητα και η μοναδικότητα του δρωμένου μας αποτελεί μία πηγή πληροφόρησης και ένα σύστημα ιστορικής μνήμης. Οι Αράπηδες εμπλέκουν ένα ολόκληρο τοπικό σύστημα σχέσεων, το οποίο προσεκτικά κατανοούμε και μελετούμε, προκειμένου να κάνουμε δράσεις για να διατηρήσουμε αναλλοίωτη την τοπική μας ταυτότητα.
Με δύναμη στην εσωτερική μας ταυτότητα συμμετέχουμε ενεργά, όπου κι αν κληθούμε, με «λελογισμένη χρήση», για να ανταποκριθούμε σε προσκλήσεις, που συσχετίζουν το δρώμενό μας με άλλες προσπάθειες που γίνονται, ώστε να είναι κατανοητός και να γίνεται ευκρινέστερος ο αγροτοποιμενικός τους χαρακτήρας, που μας πηγαίνει χρόνια πίσω στις κοινές ασχολίες των κατοίκων του χωριού και τον κοινοτικό τους βίο. Έτσι ενεργοποιούνται οι νέοι και συμμετέχουν ενσυνείδητα και με αίσθημα ευθύνης της κοινής καταγωγής προς τις κοινές μας ρίζες, διασώζοντας και διακονώντας τους Αράπηδές μας στη σύγχρονη εποχή.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τη συμμετοχή μας σε σημαντικές εκδηλώσεις για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία:
1. Στη Θεσσαλονίκη την Παρασκευή 9 Νοεμβρίου 2018 , όπου οι Αράπηδές μας κάνανε εντυπωσιακή εμφάνιση στο 7ο Διεθνές Συμπόσιο, στην 4η Ευρωπαϊκή και τη 2η Μεσογειακή Συνάντηση που διοργάνωσε η Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία (ΚΥΓΕΩ) Αγροοικόπολις στο Δημαρχιακό Μέγαρο για να συνδέσουν το απώτατο παρελθόν των γεωργοκτηνοτροφικών μας κοινοτήτων με το παρών του «δέον γενέσθαι» στη σημερινή διατροφική μας αλυσίδα. (https://www.youtube.com/watch?v=LGsinW1mY3E&t=1s)
2. Στα εγκαίνια της έκθεσης «Μάσκες» (16/2 – 31/3/2019) από τη συλλογή του Γιώργη Μελίκη και στο Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο [Μακεδονίας – Θράκης (ΛΕΜΜ-Θ)], στις 16 Φεβρουαρίου 2019. (https://www.facebook.com/636415373/videos/10161479359825374/), (https://www.facebook.com/636415373/videos/10161479389235374/), (https://www.facebook.com/636415373/videos/10161479443130374/)
3. Στο ΧΟΡΟΔΡΑΜΑ στην Εύβοια την Κυριακή 22 Μαΐου 2016 το βράδυ, στο Συνεδριακό κέντρο της Περιφερειακής Ενότητας Ν. Ευβοίας, ύστερα από πρόσκληση του κ. Λιανοστάθη Δημήτρη. Ο Σύλλογος Ελληνικής Πολιτιστικής Παράδοσης Χαλκίδας «τ΄ Αλωνάκι» σε συνεργασία με τον Δημοτικό Οργανισμό Άθλησης Πολιτισμού και Περιβάλλοντος Χαλκίδας (Δ.Ο.Α.Π.ΠΕ.Χ) παρουσίασαν το χοροθέατρο με τίτλο: «‘Έναν μύθο θα σας πω». Επρόκειτο για μια παράσταση βασισμένη στον Διονυσιακό μύθο, με κινηματογραφικές πινελιές γυρισμένες σε Ευβοϊκά τοπία, ελληνική μουσική και χορό.
