Η αξιοποίηση του εθνογραφικού ντοκιμαντέρ στην εκπαιδευτική πράξη.
Εκπαιδευτικό υλικό για μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

[accordion multiopen=”true”]
[toggle title=”Η φιλοσοφία του εκπαιδευτικού υλικού” state=”]

Η εξοικείωση των μαθητών όλων των ηλικιών με τα πολιτιστικά αγαθά του τόπου τους, υλικά και άυλα, με απώτερο σκοπό να τα αγαπήσουν και να ευαισθητοποιηθούν για τη διαφύλαξη και ανάδειξή τους ως στοιχείων συλλογικής ταυτότητας και μνήμης, αποτελεί βασική προτεραιότητα της Διεύθυνσης Νεώτερου Πολιτιστικού Αποθέματος και Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Στο πλαίσιο των δράσεων αυτών η Διεύθυνση στοχεύει στην παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού για εκπαιδευτικούς και μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με σκοπό την ευαισθητοποίηση των μαθητών στην αξία διαφύλαξης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς ως στοιχείου συλλογικής ταυτότητας και μνήμης. Σε ό,τι αφορά στα Προγράμματα Σπουδών και των δύο βαθμίδων εκπαίδευσης είναι πολύ ενθαρρυντικό το γεγονός ότι γίνονται αναφορές στο λαϊκό πολιτισμό με οδηγίες για την ένταξη στοιχείων του στη μαθησιακή διαδικασία. Θεωρούμε ωστόσο ότι έχει μεγάλη αξία ο εμπλουτισμός των προτάσεων αυτών από δημιουργικές και πρωτότυπες δράσεις, με σκοπό να αξιοποιούνται ως κινητήριες δυνάμεις που θα ενεργοποιούν το ενδιαφέρον των νέων και θα τους βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουν ότι η πολιτιστική τους κληρονομιά έχει τη δυναμική της συνέχειας και του γόνιμου διαλόγου του χτες με το σήμερα. Προς την κατεύθυνση αυτή λοιπόν η Διεύθυνσή μας επιδιώκει τη συνεργασία με την εκπαιδευτική κοινότητα.

*Σε περίπτωση που ενδιαφέρεστε να αξιοποιήσετε το εκπαιδευτικό υλικό, παρακαλούμε να συμπληρώσετε τα στοιχεία σας εδώ και να τα αποστείλετε στο ayla@culture.gr, προκειμένου να σας συμπεριλάβουμε στο δίκτυο εκπαιδευτικών που συμμετέχουν στις εκπαιδευτικές δράσεις της Υπηρεσίας μας.

[/toggle]

[toggle title=”Συνεργασία με το Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας” state=”]