4. Στην έναρξη της ΔΡΑΜ-ΟΙΝΟ-ΓΝΩΣΙΑΣ, που διοργάνωσε η Περιφέρεια ΑΜΘ και η Αντιπεριφέρεια Δράμας με θέμα: «Γεύση Οίνου, Επίγευση Πολιτισμού», από τις 23 έως τις 29 Μαΐου 2016 και εμείς υποστηρίξαμε την επίσημη έναρξή της στο θεατράκι της Αγίας Βαρβάρας και προσδώσαμε στην «επίγευση πολιτισμού» ουσία και περιεχόμενο καθώς με τα δρώμενά μας νοηματοδοτήσαμε τον υπότιτλο “«Ιχνηλατώντας τα μονοπάτια του Διόνυσου», – Διονυσιακές επιβιώσεις, Δρώμενα και τελετουργίες της πολιτιστικής μας κληρονομιάς”.
γ. Συμμετείχε και πώς η κοινότητα στην προετοιμασία της εγγραφής του στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς;
Οι κάτοικοι του χωριού μας βοήθησαν και συμμετείχαν στις εκδόσεις της εφημερίδας μας, καθώς απλόχερα μας πρόσφεραν τις πολύτιμες αναμνήσεις τους με τη μορφή συνομιλιών ή συνεντεύξεων όπως επίσης και φωτογραφικό υλικό από τις προσωπικές τους συλλογές παλαιοτέρων ετών για τους Αράπηδες, γάμους, κι άλλες χαρούμενες στιγμές του βίου τους, στοιχεία που διασώσαμε.
Ο κ. Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης, δρ. Φιλ., Ερευνητής του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών έλαβε πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό από πολλούς κατοίκους του χωριού για να συγγράψει και να εμπλουτίσει το βιβλίο του με τίτλο: «ΑΡΑΠΗΔΕΣ» ΕΝΑ ΕΥΕΤΗΡΙΚΟ ΔΡΩΜΕΝΟ ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ ΔΡΑΜΑΣ.
Από τον Φεβρουάριο του 2014, που συμμετείχαμε στην Ημερίδα την οποία διοργάνωσε το Λαογραφικό Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης με το Υπουργείο Πολιτισμού για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά στο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης, είμαστε σε μια συνεχή και διαρκή αναζήτηση ως εσωτερική μας συζήτηση με στόχο να υποβάλλουμε κοινό Δελτίο Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ως Κέντρο Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας για όλα τα δρώμενα της περιοχής, στο οποίο είναι συσσωματωμένοι όλοι οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι του νομού Δράμας, που συνεχίζουν να τελούν δρώμενα στα χωριά τους και να διατηρούν ζωντανή την παράδοσή τους, αλλά πάντα υπήρχαν διάφοροι λόγοι που δεν το επέτρεπαν.
Σε συνέχεια των επαφών μας παραβρεθήκαμε στην ενημέρωση των φορέων πολιτισμού της Περιφέρειας ΑΜΘ από αρμόδιους υπαλλήλους του Υπουργείου Πολιτισμού σχετικά με την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 15-6-2016 στην Κομοτηνή.
Στο μεταξύ την ενημέρωση που ελάμβανα ως Πρόεδρος του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου και του Κέντρου Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας δεν την κρατούσα για τον εαυτό μου. Ίσα – ίσα ήταν συνεχώς στην Ημερήσια διάταξη των διευρυμένων συναντήσεών μας κοινοτικά, αλλά και ευρύτερα στα υπόλοιπα χωριά.
Έδωσα συνέντευξη στον «Πρωινό Τύπο» της Δράμας για την ανάγκη ένταξης των δρωμένων των Φώτων στον εθνικό κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς που δημοσιεύθηκε την Τετάρτη 22 Ιανουαρίου 2020 στην εφημερίδα και που αποτελεί παράρτημα του παρόντος Δελτίου.
Στο Μοναστηράκι έγινε ανοιχτός διάλογος και ενημέρωση στην Κοινότητα με όλους τους υπόλοιπους φορείς του χωριού και αρκετούς κατοίκους.
Η Γενική Συνέλευση του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου στις 15-12-2019 με εξουσιοδότησε να υποβάλω Δελτίο Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς για τους Αράπηδες Μοναστηρακίου.
Την ενημέρωση για την πρόθεσή μας να κάνουμε προσπάθεια για την εγγραφή των Αράπηδών μας στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς την κοινοποιήσαμε στα χορευτικά μας τμήματα και στους γονείς των μικρών παιδιών.
Έγινε ενημέρωση σε όλους τους νέους του χωριού και τους μουσικούς μας, μέλη της «τσέτας» στους Αράπηδες του 2020, όπου ακούστηκαν επευφημίες και συγχαρητήρια, επειδή έχει κατακτηθεί η εμπιστοσύνη χάρη στις διεργασίες που ακολουθούνται.
Η δημοκρατική νομιμοποίηση σε επίπεδο κοινότητας επιτυγχάνεται όταν από πρωτύτερα ενισχυθεί η συνοχή και στο Μοναστηράκι αυτό γίνεται πράξη.
Είπαμε πρωτύτερα πως οι Αράπηδες ενώνουν.
[/toggle]
[toggle title=”8.Διαφύλαξη/ανάδειξη του στοιχείου”]
α. Πώς μεταδίδεται το στοιχείο στις νεότερες γενιές σήμερα;
Η τοπική κοινωνία του Μοναστηρακίου είναι προσηλωμένη στις τοπικές παραδόσεις και ζει μ’ αυτές ως αναπόσπαστο κομμάτι της συνέχειάς της γαλουχώντας με αυτό τον τρόπο τις νεότερες γενιές.
Το δρώμενο των Αράπηδων λειτουργεί καταλυτικά σε αυτή την κατεύθυνση και συνεχίζει κάθε χρόνο πιο ισχυρό εξαιτίας των εισερχομένων νέων μελών στην «τσέτα».
Η συμμετοχή των νέων και η εμπλοκή τους στις διεργασίες του δρωμένου, παίρνοντας ρόλους, αποτελεί τον αποτελεσματικότερο τρόπο βίωσής του και έτσι στη συνέχεια η διαφύλαξη, η κατανόηση, η ανάδειξη και η μετάδοσή του παράγει συλλογικό παλμό ελπίδας για τη συνέχειά μας.
Η βιωματική αυτή μάθηση είναι ουσιαστική, καθώς μπολιάζονται αρχικά μιμητικές κινήσεις και συμπεριφορές και στη συνέχεια ιδέες, αντιλήψεις και στάσεις.
Οι νέοι άνθρωποι στον τόπο μας συζητούν, αλληλεπιδρώντας με τους παλαιότερους για τη μουσική, τους χορούς και τα τραγούδια. Ανταλλάζουν σκέψεις για το τι μπορεί να γίνει προς το καλύτερο και σιγά – σιγά αλλάζει χέρια η σκυτάλη.
Και η ελπίδα είναι τα νιάτα, είναι τα νέα παιδιά, που μαθαίνουν τις λύρες, τις γκάιντες, τα καβάλια, τους νταϊρέδες από τους παλαιότερους οργανοπαίχτες και τους χορούς και τα τραγούδια από τα τμήματα εκμάθησης του συλλόγου.
Ο Σύλλογος έχει ρόλο συντονιστικό και μαζί με τα μέλη της κοινότητας υπηρετεί τους Αράπηδες.
Σ’ αυτά τα πλαίσια πραγματοποιούνται δράσεις (π.χ. γλέντια, γιορτές, εκδρομές, ημερίδες κ.ά.) για τη δημιουργία συνεχιστών με γνώση, γνώμη, σεβασμό στην παράδοση, εμπιστοσύνη στο παρόν και το μέλλον.
β. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης του στοιχείου που έχουν ληφθεί στο παρελθόν ή που εφαρμόζονται σήμερα (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)
Πολύ σημαντική θεωρούμε την έκδοση κατά το παρελθόν της πολιτιστικής εφημερίδας του Συλλόγου από το 1990 – 1994, όπου αποθησαυρίστηκε πλούσιο πρωτόλειο υλικό για τους Αράπηδές μας, όταν ακόμη οι μνήμες ήταν νωπές.