Με το σκεπτικό αυτό, η Υπηρεσία μας σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας, έναν αναγνωρισμένο πλέον ετήσιο θεσμό που δίνει τη δυνατότητα προβολής της εγχώριας αλλά και της διεθνούς παραγωγής εθνογραφικών ντοκιμαντέρ, ξεκίνησε από το σχολικό έτος 2016-2017 την υλοποίηση πιλοτικών εκπαιδευτικών δράσεων για την ανάδειξη των άυλων πολιτιστικών αγαθών στην εκπαίδευση, αξιοποιώντας ένα καινοτόμο εργαλείο: το εθνογραφικό ντοκιμαντέρ.
Λιγότερο γνωστό στο ευρύ κοινό, το εθνογραφικό ντοκιμαντέρ αποτελεί ένα εργαλείο τεκμηρίωσης που καταγράφει και ερευνά κοινωνίες και πολιτισμούς, τόσο οικείες όσο και λιγότερο γνωστές ή και εντελώς άγνωστες και ξένες. Μέσω της αξιοποίησης της δύναμης της κινούμενης εικόνας λοιπόν θεωρούμε ότι το εθνογραφικό ντοκιμαντέρ μπορεί να αποτελέσει ένα μέσο γνωριμίας των μαθητών με διαφορετικές πολιτισμικές εμπειρίες και να τους αποκαλύψει ένα νέο πεδίο προσέγγισης της γνώσης και ερμηνείας του κόσμου γύρω τους.
Η ιδέα προέκυψε μέσα από τον προβληματισμό μας σχετικά με το μικρό βαθμό εξοικείωσης των μαθητών, ανεξαρτήτως κοινωνικών, εθνοτικών ή θρησκευτικών χαρακτηριστικών, με την άυλη πολιτιστική κληρονομιά του τόπου τους. Ο όρος βέβαια μπορεί να μην ιδιαίτερα οικείος. Στην ακαδημαϊκή κοινότητα άλλωστε εισάγεται σταδιακά. Ωστόσο, τα παιδιά στην καθημερινότητά τους βιώνουν, όπως όλοι μας, πολλές διαφορετικές εκφράσεις αυτής της κληρονομιάς (π.χ. έθιμα, χορούς, μουσική, δρώμενα, χειροτεχνίες και αγροτικές δραστηριότητες, παρασκευή και κατανάλωση παραδοσιακών τροφίμων, καθώς και πολλά άλλα στοιχεία, στα οποία εκτίθενται και συμμετέχουν με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο ζουν).
Έτσι, κατά το διήμερο 24-25 Νοεμβρίου 2016, σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου, η Υπηρεσία μας πραγματοποίησε πιλοτική εκπαιδευτική δράση στην οποία συμμετείχαν μαθητές ΣΤ΄ Δημοτικού, Α΄ και Β΄ Γυμνασίου από σχολεία της Αθήνας και του Πειραιά. Η δράση υλοποιήθηκε σε δύο στάδια σε χρονικό διάστημα ενός μηνός. Ξεκίνησε με την επίσκεψη της ομάδας εργασίας του προγράμματος στα σχολεία και συζήτηση με τους μαθητές για τις διαφορετικές εκφράσεις της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς ενώ ολοκληρώθηκε με την επίσκεψη αυτή τη φορά των παιδιών στην κινηματογραφική αίθουσα, όπου είχαν την δυνατότητα να παρακολουθήσουν επιλεγμένες εθνογραφικές ταινίες, δύο εκ των οποίων αποτελούν παραγωγή της Διεύθυνσής μας. Πρόκειται για τις ταινίες που συνόδευσαν τους φακέλους υποψηφιότητας για την εγγραφή των στοιχείων της Τηνιακής Μαρμαροτεχνίας και του εθίμου των Μωμόγερων στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας (Σύμβαση της UNESCO για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά).
Κατά τη διάρκεια των επισκέψεων στις σχολικές τάξεις, αλλά κυρίως μετά την ολοκλήρωση των προβολών, με τα ερεθίσματα και τις αφορμές που δόθηκαν μέσα από κάθε ταινία, το λόγο είχαν τα παιδιά για να καταθέσουν αυθόρμητα συναισθήματα, σκέψεις και προβληματισμούς που προέκυψαν μέσα από τον προσωπικό διάλογο του καθενός με την εικόνα. Στην πλειονότητά τους, οι εμπειρίες που μοιράστηκαν μαζί μας οι μαθητές συνδέονταν με έθιμα, προφορικές παραδόσεις, χορούς και διατροφικές συνήθειες από τους τόπους καταγωγής τους, είτε από την Ελλάδα είτε από άλλες χώρες.
Η εκπαιδευτική αυτή δράση αποτέλεσε και ένα μέσο επικοινωνίας με μαθητές από άλλες χώρες και άλλα πολιτισμικά περιβάλλοντα. Για το λόγο αυτό άλλωστε προτείνεται να αξιοποιηθεί ως αφορμή για την υλοποίηση διαπολιτισμικών προγραμμάτων με στόχο αφενός μεν την ανάδειξη μέσα από το διάλογο κοινών στοιχείων που τυχόν εντοπίζονται σε διαφορετικούς πολιτισμούς (παραδοσιακοί ήχοι, πρακτικές, παιχνίδια, κ.ο.κ.) και αφετέρου τη συνειδητοποίηση από τα παιδιά της ανάγκης διαφύλαξής τους, που συμβάλλει καθοριστικά στην ατομική και συλλογική τους αυτογνωσία.

[/toggle]

[toggle title=”Γνωριμία με τους εκπαιδευτικούς” state=”]