Στο πλαίσιο μελέτης του εθίμου των Αράπηδων εκδώσαμε το 1998 βιβλίο με τον τίτλο: «ΑΡΑΠΗΔΕΣ» ΕΝΑ ΕΥΕΤΗΡΙΚΟ ΔΡΩΜΕΝΟ ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ ΔΡΑΜΑΣ με συγγραφέα τον κ. Γ. Ν. Αικατερινίδη ,δρ. Φιλ. Ερευνητή του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, ύστερα από επιτόπια έρευνά του αρκετών ετών. Έτσι, κάθε ενδιαφερόμενος, απλώς αναγνώστης και ειδικός μελετητής, μπορεί να βρει συγκεντρωμένα όλα τα στοιχεία που αφορούν το έθιμο.
Την ίδια χρονιά (2009), που ιδρύσαμε επίσημα το Κέντρο Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας, διοργανώσαμε συνέδριο με θέμα: «Λαϊκά Δρώμενα και Αρχέγονες Τελετουργίες». Εκδώσαμε στη συνέχεια το 2010 τα Πρακτικά του, που αποτελούν χρήσιμο πνευματικό υλικό προσεγγίσεων για τεκμηρίωση και ερμηνεία των Δρωμένων της περιοχής μας.
Έχουμε κατακτήσει σε συνεργασία και με την Περιφερειακή Ενότητα Δράμας να δίνεται λίγο πριν το τριήμερο των Θεοφανείων κοινή συνέντευξη τύπου με τον Αντιπεριφερειάρχη και εκεί πρώτα να διανέμεται το πρόγραμμα για όλα τα χωριά με επίσημο φορέα στήριξης την Περιφέρεια ΑΜΘ.
Συμμετέχουμε τα τελευταία χρόνια στις εκδηλώσεις Ολυμπιακής και Ελληνικής Γιορτής παραδοσιακών σπόρων του Πελίτι στο Μεσοχώρι Παρανεστίου Δράμας με διοργανωτές τον τοπικό Δήμο και την Περιφέρεια ΑΜΘ.
Συνδιοργανώσαμε με τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Δράμας και το Δήμο Δοξάτου επιστημονικό συμπόσιο στις 22, 23 και 24 Σεπτεμβρίου 2017 με θέμα: Τοπικός πολιτισμός και εκπαιδευτικά προγράμματα. Διαβατήρια «ήπιας ισχύος» για τις διεθνείς σχέσεις των πόλεων». Στη συνέχεια, στην εκδήλωση – «Τραγουδώντας για το Πελίτι με λύρες», το Σάββατο 9 Δεκεμβρίου 2017 στο Αμφιθέατρο της Περιφερειακής Ενότητας Δράμας, στηρίξαμε την προσπάθεια για τις Συμπράξεις μεταξύ της Κοινωνίας των Πολιτών, Εκπαιδευτικών και ΜΚΟ για τη διεθνή προβολή της Δράμας.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας, σε συνεργασία με το Εθνογραφικό Κέντρο Γιώργη Μελίκη (Κέντρο Έρευνας Μάσκας), διοργάνωσαν την Κυριακή 6 Αυγούστου μουσική βραδιά στον αρχαίο ναό της Μητέρας των θεών Κυβέλης ή Ρέας Αυτόχθονος, στην Λευκόπετρα Βερμίου. Μετά από 1704 χρόνια (Διάταγμα των Μεδιολάνων) με την δική μας σημαντική συμμετοχή ξανακούστηκαν μέσα στον ναό, χωρίς μικρόφωνα, καθίσματα, ηλεκτρικά και όλα αυτά τα μέσα του σύγχρονου θεάματος, αλλά αρχαιοπρεπώς, μουσικές με λύρες, νταχαρέδες, γκάιντες, φλογέρες και πλαγίαυλους (καβάλια), καθώς και τραγούδια επιλεγμένα για το φεγγάρι και τον έρωτα για ένα συνειδητοποιημένο και πολυπληθές ακροατήριο. Οι προαιώνιοι μουσικοί ρυθμοί, σκοποί, μελωδίες και τραγούδια του τόπου μας – σημαίνοντες ήχοι – δώσανε τη μέγιστη δυνατή πρόσοδο στη γεφύρωση της διαχρονίας που επιδιώχθηκε, και έφεραν ένα ουσιαστικό μήνυμα αρμονίας. Μπροστά από τον αρχαίο βωμό της Κυβέλης, οι μουσικοί μας (αυτοδίδακτοι και μαθητές του Μουσικού Σχολείου Δράμας) διαμόρφωσαν μια μουσική σύμπραξη, ένα μοναδικό συγχρωτισμένο αποτέλεσμα μουσικής εκτέλεσης, μια μοναδική λειτουργία σ’ αυτόν το τόσο σοβαρό μνημειακό χώρο, σε ένα επιλεγμένο από εμάς πρόγραμμα! Μουσικές σκηνές γεμάτες χρώματα αλλά και ήχους μαγευτικούς.
Συμμετοχή στην Αθήνα, το κτήμα Μάρκου στην Παιανία για την εκπομπή του Λάμπρου Λιάβα «Αλάτι Της Γης» της ΕΤ 1 την Τρίτη και 13 Δεκεμβρίου 2016, σε συνεργασία με το Λύκειο των Ελληνίδων Δράμας, η δε εκπομπή προβλήθηκε στις 6 και 8 Ιανουαρίου 2017
Την Τετάρτη 17 Ιουλίου 2019 μας επισκέφθηκαν από το Κέντρο Βυζαντινών, Νεοελληνικών και Κυπριακών Σπουδών της Γρανάδας, που βρίσκεται υπό την αιγίδα της Διεύθυνσης Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού στη βάση της συμβολής και συνεργασίας διαφόρων φορέων και θεσμών της πόλης και του Νομού Δράμας, 35 φοιτητές με τους καθηγητές τους, οι οποίοι σπουδάζουν την ελληνική γλώσσα, προερχόμενοι από 8 χώρες: Ισπανία, Αργεντινή, Ουρουγουάη, Ιταλία, Ρωσία, Τουρκία, Μολδαβία, Παλαιστίνη. Ξεναγήθηκαν και φιλοξενήθηκαν στους χώρους μας, όπου έγινε προσομοίωση των Αράπηδων και στη συνέχεια ακολούθησε γλέντι στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του συλλόγου.
Στις 7 Δεκεμβρίου 2019, Σάββατο απόγευμα και μέχρι αργά το βράδυ, δεχθήκαμε και φιλοξενήσαμε τέσσερις τριτοετείς φοιτητές του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (ΠΑΜΑΚ) ύστερα από συνεννόηση με τον καθηγητή τους κ. Λευτέρη Τσικουρίδη στο μάθημα των ηχογεολογικών πεδίων για καταγραφή συνεντεύξεων και της πλούσιας μουσικής μας παράδοσης με το ιδιαίτερο δικό μας ηχόχρωμα.
Πολλές είναι ακόμη οι συμπράξεις, οι συνέργειες με τους ΟΤΑ Α΄ και Β΄ Βαθμού, με την επιστημονική κοινότητα και με γνωστούς φορείς διαχείρισης πολιτισμού, που έχουν πραγματοποιηθεί, ενώ έπονται και άλλες.
Το σημαντικό για όλους μας είναι πως ήδη γίνεται πράξη η σύνδεση με τα Πανεπιστήμια σε διάφορα επίπεδα της ιστορίας και του πολιτισμού μας. Σε αυτή την κατεύθυνση πορευόμαστε για να δώσουμε τη δυνατότητα και την ευκαιρία τεκμηρίωσης της ζώσας πραγματικότητάς μας, ώστε να προχωρούμε αναζητώντας την ερμηνεία ως απαραίτητη προϋπόθεση στην εξύψωση του πνευματικού μας επιπέδου, η οποία θα οδηγεί σε πιο συνειδητοποιημένη συμμετοχή.
γ. Μέτρα διαφύλαξης/ανάδειξης που προτείνεται να εφαρμοστούν στο μέλλον (σε τοπική, περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα)
Η κοινότητα του Μοναστηρακίου με το δρώμενο των Αράπηδων, τα ήθη και τα έθιμα, τη μουσική, τα τραγούδια και τους χορούς, συνεχίζει την καθημερινή και την τελετουργική ζωή της, τις πρακτικές της στο χρόνο.
Διαφυλάσσει έναν τρόπο ζωής και τις παραδόσεις παλαιότερων χρόνων. Βιώνει την ιστορία της.