Έχοντας ως πρώτη προτεραιότητα την επικοινωνία με τους εκπαιδευτικούς για την ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού για την αξιοποίηση του εθνογραφικού ντοκιμαντέρ στην εκπαίδευση, προχωρήσαμε σε τρεις ενημερωτικές συναντήσεις που διοργανώθηκαν σε συνεργασία με τα Διευθύνσεις Εκπαίδευσης του νομού Αττικής (διά των Υπευθύνων Πολιτιστικών Θεμάτων των αρμόδιων Διευθύνσεων Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης) καθώς και με την Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης Δυτικής Μακεδονίας (Κοζάνη) στις οποίες συμμετείχαν συνολικά 180 άτομα. Στόχος των συναντήσεων αυτών, που περιλάμβαναν θεωρητικές εισηγήσεις από στελέχη της Υπηρεσίας μας και του Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας, προβολές εθνογραφικών ταινιών αλλά και εργαστήρια, ήταν η ανάδειξη των κατάλληλων παιδαγωγικών εργαλείων, με την βοήθεια των οποίων οι εκπαιδευτικοί μπορούν να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν δράσεις για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά, με ιδιαίτερη έμφαση στην αξιοποίηση του εθνογραφικού ντοκιμαντέρ. Η θερμή ανταπόκριση των εκπαιδευτικών είχε ως αποτέλεσμα την υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος σε πιλοτική μορφή και σε άλλα σχολεία. Συνολικά στο πρόγραμμα συμμετείχαν 200 μαθητές Δημοτικού και Γυμνασίου, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και μαθητές Επαγγελματικού Λυκείου, ηλικίας από 16 έως 30 ετών, καθώς και νήπια 4 ετών (6ος Βρεφονηπιακός Σταθμός ΟΑΕΔ Μοσχάτου).
Μετά την απαραίτητη αξιολόγηση συνολικά του εκπαιδευτικού προγράμματος μέσα από ερωτηματολόγια που συμπληρώθηκαν από εκπαιδευτικούς και μαθητές ακολούθησε η συγγραφή εκπαιδευτικού υλικού. Πέρα από την αξιολόγηση των ερωτηματολογίων συνεκτιμήθηκαν όλες οι προτάσεις που κατέθεσαν όσοι εκπαιδευτικοί παρακολούθησαν τις ενημερωτικές συναντήσεις που διοργάνωσε η Διεύθυνσή μας.

[/toggle]

[toggle title=”Λίγα λόγια για το εκπαιδευτικό υλικό” state=”]

Το εκπαιδευτικό υλικό συμπληρώνεται από ψηφιακό αποθετήριο εθνογραφικών ταινιών, κατάλληλων για μαθητές Α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης, με τη δυνατότητα επιλογής διαφορετικών κάθε φορά θεματικών, ανάλογα με τα μαθήματα ή τα πολιτιστικά προγράμματα στα οποία οι εκπαιδευτικοί επιθυμούν κάθε φορά να τις εντάξουν. Στόχος μας είναι οι ταινίες αυτές να ανανεώνονται συνεχώς, σε συνεχή συνεργασία με το Φεστιβάλ Εθνογραφικών Ταινιών, με σκοπό την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση και διάχυση του προγράμματος στα σχολεία της επικράτειας.
Το υλικό περιλαμβάνει:
1. Οδηγίες προς εκπαιδευτικούς με το θεωρητικό πλαίσιο του προγράμματος (ενημερωτικά κείμενα, σχέδια μαθημάτων, προτεινόμενη βιβλιογραφία, κ.ο.κ).
2. Επιλεγμένες εθνογραφικές ταινίες, παραγωγής της Διεύθυνσής μας, σύντομης χρονικής διάρκειας και κατάλληλες για μαθητές των δύο βαθμίδων εκπαίδευσης. (Μόνο τον μαντρακά βαστεί. Η Τηνιακή μαρμαροτεχνία σήμερα, Μωμοέρια, Ρεμπέτικο. Οι ταινίες συμπληρώνονται από το φιλμ του ανθρωπολόγου Νικόλα Σφακιανάκη με τίτλο «Παραδοσιακοί τρόποι διαχείρισης του νερού στο χωριό Στρώμη» (2006), ο οποίος το παραχώρησε για τις ανάγκες του εκπαιδευτικού προγράμματος.
3. Προτάσεις «ανάγνωσης» και αξιοποίησης των επιλεγμένων ταινιών (Σχέδια μαθημάτων, σύνδεση κάθε ταινίας με το Δελτίο Εγγεγραμμένου στοιχείου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς)

[/toggle]

[toggle title=”Οι στόχοι μας” state=”]