Με αυτό τον τρόπο οικοδομεί ένα αίσθημα επίγνωσης, σύνδεσης και συνοχής, που δημιουργεί μέσα στο χρόνο νέες συναρμογές.
Αν τηρήσουμε την παράδοση και βαδίσουμε σε χνάρια συνέχειας από τη μια γενιά στην άλλη και παραδώσουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά με περιεχόμενο, νόημα και ουσία, τότε θα βαδίζουμε σωστά στα βήματα που οι παλιοί θέσπισαν με τέχνη και σοφία.
Προτείνουμε:
Σε τοπικό επίπεδο την περαιτέρω προστασία, διατήρηση και ενίσχυση του πλούσιου ντόπιου πολιτιστικού μας αποθέματος από όλα τα μέλη της κοινότητας.
Σε επίπεδο Δήμου θα πρέπει να καταγραφούν, να αξιολογηθούν και να ερμηνευτούν οι Αράπηδες ως ιστορικός και πολιτιστικός πόρος.
Με τη συνέχιση συγκέντρωσης πληροφοριών από το ιστορικό μας παρελθόν (τοπικά συνέδρια ιστορίας και πολιτισμού).
Με την καταγραφή και συντήρηση του διάσπαρτου σήμερα πολιτισμικού υλικού – από αρχεία του Δήμου και της κοινότητας (δημοτολόγια, μητρώα, βιβλία πρακτικών, αρχεία σχολείων, εκπαιδευτικό υλικό) – από αρχεία ιδιωτών (παλαιά χειρόγραφα, επιστολές, παλαιές συλλογές εικόνων, φωτογραφιών, δημοτικών τραγουδιών, βιβλίων, έργων χειροτεχνίας, ζωντανών μαρτυριών – ηχογραφημένες παλαιές αφηγήσεις, ηχογραφημένα τραγούδια, βιντεοσκοπημένοι χοροί, ήθη, έθιμα κλπ).
Με την αποτύπωση και καταγραφή τόπων, κτισμάτων, σημείων, γεγονότων, συμβόλων της ιστορίας και του πολιτισμού.
Με την αξιολόγηση και ερμηνεία των πόρων του ιστορικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος.
Με την ψηφιοποίηση του πολιτισμικού πλούτου και την δημιουργία ενός πλήρους και διαρκώς ενημερωμένου αρχείου.
Διεκδικούμε την ανάδειξη ως πόρο σε περιφερειακή ή ευρύτερη κλίμακα την υλοποίηση της ιστορικής διαδρομής που υπήρχε και έχουμε μελετήσει: από το Κέντρο Ερμηνείας Πολιτισμού (ΚΕΠ), «ΠΛΑΤΕΑ ΤΩΝ ΕΥΖΩΝΩΝ», («ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Δράμας, μέγιστο ιστορικό γεγονός – σταθμός της εξέλιξης της κοινότητας), Πολιτιστικό Εργαστήρι Αράπηδων – Μάσκας και Κουδουνιού, Λαογραφικό Μουσείο, Πάνω – Βρύση, μετατρέποντάς την σε ισχυρό προϊόν υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Γι αυτό τον λόγο η καταχώρηση των Αράπηδων στο ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς έχει υψίστη σημασία για την κοινότητα Μοναστηρακίου, επειδή με αυτόν τον τρόπο διαφυλάσσεται σε Πανελλαδικό επίπεδο η μοναδικότητα και η αυθεντικότητα του δρωμένου μας στο φυσικό του περιβάλλον.
[/toggle]
[toggle title=”9. Βασική Βιβλιογραφία”]
1. Το Μοναστηράκι «Πολιτιστική Φωνή» (Δίμηνη εφημερίδα του Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου Δράμας) που εκδίδονταν από το 1990 μέχρι το 1994.
2. Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου, Υπουργείο Πολιτισμού, Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού – Κέντρο Λαϊκών Δρωμένων Κομοτηνής – Λαϊκά Δρώμενα. Παλιές Μορφές και σύγχρονες εκφράσεις, Κομοτηνή 1996.
3. Αικατερινίδης, Ν. (1998). «ΑΡΑΠΗΔΕΣ» ΕΝΑ ΕΥΕΤΗΡΙΚΟ ΔΡΩΜΕΝΟ ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ ΔΡΑΜΑΣ, ΜΠΣΜ.
4. Χατζόπουλου, Γ.Κ. (2006), Η εμβρυακή μορφή του θεάτρου και η λατρεία του Διόνυσου στη χώρα των Ηδωνών, ΝΕΠΟΤΑ..
5. Πρακτικά 1ου Συνεδρίου «Λαϊκά Δρώμενα και Αρχέγονες Τελετουργίες» (2010). ΚΕΠΑΑΜ.
6. Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας, Ακαδημία Αθηνών, Δημοσιεύματα του Κέντρου Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας – 35, «Διαβατήρια ευετηρικά δρώμενα, Παλιές μορφές – Σύγχρονοι προβληματισμοί, Νέες ερμηνείες», Θήβα, 2011.
[/toggle]
[toggle title=”10. Συμπληρωματικά Τεκμήρια”]
α. Kείμενα (πηγές, αρχειακά τεκμήρια κτλ.) –
β. Χάρτες: –
γ. Οπτικά και ακουστικά τεκμήρια (σχέδια, φωτογραφίες, αρχεία ήχου, βίντεο κτλ.):
Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται οι διάφορες φάσεις του δρωμένου μας (Αράπηδες Μοναστηρακιου Δράμας), για να δοθεί μια εικόνα του και που είναι εμφανείς κάποιοι από τους πολλούς συμβολισμούς του.
|
Α/Α |
Όνομα VIDEO |
DOWNLOAD LINK |
|
1 |
1.Παραμονή_Μύηση_νέων _παιδιών -Έξοδος κουδουνιών (μήνυμα) |
|
|
2 |
2. Γλέντι παραμονής προετοιμασία τσέτας (σύσφιξη σχέσεων) |
|
|
3 |
3. Έξοδος Τσέτας απο την αφετηρία για τους αγερμούς στα σπίτια του χωριού |
|
|
4 |
4.Στιμιότυπα από τους Αγερμούς σε σπίτια |
|
|
5 |
5.Η τσέτα στο νεκροταφείο (Επικοινωνία – συνομιλία με τους νεκρούς) |
|
|
6 |
6. Κατάληψη της πλατείας από τους Αράπηδες_Είσοδος Τσέτας_Έναρξη τρανού χορού |
|
|
7 |
7.Στιγμιότυπα από τον τρανό χορό |
|
|
8 |
8.Είσοδος Αρκούδας(το κακό) εντός του κύκλου και εκδίωξη της από τους αράπηδες |
|
|
9 |
9.Πάλη Αράπηδων – Νεκρανάσταση |
|
|
10 |
10. Κλέψιμο της Νύφης από τους Αράπηδες και απελευθέρωση της από τους Τσολιάδες |
|
|
11 |
11.Εικονική Αρωτρίαση και μιμητική σπορά |
|
|
12 |
12. Έξοδος Τσέτας – Λήξη Δρωμένου |
δ. Διαδικτυακές πηγές (υπερσύνδεσμοι):
1. www.kepaam.gr
2. YouTube/ Αράπηδες Μοναστηρακίου
3. www.arapides.gr
[/toggle]
[toggle title=”11. Στοιχεία συντάκτη του Δελτίου”]
α. Όνομα Συντάκτη
Ιωάννης Παπουτσής
β. Ιδιότητα Συντάκτη
Πρόεδρος του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου Δράμας και του Κέντρου Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας, Msc Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων
γ. Τόπος και Ημερομηνία Σύνταξης του Δελτίου
Μοναστηράκι Δράμας, 22 Ιουνίου 2021
[/toggle]
[toggle title=”12. Τελευταία συμπλήρωση/επικαιροποίηση του Δελτίου”]
–
[/toggle]
[/accordion]
* To Δελτίο είναι διαθέσιμο και σε μορφή PDF: ΑΡΑΠΗΔΕΣ_ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙΟΥ_ΔΡΑΜΑΣ_2021