1. Να γνωρίσουν οι μαθητές ένα άλλο είδος κινηματογράφου, ως εργαλείου αποτύπωσης, γνωριμίας και ερμηνείας της πραγματικότητας γύρω τους.
2. Να ανακαλύψουν ένα εναλλακτικό μέσο για να μάθουν να παρατηρούν, να καταγράφουν, να προβληματίζονται και να ερμηνεύουν εκδηλώσεις, εκφράσεις, συμπεριφορές, που απαρτίζουν την ταυτότητα μιας ομάδας ή μιας κοινότητας ατόμων.
3. Να εξοικειωθούν με μια πιο πλουραλιστική έννοια της πολιτισμικής κληρονομιάς και του τρόπου που συγκροτείται στο παρόν και όχι ως μια εξιδανικευμένη ρομαντική αναπόληση του παρελθόντος.
4. Να κατανοήσουν γιατί αποτελεί συστατικό στοιχείο της ταυτότητας ενός λαού και για ποιους λόγους έχει ιδιαίτερη αξία η διαφύλαξή της.
5. Να αντιληφθούν γιατί είναι σημαντική μια συμμετοχική και δημοκρατική προσέγγιση στο ζήτημα της διαφύλαξης και τι ρόλο παίζει στη συνοχή και την ταυτότητα των κοινωνιών.
6. Να κατανοήσουν την έννοια της διαφορετικότητας (εθνικής, εθνοτικής κ.ο.κ.), μέσα από τις διαφορετικές εκφράσεις της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς σε διαφορετικές κοινωνίες και πολιτισμικά υπόβαθρα.
7. Να νιώσουν πιο οικεία με τη συλλογική εμπειρία και ταυτότητα των άλλων, ακόμα και όταν η ετερότητα δεν είναι τόσο μακρινή (π.χ. αγροτικός χώρος) και επομένως να αναζητήσουν το κοινό υπόβαθρο της ανθρώπινης πολιτισμικής εμπειρίας.
8. Να εξοικειωθούν με την εικόνα ως μέρος του πολιτισμού μας και του τρόπου με τον οποίο τον αντιλαμβανόμαστε σήμερα.
Άλλωστε, ο οπτικός αλφαβητισμός των μαθητών πρέπει να αποτελεί ουσιαστικό μέρος της ευρύτερης παιδείας τους. Όσο η ίδια η φύση της γνώσης μετασχηματίζεται και ενισχύεται ο πλουραλιστικός της χαρακτήρας, όσο ο πολιτισμός εξελίσσεται μέσα από νέα σχήματα, η σύζευξη και αξιοποίηση διαφορετικών παιδαγωγικών εργαλείων, μεταξύ των οποίων και η εικόνα, για τη κατανόηση των συνεχώς μεταβαλλόμενων πολιτιστικών φαινομένων προβάλλει ως επιτακτική ανάγκη.
Ως βασικό παιδαγωγικό εργαλείο για την εξοικείωση καταρχάς των εκπαιδευτικών με το εκπαιδευτικό υλικό προτείνεται η αναστοχαστική μέθοδος. Στόχος μας είναι η«εκπαίδευση του βλέμματος» και η όξυνση της κριτικής σκέψης του μαθητή, για να αντιληφθεί την ταυτότητά του μέσα από τις ταυτότητες των άλλων, με βασική προϋπόθεση ότι και ο εκπαιδευτικός πρέπει να έχει επεξεργαστεί την δική του ταυτότητα ως επαγγελματία αλλά και ως κοινωνικού υποκείμενου-φορέα νοοτροπιών, ιδεολογιών αλλά και πολιτισμικών εμπειριών, πολλές από τις οποίες μοιράζεται με τους μαθητές του.
Επιπλέον, το προτεινόμενο εκπαιδευτικό υλικό μπορεί να λειτουργήσει ενισχυτικά με σκοπό την ενεργό εμπλοκή των μαθητών για τη δημιουργία των δικών τους «αυτοσχέδιων» εθνογραφικών ταινιών με την κατάλληλη καθοδήγηση των εκπαιδευτικών. Στην περίπτωση αυτή αποκλειστικός στόχος δεν πρόκειται να είναι η παροχή τεχνογνωσίας για την παραγωγή μιας ταινίας. Μεγαλύτερη σημασία έχει να έχουν πρώτα απ’ όλα κατανοήσει τα παιδιά τη σημασία της έρευνας και, αξιοποιώντας ένα μέσο που μόνο ξένο δεν τους είναι, όπως το κινητό τους τηλέφωνο, να μπορούν να αποτυπώσουν μόνα τους πώς αντιλαμβάνονται τα άυλα πολιτισμικά αγαθά στην καθημερινότητά τους, το κάθε παιδί ανάλογα με τις επιδράσεις που έχει από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον του.
Σε μια εποχή, όπως η σημερινή, με τόσο έντονες και ραγδαίες ανακατατάξεις σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας, θεωρούμε ότι το εθνογραφικό ντοκιμαντέρ μπορεί να αποτελέσει το μέσο για να μιλήσουμε στα παιδιά για θέματα πολύ επίκαιρα, όπως οι ποικίλες εκφράσεις της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς σε διαφορετικές κοινωνίες και πολιτισμικά υπόβαθρα, η έννοια της διαφορετικότητας, η γνωριμία με “άλλους” πολιτισμούς και ταυτότητες. Άλλωστε η γνώση του ζωντανού πολιτισμού της καθημερινότητας, ως συστατικού στοιχείου της αυτογνωσίας, συλλογικής και ατομικής, των μαθητών είναι η προϋπόθεση για την αναγνώριση του οικείου και την αποδοχή του διαφορετικού.

[/toggle]

[/accordion]